Ehun Urteetako Gerra: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t «Urteko» zuzendu «urteetako» jartzeko. |
ref |
||
21. lerroa:
| oharra =
}}
'''Ehun Urteetako Gerra'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/es/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/onomastika/IZEN_ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak'']</ref> ({{lang-fr|Guerre de Cent Ans}}; {{lang-en|Hundred Years' War}}) [[XIV. mendea|XIV.]] eta [[XV. mendea|XV. mendeetan]] [[Ingalaterra]]k eta [[Frantzia]]k burututako borroka izan zen. Gatazkaren sorreran hainbat kausa daude, tartean, Frantziako tronurako zilegizko ondoretza. Gerrak, etenaldiak bazituen ere, ehun urte baino gehiago iraun zuen. Eskuarki, 1337koa da hasierako data, eta 1453koa bukaerakoa, baina
== Gerrako kanpainak ==
[[Ingalaterrako normandiar konkista|Normandoek 1066an Ingalaterra beretzeak]] izan zuen ondorioetako bat izan zen Frantziako erregearen basailuetako bat aldi berean izatea Frantziako erregearen basailu eta bere erresumako errege; egoera horrek arazoak sortu behar zituen nahitaez, eta hala gertatu zen hurrengo urteetan. XII. mendean egoera hura korapilatu egin zen, Anjou eta Maineko konderriak eta [[Akitaniako dukerria]]k orobat geratu ziren Ingalaterrako errege etxeari ([[Plantagenet|Plantagênet]]) lotuta. Ingelesen arriskua saihesteko Frantziako erregeek egin zituzten ekintzak XIII. mendean zehar eman zituzten fruituak: [[Normandia]], [[Anjou]], [[Maine (eskualde historikoa)|Maine]] eta Akitaniako zati bat berreskuratu zuten.
Hala ere, [[Guiena]]k ingeles erregeen mende jarraitu zuen. Frantziako erregeak Guienan zuen aginpide izenezkoak dukerri hartako auzietan tarteko egoteko aukera ematen zion; ingeles agintariek, jakina, ez zuten onartu Frantziako erregea tartean sartze hura. Gaskoiek leial jarraitzen zuten Ingalaterrako erregeekiko, Ingalaterraren eta Guienako dukerriaren arteko lotura ekonomikoek leialtasun hori indartzen zutela: Guienako eskualdea [[ardo]]a ekoiztera zegoen emana, eta ardo hura Ingalaterrara esportatzen zen gehienbat. Frantziako erregeak 1294an eta 1323an saiatu ziren dukerri hura bahitzen, baina bietan ingeles erregeek berehala berreskuratu zuten. Urte haietan beste gertaera batek ingelesen eta frantsesen arteko harremanak gaizkoatu zituen, Frantziako tronurako ondorengotzak, alegia. [[Luis I.a Nafarroakoa|Luis X.a]] eta [[Joanes I.a Nafarroakoa|Joan I.a]] hil ondoren, 1316an, Luisen anaia batek agintaritza hartu eta tronura igo zen [[Filipe II.a Nafarroakoa|Filipe V.a]] gisa, [[Lege salikoa|Lege Salikoaren]] bitartez [[Joana II.a Nafarroakoa|haren iloba Joana]] bazterturik. Filipe V.a eta haren oinordekoa [[Karlos I.a Nafarroakoa|Karlos IV.a]] semerik izan gabe hil ziren, eta 1328an ondorengotzak arazoak sortu zituen berriz ere. Hiru erregegai zeuden: Joana (1316 tronutik baztertua), [[Eduardo III.a Ingalaterrakoa]], eta [[Filipe VI.a Frantziakoa|Filipe, Valoisko kondea]]. Filipek Frantziako tronua beretu zuen, baina nafarrek (haien erregea Frantziako erregea baitzen 1285az geroztik) Joana aukeratu zuten erregina, Eduardo III.a bazterturik (adin txikikoa baitzen). 1329an Ingalaterrako erregeak Guienarekiko leialtasun zina berretsi zuen; 1330ean Ingalaterra mendean hartzeak eta eskoziarrak garaitu izanak indar handia eman zion. Gaskoien arazoa ez konpondu izanak gerrara eraman zituen bi erreinuak. 1336an Eduardo III.ak debekatu egin zuen artilea [[Flandria]]ko ehundegietara esportatzea (Flandria Frantziaren basailua zen), eta horrek liskarrak sorrarazi zituen Flandrian. Frantziak berehala erantzun zion erabaki horri, 1337ko maiatzean Frantziak Guiena bahitu zuen. Urte hartako urrian, Ingalaterrako erregeak Frantziako erreinua erreibindikatu zuen.
78 ⟶ 80 lerroa:
Frantsesen bultzada hori berehala agortu zen ordea, ingelesek [[Joana Arc-ekoa]] harrapatu, eta sorgina zela salaturik hil zutenean. Hogeita hamarreko hamarraldian, frantsesek ezer gutxi aurreratu zuten eta gudu batzuk ere galdu zituzten; 1435ean [[Karlos VII.a Frantziakoa|Karlos VII.ari]] Borgoniako dukeak berriz ere leialtasuna zin egin izana izan zuen frantsesen alderdiak arrakastarik handiena.
1444an sinatu ziren Toursko tregoei esker, frantses administrazioak bere indar militarrak eraberritu ahal izan zituen. 1445eko urtea izan zen
▲1445eko urtea izan zen Erromaren eroraldiaz geroztik gudaroste iraunkor bat mendebalean sortu zen lehenengo aldia; frantsesek beren [[artilleria]] landu zuten Europako onena bihurtu zuten arte. 1449an gerra berriz hasi zenean, frantses gudarosteak ordu arte inoiz izan ez zuen indarraz eta eraginaz jardun zuen borrokan. Normandia hartu zuten mendean, eta laguntzera zetorren gudaroste ingeles bat garaitu zuten [[Formignyko gudua|Formignyn]] (1450). 1451n Guienari eraso zioten, eta ekinaldi batean hartu zuten, nahiz [[Baiona]]k gogor eutsi zien. Gaskoiniak Ingalaterrari zion leialtasuna hurrengo urtean nabarmen gelditu zen Bordeleko matxinadaren bidez; matxinatuei laguntzera etorria zen ingeles gudarostea [[Castillongo gudua|Castillonen]] garaitu zuten frantsesek (1453), eta Bordelek errenditu behar izan zuen. Orduan inor konturatu ez bazen ere, gerra bukatu egin zen; ez zen inongo bake hitzarmenik egin, baina borrokak hantxe amaitu ziren. Ingalaterrak [[Calais]] baino ez zuen bere menpe, zein 1558an bueltatu zuen.
== Ondorioak ==
| |||