|
== Banaketa administratiboa ==
{{Arabako udalerri infotaula
Lantaron 12 herrik osatzen dute. [[Kontzeju]] bana dute; beraz, herri horietako bakoitzean administrazio batzarrerako hauteskundeak egiten dira.
| izena = Lantaron
| bandera = ez
| armarria = Escudo de Lantarón.svg
| nongo = Lantarongo
| ofiziala = Lantarón
| eskualdea = [[Añanako kuadrilla|Añanako Kuadrilla]]
| postakodea = 01213 / 01423
| irudia = RI-51-0005122 Torre de Orgaz 005.jpg
| irudiaren testua = [[Kondestablearen dorrea]], Lantarongo [[Fontecha]] herrian
| kokapena = Alava municipalities Lantarón.JPG
| koordenatuak = {{koord|42|45|07|N|2|59|39|W|type:city|izena=Lantaron}}
| garaiera = 520
| azalera = 67.85
| distantzia = 34
| sorrera = [[1978]]
| euskaldunak =
| herritarra = lantarondar
| alkatea = Francisco Javier Uriarte Jairo ([[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]])
| webgunea = http://www.lantaron.org/
| oharrak =
}}
'''Lantaron'''<ref>Euskaltzaindiak, euskara baturako, ''Lantaron'' izena arautu du, ohar honekin: «Euskal testuetan azentu grafikorik gabeko forma erabiliko da» (Euskaltzaindiaren 150. araua: «Arabako herri izendegia»).</ref> [[Araba]]ko mendebaldeko udalerria da, [[Añanako kuadrilla]]koa. Gaur egun ezagutzen den moduan [[1978]]an sortu zen [[Bergonda]] eta [[Salcedo (Lantaron)|Salcedo]] udalerriek bat egin zutenean. Bi zati bereiziak ditu, [[Gaubea]]ko lurrak tartean direla. [[Gasteiz]]tik 34 bat kilometrora dago.
{|
== Geografia ==
|-
=== Inguru naturala ===
| align="left" valign="top" |
[[Ebro]] ibaiak markatzen du hegoaldeko muga, [[Euskal Herria|Euskal Herrikoa]] ere badena. Udalerria bi zatitan banatuta dago:
* [[Bergonda]] udalerri ohian:
* Mendebaldekoan [[Sobrón]] herrixka eta [[bainuetxe]] zaharra daude. [[Gaubea]]ko [[Bachicabo (kontzejua)|Bachicabo]] herriko lurrek banatzen dituzte beste herriengandik. [[Árcena]] mendilerroak zaildu egiten du iparraldearekiko komunikazioa; bertan dago udalerriko mendirik altuena: [[Mota (argipena)|Mota]] (1315 m); tontorrean [[Valle de Tobalina|Tobalina]], [[Gaubea]] eta '''Lantaron''' biltzen dira. Sobrongo lurrak Ebroren urek moztu duten arroila batean daude: aipatu Árcenaren eta hegoaldean, dagoeneko Gaztelako lurretan [[Obarenes mendiak|Obarenes mendien]] artean pasatzen da. Arroilan bertan [[Sobrongo urtegia]] dago.
* Beste herri guztiak ekialdeko zatian daude; altuerak xumeagoak dira. Hala ere muino ugari dago eta iparraldean, [[Erriberagoitia]]rekiko mugan [[Somo (mendia)|Somo]] mendia (902 m) dago.Udalerriko Ebroren ertzeko lurrik baxuenak 450 bat metrotara daude.
Ebrora doazen ibai eta erreka batzuek zeharkatzen dute udalerria. Inportanteena [[Omecillo]] da. Xumeagoen artean [[Del Lago erreka]]<ref>Izen hori erabiltzen da euskaraz [[Eusko Jaurlaritza]]ko 1:25.000 eskalako mapen serieko 8 (''Arkamo eta Badaia mendikateak'') zenbakian</ref>, [[Arreo-Caicedo Yusoko aintzira|Arreoko aintziratik]] datorrena; ''Nuestra Señora del Lago'' [[baseliz]]a, aintziratik hurbil [[Fontecha]]tik [[Gesaltza Añana]]ra zihoan "gatzaren bidean" dago<ref>[[Josean Gil-Garcia]]: ''Montañas de Álava'', [[Txerto]]a, [[Donostia]], [[19999]]; ikus 185-189 or.</ref> eta ingurua kondaira batzuen kokalekua da.
=== Udalerri mugakideak ===
* [[Araba]]koak:
** Iparraldean: mendebaldetik ekialdera [[Gaubea]], [[Erriberagoitia]] ([[Villambrosa]]ko barrendegia), [[Gesaltza Añana]] eta Erriberagoitia ([[Arreo]], [[Padul]]) ostera ere.
** Ekialdean: Erriberagoitia eta [[Erriberabeitia]].
* [[Gaztela]]koak:
** Hegoaldean, [[Ebro]]z bestalde [[Bozoo]], [[Santa Gadea del Cid]] eta [[Miranda Ebro]] daude.
** Mendebaldean: [[Valle de Tobalina]], [[Merindadeak]] eskualdean.
== Historia ==
Udalerria, Bergonda eta Salcedo udalerriak batu zirenean sortu zen, 1978. urtean. Izena, [[Erdi Aroa]]n existitu zen Lantarongo herri eta konderritik datorkio, desagerturik dagoena gaur egun (1800 ingururako jada herri hustua zen) eta [[Sobrón]] eta [[Bergonda]] artean kokaturik zegoena. 911. urtean Lantarongo Tellez-en aipamena ageri zen eta 929. urtean, Alvaro Herrameluriz zen Lantarongo kondea.
[[GR 1]] edo "Bide historikoa" [[ibilbide luze]]ak udalerria zeharkatzen du; [[Araba]] barruko zatian etapa hauek pasatzen dira Lantarondik: 10.a ([[Armiñon|Armiñón]]-[[Salcedo]]), 11.a (Salcedo-[[Fontecha]]) eta 12.a (Fontecha-Gesaltza)<ref>''GR 1 Sendero histórico. Trayecto alavés de Santa Cruz de Campezo a Bóveda'', [[Arabako Foru Aldundia]], [[Gasteiz]], [[1995]]; 137-157 or.</ref>.
== Ekonomia ==
[[Nekazaritza]] izan da historikoki arlo ekonomiko nagusia baina [[XX. mendea]]ren azken hamarkadetan gauzak aldatu ziren. Lantaronen hamar bat kimika-enpresa daude. Halaber, [[2006]]tik, udalerriko Zubillaga herritik gertu, ziklo konbinatuko zentral termiko bat eraiki nahi du ''Gas Natural'' konpainiak, [[Euskal Autonomia Erkidegoa]]ren elektrizitate-beharraren %25a asetuko omen duena<ref>{{es}} [http://www.gara.net/paperezkoa/20080115/57699/es/Vecinos-Lantaron-denuncian-pistoletazo-salida-termica Lantarongo zentrala ''Gara'' egunkarian]</ref>. Proiektuaren aurrean herri-kontsulta bat burutu zen [[2008]]an eta biztanle gehienek kontrako iritzia plazaratu zuten<ref>[http://www.joxemizumalabe.org/biltegia/?p=1166 Herri-kontsultaren berri] [[Joxemi Zumalabe Fundazioa]]ren webgunean.</ref>. Kontuan izan kimika-enpresen ugaritasunak eta [[Santa Maria de Garoñako zentral nuklearra]]ren hurbiltasunak [[ingurumen]]a udalerriko arazo larrienetakoa bihurtzen dutela.
Merkataritza-harreman gehienak [[Miranda Ebro|Mirandarekin]] garatzen dira.
== Banaketa administratiboa ==
Lantaron 12 herrik osatzen dute; [[kontzeju]] bana dute eta beraz, bertan administrazio batzarrerako hauteskundeak egiten dira.
{{Col-begin|width=70%}}
{{Col-break|width=35%}}
* [[Bergonda]] udalerri-ohian:
** [[Alcedo]] ([[1947]] arte [[Gaubea]]n egon zen)
** [[Bergonda]]
** [[Larrazubi]]
** [[Sobrón]]
| align="left" valign="top" |
{{Col-break|width=35%}}
* [[Salcedo (Lantaron)|Salcedo]] udalerri- ohian:
** [[Caicedo Yuso]]
** '''[[Komunioi]]''' (udalerriko herriburua)
** [[Turiso]]
** [[Zubillaga (Lantaron)|Zubillaga]]
|}
{{Col-break}}
{{Col-end}}
== Demografia ==
{{Barra bertikalen grafikoa
|izena=Lantarongo biztanleria
|altuera=300
|zabalera=250
| 1981 | 827 | 1991 | 804 | 2001 | 958 | 2011 | 943 |
| oharrak = Datu-iturria: [http://www.ine.es/inebmenu/mnu_cifraspob.htm INE]
}}
== Politika ==
=== 2011ko udal hauteskundeak ===
[[2011ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako]] emaitzen ondorioz, [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJko]] Francisco Javier Uriarte hautatu zuten alkate.
{{Udal hauteskunde infotaula
|deklinazioa = go
|data = 2011ko maiatzaren 22
|alderdia1 = [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] (EAJ)
|kolorea1 = #CCFC66
|zinegotziak1 = 3
|botoak1 = 169
|ehunekoa1 = 33,2
|alderdia2 = [[Euskadiko Alderdi Popularra|Alderdi Popularra]] (PP)
|kolorea2 = #7cc1ff
|zinegotziak2 = 3
|botoak2 = 147
|ehunekoa2 = 28,88
|alderdia3 = [[Bildu]]
|kolorea3 = #9bd225
|zinegotziak3 = 1
|botoak3 = 75
|ehunekoa3 = 14,73
|alderdia4 = [[Aralar (alderdi politikoa)|Aralar]]
|kolorea4 = #e18d8d
|zinegotziak4 = 0
|botoak4 = 46
|ehunekoa4 = 9,04
|alderdia5 = [[PSE-EE|Euskadiko Alderdi Sozialista]] (PSE-EE(PSOE)
|kolorea5 = #F8C080
|zinegotziak5 = 0
|botoak5 = 35
|ehunekoa5 = 6,88
|alderdia6 = [[Ezker Batua-Berdeak]]
|kolorea6 = #ebafef
|zinegotziak6 = 0
|botoak6 = 25
|ehunekoa6 = 4,91
|iturria = {{es}} [http://elecciones.mir.es/resultados2011/99MU/DMU1401905499_L1.htm?d=313&e=0 Hauteskundeen emaitzak http://elecciones.mir.es webgunean]
}}
=== 2007ko udal hauteskundeak ===
Legez bost alderdi aurkeztu ziren hauteskundeetara udalerri honetan: [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]], [[PP]], [[PSE-EE]], Lantarongo Herrien Aukera independentea eta [[Ezker Batua-Berdeak|Ezker Batua]]. 536 boto baliodunak (19 nulo egon ziren) honela banatu ziren:<ref>{{es}} Espainiako Barne Arazoetako Ministerioa: [http://www.elecciones.mir.es/MIR/jsp/resultados/index.htm Hauteskunde-emaitzak]</ref>
* [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] : 223 boto (4 zinegotzi)
* [[PP|Alderdi Popularra]] : 161 boto (2 zinegotzi)
* [[Lantarongo Herrien Aukera]] : 89 boto (zinegotzi bat)
* [[PSE-EE|Euskadiko Alderdi Sozialista - Euskadiko Ezkerra]] : 30 boto (zinegotzirik ez)
* [[Ezker Batua-Berdeak|Ezker Batua - Berdeak]] : 27 boto (zinegotzirik ez)
Emaitza horiek Euzko Alderdi Jeltzaleari eman zioten garaipena gehiengo osoz, zazpi zinegotzitatik lau lorturik. Emaitza horiekin, Jesus Barreda Arana aukeratu zuten udalerriko alkate.
== Ondasun nabarmenak ==
[[Fitxategi:Sobrongo urtegia.jpg|260px|thumb|[[Sobrongo urtegia]]]]
* [[Sobrongo Uraren Museoa]]. Bertan uraren munduarekin erlazionatutako hainbat gai jorratzen dira, besteak beste, ingurumena, biologia edota terapeutika, ikus-entzunezko ugariren bitartez.
* [[Fontecha]]ko [[Kondestablearen dorrea]], [[XIV. mendea|XIV. mende]] bukaeran eraikia.
* [[Orgaz dorrea]], baita ere [[Fontecha]]n.
== Lantarondar ezagunak ==
* [[Joaquín Lucarini]] ([[Fontecha]], [[1905]] - [[Burgos]], [[1964]]), eskultorea.
* [[José Mardones]] ([[Fontecha]], [[1868]] - [[Madril]], [[1932]]), abeslaria<ref>{{es}} Mikel Ezkerro: [http://www.juandegaray.org.ar/fvajg/docs/El_himno_argentino_y_Mardones ''El himno argentino y Mardones'']</ref>.
== Kartografia ==
* [[Eusko Jaurlaritza]]ko 1:25.000 eskalako mapen serieko 4 (''Valderejoko Natur Parkea'') eta 8 (''Arkamo eta Badaia mendikateak'') zenbakiak.
== Argazki galeria ==
<gallery>
Irudi:RI-51-0005122 Torre de Orgaz 004.jpg|[[Kondestablearen dorrea]], [[Fontecha]]n.
Irudi:RI-51-0005123 Torre del Condestable 008.jpg|[[Orgaz dorrea]], Fontechan
Irudi:Bergüenda01.jpg|[[Bergonda]]ko erdi aroko zubia.
Irudi:BergüendaAyuntamiento.jpg|Bergondako udaletxe ohia.
Irudi:Iglesia Alcedo.jpg|[[Alcedo]]ko San Martin eliza erromanikoa.
Irudi:Salcedo Álava1.jpg|[[Salcedo (Lantaron)|Salcedoko]] erlojuaren dorrea.
Irudi:Turiso01.jpg|[[Turiso]]ko eliza
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}
== Ikus, gainera ==
* [[Lantarongo zentral termikoa]]
== Kanpo loturak ==
{{commonskat|Lantarón}}
{{Atari|Euskal Wikiatlasa|Euskal Herriko Wikiatlasa}}
* {{es}} [http://www.lantaron.org/ Udalaren webgune ofiziala]
* {{es}} [http://www.euskomedia.org/aunamendi/85262?op=4&primR=1&idi=en®s=10&EIKVOVOZ=lantar%F3n&pos=1 Lantaron Auñamendi entziklopedian]
* {{eu}}{{es}}{{fr}} [http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_eoda&Itemid=207&lang=eu&nonkodea=1.2.00.09&view=toponimia Lantarongo toponimia Euskaltzaindiaren arabera]
{{Lantarongo herri aurkibidea}}
{{Arabako udalerri aurkibidea}}
[[Kategoria:Lantaron]]
| 