Siria: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
43. lerroa:
| oharrak = {{sup|1}} Frantzia-Siria Independentzia Ituna (1936) Frantziak berretsi gabea.
}}
'''Siria''' ({{lang-ar|سوريا}} edo سورية, ''Sūriyā'' edo ''Sūrīyah''), ofizialki '''Siriako Arabiar Errepublika'''<ref>[http://www.euskaltzaindia.net/dok/eaeb/arauak/Araua_0038.pdf Euskaltzaindiaren 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak] Euskaltzaindia.net</ref>, [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbileko]] estatua da, zati batean [[Mediterraneoa|Mediterraneo]] itsasoaren ertzean kokatua. Mugakide ditu [[Libano]] mendebaldean, [[Israel]] hego-mendebaldean, [[Jordania]] hegoaldean, [[Irak]] ekialdean eta [[Turkia]] iparraldean. [[Israel]]ek okupatua du [[Golan]], herrialdearen hego-mendebaldean, eta Siriak [[Turkia]]ri Hatay probintziaren agintea eskatzen dio. Hiriburua [[Damasko]] da.
== Geografia ==
58 ⟶ 56 lerroa:
== Historia ==
{{sakontzeko|Siriako historia}}
=== Antzinatea ===
Siria Munduko zibilizaziorik zaharrenetako jaiolekua zela frogatu du arkeologiak. [[1975]]ean aurkitutako [[Ebla]] hiriaren inguruan inperio semitiko handia eratu zen, zein [[K. a. XXV. mendea|K. a. 2500]] eta [[K. a. XXIV. mendea|K. a. 2400]] bitartean [[Itsaso Gorria|Itsaso Gorritik]], egungo [[Turkia]]ra eta [[Irak]]era hedatzen zen. Eblako hizkuntza familia semitikoan idatzitako lehena da adituen ustetan. Izan ere, Eblako jauregian Antzinateko agiritegirik zaharrenetakoa eta handienetakoa aurkitu zen. Buztinezko 17.000 taula baino gehiago dauzka, non industria, diplomazia, salerostea, artea eta nekazaritza diren hizpide nagusiak. Ebla ezaguna zen bi industria mota zela eta: alde batetik, zur, [[boli]] eta perlen lanketaz; eta, bestetik, zetaz. Gaur egun ere industria horiek, Eblako ohiturari jarraiki, ekoizpen garrantzitsua daukate.
100 ⟶ 97 lerroa:
Barneko oposizioa gorabehera, Hafez Al Assad presidente karguan zegoela hil zen [[2000]]ko [[ekainaren 10]]ean. Hilabete bat geroago, [[Bashar al-Assad|Bashar al Assad]] semea presidente aukeratu zuten hautagai bakarreko erreferendum baten bidez.
==
=== Politika ===
{{sakontzeko|Siriako politika}}▼
Siria [[1963]]tik erregimen militar batek agindutako errepublika da. [[1973]]an erreferendumean gaur egun duten Konstituzioa onartu zuten. Bertan Siria errepublika demokratiko, herritar eta [[sozialismo|sozialista]] moduan definitzen zuten. Oinarriak legea, erlijio askatasuna eta propietate pribatua ziren. 7 urtero presidentea aukeratzen da, [[musulman]]a izan behar duena. Lau urtero Herriaren Asanblada eta Ministroen Kontseilua aukeratzen dute. Konstituzioaren arabera presidenteak presidenteordea, ministroak eta lehen ministroa jar eta ken ditzake. Presidentea ere Armadaren buru da, [[Baath Alderdi Arabiar Sozialista]]ren idazkari orokorra eta [[Nazio Fronte Progresista]]ren buru. Herritarren Asanblada eta Herri Kudeaketa Kontseiluak dira organo legegileak.▼
=== Banaketa administratiboa ===
{{sakontzeko|Siriaren banaketa administratiboa}}
[[Fitxategi:Syrnumbered.png|400px|right]]
119 ⟶ 121 lerroa:
# [[Al-Hasakah eskualdea|Al Hasakah eskualdea]]
▲{{sakontzeko|Siriako politika}}
▲Siria [[1963]]tik erregimen militar batek agindutako errepublika da. [[1973]]an erreferendumean gaur egun duten Konstituzioa onartu zuten. Bertan Siria errepublika demokratiko, herritar eta [[sozialismo|sozialista]] moduan definitzen zuten. Oinarriak legea, erlijio askatasuna eta propietate pribatua ziren. 7 urtero presidentea aukeratzen da, [[musulman]]a izan behar duena. Lau urtero Herriaren Asanblada eta Ministroen Kontseilua aukeratzen dute. Konstituzioaren arabera presidenteak presidenteordea, ministroak eta lehen ministroa jar eta ken ditzake. Presidentea ere Armadaren buru da, [[Baath Alderdi Arabiar Sozialista]]ren idazkari orokorra eta [[Nazio Fronte Progresista]]ren buru. Herritarren Asanblada eta Herri Kudeaketa Kontseiluak dira organo legegileak.
== Ekonomia == ▼
Siriako ekonomiak, [[Hafez al-Assad|Hafez al Assad]] lehendakariaren ezaxolakeria zela eta, ez zuen denbora askoan aurrera egin. Ekonomia sozialistaren garaian ([[1963]]-[[1970]]) herrialdea azpiegitura egokiez hornitu zuten. al Assad aginpidera iritsi zenean, berriz, inbertsioek hartu zuten lehentasuna (1970-[[1978]]). Baina ekonomia krisiarekin ([[1979]]-[[1988]]) agerian geratu zen sistemaren liberalizazioa ezinbestekoa zela. [[1991]]n hasi zen liberalizazioak barne merkatuaren beharrak gutxitu zituen, enpresa pribatuak sustatzen baitzituen. Hala ere, Siria [[Persiar golkoa|Golkoko]] herrialde [[petrolio]] ekoizleen mende dago. [[Golkoko Gerra]]n (1990-1991) [[Irak]]en kontrako nazioarteko koalizioan parte hartu zuen Siriak, eta horrek onura nabarmenak ekarri zizkion: arabiar herriekin zituen mila milioi dolarreko zorra ezeztatu eta bi mila milioi dolarreko laguntzak onartu zitzaizkion.▼
Gudarosterako aurrekontuak pisu handia izan du beti Siriako aurrekontu orokorrean, %8,7 gutxi gorabehera. Merkataritza harremanei dagokionez, Europar Batasuneko herrialdeekin bideratzen ditu batez ere gaur egun. Nekazaritzak BPGren %30 hartzen du. Herrialdeko bertako beharrak asetzen baditu ere, nekazaritza gaien ekoizpena nahiko apala da. [[Kotoi]]a da ekoizten den gai nagusia. Petrolioari dagokionez, eguneko 600.000 upel inguru ustiatzen dira, eta horren erdia, gutxi gorabehera, esportatu egiten da. [[Gas natural]]eko hobi garrantzitsu bat aurkitu da [[Palmira]]ko eskualdean. [[Hidrokarburo]]ek, bestalde, esportazioen %70 hartzen dute. Turismoa gorantz doan sektorea da. [[Nazioarteko Diru Funtsa]]k eta [[Munduko Bankua]]k zenbait neurri jarri dute abian, helburu nagusia banku pribatuak zabaltzea eta zerga sistemaren erreforma bultzatzea dutenak.▼
== Demografia ==
=== Biztanleria ===
Siriako biztanle gehienak, %90,3<ref name=cia />, [[Arabia]]ko eta [[Mesopotamia]]ko semiten ondorengo [[arabiar]]rak dira. Baina arabiar jatorriko siriarrez gainera, [[kurdu]]ak, [[armenia]]rrak eta [[turkia]]rrak ere bizi dira Siriako lurretan. Gainera milaka [[palestina]]r barreiaturik daude lurraldean.▼
Siriar gehienak sartaldean bizi dira, hiriburuan eta kostaldean batez ere, eta baita ipar-ekialdean ere, [[Eufrates]] ibaiaren ertzetan eta haren adarretan. Biztanleen erdia baino gehiago hirietan bizi da, [[Damasko]]n eta [[Alepo]]n gehienak. Azken urteetan milioi bat siriar inguru [[Libano]]ra eta Golkoko petrolio herrialdeetara joan dira lanera, eta langile horiek milaka milioi bidaltzen dituzte urtero Siriara.
136 ⟶ 128 lerroa:
[[2011]]ko martxoan [[Siriako Gerra Zibila]] hasi zenetik, 9,5 milioi siriar inguru lekualdatuak izan dira. Hauetatik, 3 milioik Siriatik kanpo hartu behar izan dute babes<ref>Stephanie NEBEHAY: [http://uk.reuters.com/article/2014/08/29/uk-syria-crisis-refugees-idUKKBN0GT0AZ20140829 ''Syrian refugees top 3 million, half of all Syrians displaced - U.N.''] Uk.reuters.com. 2014ko irailaren 30ean kontsultatua.</ref><ref>[http://data.unhcr.org/syrianrefugees/regional.php Demographic Data of Registered Population] Data.unhcr.org. 2014ko irailaren 30ean kontsultatua.</ref>
=== Banaketa etnikoa ===
▲Siriako biztanle gehienak, %90,3<ref name=cia />, [[Arabia]]ko eta [[Mesopotamia]]ko semiten ondorengo [[arabiar]]rak dira. Baina arabiar jatorriko siriarrez gainera, [[kurdu]]ak, [[armenia]]rrak eta [[turkia]]rrak ere bizi dira Siriako lurretan. Gainera milaka [[palestina]]r
=== Hiri handienak ===
197 ⟶ 192 lerroa:
|img_10 =
}}
▲== Ekonomia ==
▲Siriako ekonomiak, [[Hafez al-
▲Gudarosterako aurrekontuak pisu handia izan du beti Siriako aurrekontu orokorrean, %8,7 gutxi gorabehera. Merkataritza harremanei dagokionez, Europar Batasuneko herrialdeekin bideratzen ditu batez ere gaur egun. Nekazaritzak BPGren %30 hartzen du. Herrialdeko bertako beharrak asetzen baditu ere, nekazaritza gaien ekoizpena nahiko apala da. [[Kotoi]]a da ekoizten den gai nagusia. Petrolioari dagokionez, eguneko 600.000 upel inguru ustiatzen dira, eta horren erdia, gutxi gorabehera, esportatu egiten da. [[Gas natural]]eko hobi garrantzitsu bat aurkitu da [[Palmira]]ko eskualdean. [[Hidrokarburo]]ek, bestalde, esportazioen %70 hartzen dute. Turismoa gorantz doan sektorea da. [[Nazioarteko Diru Funtsa]]k eta [[Munduko Bankua]]k zenbait neurri jarri dute abian, helburu nagusia banku pribatuak zabaltzea eta zerga sistemaren erreforma bultzatzea dutenak.
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2014/9/30}}
202 ⟶ 203 lerroa:
== Kanpo loturak ==
{{
* {{en}} [http://www.mofa.gov.sy Kanpo Harremanetarako Ministerioa], mofa.gov.sy
* {{en}} [http://www.baath-party.org/eng/news.asp Baath Alderdiaren webgunea], baath-party.org
* {{en}} [http://www.parliament.gov.sy/ Siriako parlamentua], parliament.gov.sy
[[Kategoria:Siria| ]]
| |||