Mary Anning: berrikuspenen arteko aldeak

'''Mary Anning''' ([[Lyme Regis]], [[Ingalaterra]], [[1799]]ko [[maiatzaren 21]]a – [[Ibidem|''ib.'']], [[1847]]ko [[martxoaren 9]]a) XIX. mendearen lehen erdialdeko fosil jasotzailejasotzailea, saltzailesaltzailea eta paleontologo ingelesapaleontologoa izan zen. Fosilak aurkitzen eta garbitzen oso trebea zen eta, gainera, bera bizi zen [[Lyme Regis]] herriko geruza geologikoak oso aberatsak zirenez [[Jurasiko|Aro Jurasikoko]] itsas animalia fosilduetan, aurkikuntza garrantzitsuak egin zituen. Haren lanak prehistoria eta Lurraren historia hobeto ulertzen lagundu zuen.

{{aipu|''Emakume saiatu hau egunero aritu da urte luzez garrantzi handiko fosilak marea bakoitzaren ondoren bilatzen, Lymeko labar luzeetako kilometro askotan, zeinak masak isurtzen dituen bere berehalako helburuarekin, horiek baitira mundu zaharraren erlikia baliotsuenak, erortzera doazen unean jasoak izan behar direnak, marearen bitartez erortzen diren harri zatiek zapaldua izateko arriskuarekin: haren ahaleginari zor dizkiogu bilduma handietako iktiosauro ale bikainenak. [...]''}}

{{aipu|''[...] fosil harrigarrienak dituen denda: iktiosauro baten burua, amonite ederrak, etab. kristalaren atzealdean zeuden ikusgai. Sartu eta denda txiki bat eta erantsitako gela bat aurkitu genituen, kostako fosilez beteak.''}}

{{aipu|''[...] emakume hau berezi egiten duena zera da, horrenbeste trebatu da zientziarekin, non edozein hezur aurkitu ahala badakien zein triburena den. Hezurrak porlanarekin itsasten ditu marko batean eta ondoren marrazkiak egiten ditu. [...] Egia esan, jainkozko mesedearen adibide miragarria da - neska behartsu eta ezjakin honek hain bedeinkatua egon behar du, irakurri eta saiatzeagatik lortu baitu gaiaren inguruan aditu diren irakasle eta gizonekin hitz egin eta idazteko behar beste jakinduria, eta horiek guztiek onartzen dute berak zientzia honen inguruan gehiago ulertzen duela.''<ref>{{en}}http://www.ucmp.berkeley.edu/history/anning.html</ref>}}

Denborak aurrera egin ahala, jakinduria honekiko zuen konfiantza handituz zihoan eta, [[1839]]an, ''Magazine of Natural History'' aldizkariari idazteko denbora hartu zuen, duela gutxi aurkitu zen Hybodus tiburoi prehistorikoaren fosilak genero berri bat irudikatzen zuela zioen baieztapena zalantzan jarriz, berak duela urte asko aurkitu baitzituen hortz zuzenak zein kakotx formakoak zituzten tiburoi fosilen existentziaren ebidentziak. Aldizkariak gutun hartatik inprimatu zuen zatia izan zen Anningek idatzitako idatzi guztien artean publikatu zen bakarra.<ref>{{en}} ''The Magazine of natural history and journal of zoology, botany'', Volumen 3. http://books.google.es/books?id=epY5AAAAcAAJ&lpg=PA605&ots=W2b1Hs9TRZ&dq=%22Mary+Anning%22+Hybodus+Natural+History&pg=PA605&redir_esc=y#v=onepage&q&f=true</ref>.

{{aipu|''[...]hain da suharra, non gauzak izan beharko zuten bezala imajinatzen dituen eta ez benetan aurkitu bezala...». Urte batzuk beranduago izugarrizko iskanbila publikoa jazo zen Hawkinsek iktiosauro baten hezurdura osatzeko hezur faltsuak erabili zituela jakin zenean; fosilak diru mordo baten truke erosi zituen gobernuak Britainiar Museoan jartzeko.''}}

{{aipu|''Philpot eta Mary Anning andereñoak motahainbat ezberdinetakomotatako marrazo iktiodoruliteen bizkar hegalak ziurtasun osoz erakusteko gai izan dira.''}}

EurenHaien laguntza eskertu zuen bere ''Arrain fosilei buruzko Ikasketakikerlanak'' liburu ikaragarrianitzelean.

{{aipu|''[...] praktikan paleontologo on bilakatzeko, eta leku hartako Mary Anning entzutetsuarekin lan egiteko.[...]''}}

{{aipu|''Maryk dio munduak ase arte erabili duela... zientziako gizon horiek bere garuna zurrupatu dute, eta probetxu handia atera dute berak landutako edukien lanak argitaratuz, ordainetan ezer ez jasoz.''}}

[[1847]]ko martxoan, bularreko [[minbizi]]ak jota hil zen Anning; 47 urte zituen. Azken urteetan, haren lana asko murrizten joan zen gaixotasuna zela-eta. Anningek gero eta laudano dosi handiagoak hartzen zituen eta, horrek sortzen zizkion ondorioak bizilagun batzuek gaizki ulertu zituztenez, Lymen zabaldu zen Maryk edateari ekin ziola.<ref>{{en}} http://www.thedorsetpage.com/people/mary_anning.htm</ref>. Hil eta gero, haren lagun Henry de la Bechek, orainartean Londresko Elkarte Geologikoko lehendakari zenak, gizarte bilera batean irakurri eta bere hilabeteko transakzioetan argitaratua izan zen gorespen-testu bat idatzi zuen. Horrelako goraipamenak normalean elkarteko kide zirenei soilik ematen zitzaizkien eta Anning ohore hura jaso zuen lehen emakumea izan zen, elkarteak ez baitzituen emakumeak kidetzat onartu [[1904]]. urtera arte. Gorespen-testua honela hasten zen:

{{aipu|''Ezin amai dezaket heriotzaren bitartez galdu ditugunak aipatzeaz norbaiten heriotzari publizitaterik egin gabe, gizarteko klase aberatseko kide ez bazen ere, bere lanarekin eguneroko ogia irabazi behar izaten baitzuen; hala ere, bere talentuaren bidez ikerketa nekaezinetan laguntza eman zuen; hala nola, Enalio-Saurio handien hezagutzan eta baita Lyme Regis inguruan lurperatuta zeuden beste hainbat bizitza organiko formen inguruan ere [...]''.}}

{{aipu|''Leiho hau Mary Anningen memoriari kontsakratua dago zeina parrokia honen partaide zen, 1847ko martxoaren 9an hil zen eta Londresko Elkarte Geologikoko kide batzuek eta bikarioak euren mailara igotzen duten geologia zientziaren sustapenean eman duen onuragatik oroituz, baita bere bihotzaren ontasunagatik eta bizitzako zuzentasunagatik ere.''<ref>{{en}}Beiratearen itzulpena da. Testu originalak horrela dio: ''This window is sacred to the memory of Mary Anning of this parish, who died 9 March AD 1847 and is erected by the vicar and some members of the Geological Society of London in commemoration of her usefulness in furthering the science of geology, as also of her benevolence of heart and integrity of life''.</ref>}}

{{aipu|''Arotzaren alabak beretzako izena merezita irabazi du.''<ref>{{en}}http://www.strangescience.net/anning.htm</ref>}}

Mary Anningen lehenengo aurkikuntza garrantzitsuena bere aita hil eta denbora gutxira izan zen, 12 urte zituela. [[1810]]ean (iturri batzuek [[1811]] edo [[1809]]an aipatzen dute), bere anaia Josephek krokodilo batena zirudien garezurra aurkitu zuen, baina ez zekiten animaliaren gainerakoa non zegoen.<ref>{{en}} http://www.thedorsetpage.com/people/mary_anning.htm</ref>. Joseph tapizari lanetan hasi zenez, denbora gutxiago zuen hezurdura bilatzen jarraitzeko, baina Maryk haren bila jarraitu zuen harik eta urtebete geroago, ekaitz batek itsaslabarrean eragindako luizi batek falta zen hezurdura agerian utzi zuen.

Ospe hori handitu zen Everard Homek [[1814]]an hasita sei artikuluko sail bat idatzi zuenean, ''Royal Society''rako hura deskribatuz.<ref>{{en}} http://www.thedorsetpage.com/people/mary_anning.htm</ref>. Home izakiarekin liluratuta zegoen, eta haren sailkapenaren inguruan pentsatzen hasi zen: hasieran pentsatzen zuen arrain motaren bat zela, gero ornitorrinkoarekin (garai hartan bertan zientziak aurkitua izan zena) nolabaiteko kidetasuna izan zezakeela uste izan zuen; azkenean, [[1819]]an, arrabio eta muskerren arteko forma zuen zerbait zela hausnartu zuen, horrek ''Proteo-Sauro'' izena ematera bultzatuz.

{{aipu|''She sells sea shells on the sea shore.'' (itzulpenItzulpen literarioa: «Berak itsas maskorrak saltzen ditu itsasertzean.»)''<ref>{{en}} http://www.nhm.ac.uk/nature-online/science-of-natural-history/biographies/mary-anning/index.html</ref>}}

{{aipu|''She sells seashells on the seashore''</br>''The shells she sells are seashells, I'm sure''</br>''So if she sells seashells on the seashore''</br>''Then I'm sure she sells seashore shells.''</br>}}

[[1999]]an, Anningen jaiotzaren 200. urteurrenean, historialari, paleontologo, fosil-bildumazale eta Mary Anningen bizitzan interesa zutenen arteko batzar internazional bat ospatu zen Lyme Regisen. [[2005]]ean Mary Anningen faksimile bat eraiki zuten Londresko Historia Naturalaren Museoan euren laginak zaintzeko pertsonaia garrantzitsuetako bat bezala. Carlos Linneo, Dorothea Bate eta William Smithekin batera aurkitzen da. <ref>{{en}} http://www.ucl.ac.uk/prehistoric/reviews/05_11_shindler.htm</ref> [[2009]]an Tracy Chevalierrek ''Remarkable Creatures'' izeneko nobela historikoa idatzi zuen, non Anningen bizitza eta bere zein Elizabeth Philpoten aurkikuntzak kontatzen diren.