Wikipedia

Karlistaldi: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
3. > 2.
6. lerroa:
[[1833]]an [[Fernando VII.a Espainiakoa]] hil zenean, bere laugarren emaztea zen [[Maria Kristina Borboikoa]] erregeorde bilakatu zen, bere alaba [[Elisabet II.a Espainiakoa|Elisabeten]] izenean. Honek bitan zatitu zituen bere mendekoak, alde batetik ''cristino''ak edo ''isabelino''ak eta bestetik karlistak izanda. ''Cristino''ek erregeorde eta bere gobernua babesten zituzten, karlistek, berriz, [[Karlos Maria Isidro Borboikoa|Karlos infantea]], Fernando VII.aren anaia, erregetzat zuten. Gakoa [[1830]]ean ezarritako [[lege salikoa]] indargabetzen zuen Berrespen Pragmatikoaren legezkotasunean zegoen.
 
[[Euskal Herria]]n eragin handia eduki zuten, herritar gehienek Karlos erregegaien alde egin baitzuten. Lehenengo gerraren ondoren, Karlos errege-nahiari lotutako altxamendu bat gertatu zen, [[BigarrenMatiner-en KarlistaldiaGerra]] (Euskal Herriaz kanpora sarritan Bigarren Karlistaldi ere deitua), [[Katalunia]]n nabarmenduerdigunetzat zen bitartean,hartuta. Euskal Herrian, berezikibaina, [[HirugarrenBigarren Karlistaldia|hirugarrenbigarren gerra handia]] nabarmendu zen.
 
Historian izan dira beste gerra eta altxamenduak historialari batzuek karlistaldiekin lotu dituztenak:
12. lerroa:
* Era berean, [[Espainiako Gerra Zibila]] ([[1936]]-[[1939]]) hain zen garrantzitsua karlisten parte-hartzea non zenbait adituk Laugarren Karlistaldia izendatu baitute. Karlistek berek sekularismoaren aurkako beste gurutzadatzat jo zuten.
 
== LehenaLehen Karlistaldia ==
{{Sakontzeko|Lehen Karlistaldia}}
[[Lehen Karlistaldia]] [[1833]] eta [[1840]] bitartean [[Espainia]]n izandako [[gerra zibil]]ari deritzo. Funtsean, tronuaren ondorengotza arazoagatik suertatu zen.
25. lerroa:
Heriotza honen ostean, liberalak pixkanaka-pixkanaka gerran iniziatiba hartzen hasi ziren, baina ezin izan zuten gerrilla [[Karlismo|karlista]] menperatu. Gauzak horrela, gerra amaitzeko formulak bilatzen hasi ziren batez ere herrialdeetako handikiak, [[Baiona]]n bilduta. Hauek [[Jose Antonio Muñagorri|Muñagorriren]] bandera eta leloa ("Bakea eta foruak") bultzatu zituzten<ref>Carlos Canales: ''"La Primera Guerra Carlista (1833-1840), uniformes, armas y banderas"''. [[Madril]]: Ristre, [[2006]]</ref>. Militarki eraginik izan ez bazuen ere, eragin handia izango zuen gero, [[1839]]an [[Rafael Maroto]] eta [[Baldomero Espartero]]ren arteko [[Bergarako besarkada]]ren testuan. Bertan, militar karlisten graduak mantentzen ziren baina foruak ez ziren erabat berresten, hauek [[Espainia]]ko legedi, konstituzio eta hiritarren bonbardaketan ezartzen baitziren.
 
== BigarrenaMatiner-en Gerra ==
{{Sakontzeko|Bigarren Karlistaldia}}
MatinersenMatiner-en gerraGerra ([[euskara]]z ''goiztiarrak'', goizeko lehen orduetan tropak erasotzen zituzten taldeei erreferentzia eginez<ref>Ollé Romeu, Josep M. ([[2007]]). ''"Matiners"'' [[Bartzelona]]: Editorial PPU, S.A. 15. orr.</ref>), askok [[Bigarren Karlistaldia|Bigarren Karlistalditzat]] jotzenjo dutena, [[1846]]ean hasi eta [[1849]]an bukatu zen, eta [[Karlismo|karlistak]] eta bertan elkarren kontra borrokatu ziren [[Elisabet II.a Espainiakoa|Elisabet II.aren]] aldekoak borrokatu ziren.
 
Guda baino [[katalunia]]rren [[matxinada]] izan zen bere egoera sozial eta ekonomikoa salatzeko. [[Galizia]]ra<nowiki/>n zabaldutaoihartzuna ere izan zuen, baina [[Ramón Narváez]] lehen ministroak berak kontrolatu zuen matxinada [[Galizia]]nlurralde horretan, eta [[Fernando Fernández de Córdoba|Fernando Fernández de Córdovak]], bertoko kapitain jenerala zena, [[katalunia]]rrak menderatu zituen<ref>[[Fernando Fernández de Córdova]]. ''"Mis memorias íntimas"''. [[Madril]], [[1886]]</ref>. Ofizialki matxinada [[1849]]ko [[maiatzaren 14]]ean amaitu zen, [[frantzia]]r tropek oinordeko karlista zen Karlos VI.a atxilotzean. [[Ekain]]ean, amnistia eman zieten karlistei eta erbesteratuak itzuli egin ziren. Euskal Herrian gogo batzuk harrotu bazituen ere, mobilizazio txikia eragin zuen, oihartzun txikikoa eta laburra.
 
== HirugarrenaBigarren Karlistaldia ==
[[Fitxategi:1872 nafarroa.jpg|thumb|px 450|right|Soldadu karlistak [[Nafarroa]]n beraien animaliekin. HirugarrenBigarren Karlistaldian, [[1872]]an.]]
{{Sakontzeko|HirugarrenBigarren Karlistaldia}}
[[HirugarrenBigarren Karlistaldia]] [[1872]] eta [[1876]] Karlos VII.a izengoitiaz [[karlismo|karlisten]] erregenahia zen [[Karlos Maria Borboi Austria-Estekoa|Karlos Borboikoaren]] jarraitzaile eta [[Amadeo I.a Espainiakoa|Amadeo I.a]], [[Espainiako Lehen Errepublika]] eta [[Alfontso XII.a Espainiakoa|Alfontso XII.aren]] gobernuen arteko [[gerra|guda]] izan zen<ref name = "Extramiana">{{Erreferentzia| izena1 = José| abizena1 = Extramiana| izenburua = Historia de las guerras carlistas| argitaratze-lekua = [[Donostia]]| urtea = [[1978]]-[[1979]]}}</ref>.
 
[[1870]]eko [[martxo]]an [[Karlismo|karlisten]] buruzagi politiko eta militarra zen [[Ramon Cabrera|Ramón Cabrerak]], bere ustez, "armaz garaipena lortzeko egoera ez zegoela" eta "[[Espainia]] [[gerra zibil]] berriaz arriskatzea nahi ez zuenez" dimisioa aurkeztu zuen<ref>{{Erreferentzia| abizena1 = Urcelay Alonso| izena1 = Javier| izenburua = Cabrera. El Tigre del Maestrazgo| argitaratze-lekua = [[Bartzelona]]| argitaletxea = Ariel| urtea = [[2006]]| isbn = 84-344-5205-7}}</ref><ref>{{Erreferentzia| izena1 = Conxa| abizena1 = Rodriguez Vives| izenburua = Ramón Cabrera a l'exili| argitaratze-lekua = Montserrateko monasterioa| urtea = [[1989]]}}</ref>. Hala ere Karlos erregenahiak, erbestean hilabetez [[matxinada]] prestatzen ari zela, [[1872]]ko [[apirilaren 21]]a [[Espainia]]ko koroa eskuratzeko zuen eskubidea aldarrikatzeko data izango zela erabaki zuen.
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Karlistaldi"(e)tik eskuratuta