|
'''Baionako setioa''' hau izan daiteke:
{{Gerra infotaula
| izena = Baionako setioa
| guda =
| irudia = [[Fitxategi:Alfonso I de Aragón por Pradilla (1879).jpg|200px]]
| oina = [[Francisco Pradilla]]k [[1879]]an [[Alfontso I.a Nafarroakoa|Alfontso I.ari]] buruz egindako erretrato erromantikoa.
| data =[[1130]]eko [[urri]]a-[[1131]]ko [[urri]]a
| lekua =[[Baiona]] {{bandera|Lapurdi}}<br />{{koord|43|20|00|N|1|28|00|W|type:event}}
| emaitza =Setioa utzi
| gudulari1 =[[Aragoiko Erresuma]]<br />[[Iruñeko Erresuma]]<br />[[Bigorreko konderria]]<br />[[Bearnoko bizkonderria]]
| gudulari2 =[[Akitaniako dukerria]]<br />[[Tolosako konderria]]<br />[[Lapurdiko bizkonderria]]
| komandante1 =[[Alfontso I.a Nafarroakoa|Alfontso I.a ''Bataiatzailea'']]<br /> [[Pedro Gonzalez Larakoa]]†<br />[[Zentulo II.a Bigorrakoa]]<br />[[Gaston IV.a Bearnokoa]]
| komandante2 =[[Alfonso Tolosakoa|Alfontso Jordan]]<br />[[Gilen X.a Akitaniakoa]]<br />[[Bertrand Lapurdikoa]]
| indarra1 =
| indarra2 =
| galera1 =
| galera2 =
}}
{{Beste erabilpenak|1130eko guduari|1814ko gudua|Baionako gudua}}
'''Baionako setioa''' [[1130]]eko [[urri]]tik [[1131]]ko [[urri]]ra [[Aragoiko Erresuma|Aragoi]] eta [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko erregea]] zen [[Alfontso I.a Nafarroakoa|Alfontso I.a ''Bataiatzailea''k]] eta [[Akitaniako dukerria|Akitaniako dukea]] zen [[Gilen X.a Akitaniakoa|Gilen X.ak]] [[Baiona|Lapurdiko hiriburuan]] egindako [[gudu]]a izan zen<ref name="Nelson, 51">{{Erreferentzia|izena1=Lynn H.|abizena1=Nelson|izenburua=Alfonso I, King of Aragón|bilduma=Medieval Iberia: An Encyclopedia|argitaletxea=Taylor & Francis|urtea=[[2003]]|orrialdea=51}}</ref>. Orduko [[Baiona]] [[Akitaniako dukerria]]ren menpean zegoen, [[Frantziako Erresuma]]ren ageriko zatia zena. Baionako setioan gertatutakoaren iturri garaikide nagusia ''[[Chronica Adefonsi imperatoris]]'', Iruñeko erregearen etsaia zen [[Alfontso VII.a Gaztelakoa]]ren balentriak omentzeko idatzi zutena. Setioa hasteko [[zaldun]], [[infanteria]] eta setio-makinak erabiltzeaz gain, hiriko ingurumariak okupatu eta harresiak erasotzeari ekin zioten. Armada berria ailegatzeak setioaren luzapena eta [[justa]] famatu bat eragin zituen. Hala ere, setioa ez zen arrakastatsua izan eta, testamentua egin ondoren, Alfontsok uzteko agindua eman zuen.
# [[Baionako setioa (1130)]]: [[Alfontso I.a Nafarroakoa]]ren eta [[Gilen X.a Akitaniakoa]]ren gudarosteen arteko gudua.
== Aurrekariak ==
# [[Baionako setioa (1374)]]: [[Ehun Urteetako Gerra]]n [[Ingalaterrako Erresuma]] eta [[Gaztelako Koroa]]ren artean jazotako gudua.
Lehen mailako iturriak ez dira nahikoak Alfontsoren setioaren helburuak ondo azaltzeko<ref name="Nelson, 51"/>, baina historialariek ekintza hau bere mendebaldeko auzokoa zen Alfontso VII.aren, aipatutako ''Chronica''ren heroia zena, aurkako istiluetan sartzea ados daude. Gaztelarrak, [[1127]]an bere alaba zen [[Berengaria Bartzelonakoa|Berengaria]] Alfontsoren ekialdeko auzokoa zen [[Erramun Berenger III.a|Raimundo Berenger III.a Bartzelonakoa]]rekin ezkondu eta ituna sinatu zuen. Honek Alfontsok [[Pirinioak|Pirinioetatik]] iparraldean katalanak zituen aliatuak erasotzera bultzatu zuen, bertan kondearen asmo politikoak zapuzteko asmoarekin. Izan ere, Raimundo [[Akitania]]ko dukearen aliatua zen<ref name="Reilly, 110–11">{{Erreferentzia|izena1=Bernard F.|abizena1=Reilly|izenburua=The Medieval Spains|lekua=[[Cambridge]]|argitaletxea=Cambridge University Press|urtea=[[1993]]|orrialdeak=110–11}}</ref>. Gainera [[Tolosako kondeen zerrenda|Tolosako kondea]] zen [[Alfonso Tolosakoa|Alfontso Jordanek]] [[1126]]an Alfontso VII.ari gorazarre egin zion eta, urte bereko [[martxo]]an, [[Suero Bermudez]]ekin batera, [[León (Espainia)|León]] hiriburua matxinoen eskuetatik kendu eta [[Urraka Gaztelakoa|Urraka erregina]] eta bere maitalea zen [[Pedro Gonzalez Larakoa]]ren semeari eman zion, Alfontso VII.aren sasianaia zena<ref name="Sánchez de Mora, 93–94">{{Erreferentzia|izena1=Antonio|abizena1=Sánchez de Mora|url=http://fondosdigitales.us.es/thesis/thesis_view?oid=271|izenburua=La nobleza castellana en la plena Edad Media: el linaje de Lara (SS. XI–XIII)|argitaletxea=[[Sevillako Unibertsitatea]]|urtea=[[2003]]|orrialdeak=93–94}}</ref>. Urraka erreginak, bigarrenez, Alfontso Bataiatzailearekin ezkondu bazuen ere, ez zuten seme-alabarik izan. Biek elkarren kontra aritu zuten hamarkada bat baino gehiagoz [[Gaztelako Erresuma|Gaztela]] eta [[Leongo Erresuma]]k kontrolatzeko [[gerra zibil]]ean. Urraka hil zenean, lehendabiziko ezkontzaren semea zen Alfontso VII.ak ama oinordetu eta nafar erregearen etsai nagusi bilakatu zen. [[Baiona]] setiatzeaz, litekeena da Alfontso Bataiatzaileak Tolosako kondeari aliatuaz aldatzeko limurtzen saiatzea, Gaztelan okzitaniarraren laguntza izateko<ref name="Sánchez de Mora, 93–94"/>.
# [[Baionako gudua|Baionako gudua (1814)]]: [[Napoleondar Gerrak|Napoleondar Gerretan]] [[Frantziako Lehen Inperioa]]ren gudarosteak eta [[Erresuma Batua]], [[Portugalgo Erresuma]] eta [[Espainiako Erresuma]]ren gudaroste aliatuaren artean jazotako gudua.
Historialari gehienek bertsio honetan ados badaude ere, [[abertzaletasun|abertzale]] ikuspegi batetik, badaude Gaztela aldean arazorik ez zuenez, [[Gilen X.a Akitaniakoa|Gilen X.a]] Akitaniako dukeak zapaldurik zeuzkan euskaldunak askatzeko Baiona setiatu zuela uste dutenak<ref>{{Erreferentzia|url=http://www1.euskadi.net/harluxet/hiztegia1.asp?sarrera=Alfontsoborrok|izenburua=Alfontso I.a Borrokalaria|egilea=Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa}}</ref>.
{{argipen}}
== Gudua ==
Ziur asko [[1130]]eko [[irailaren 4]]an Alfontsok egun [[Echo Ibarra|Echo Ibarreko]] herri ustua den Ardanésko baseliza bisitatzen ari zela armada erasotzailea [[Pirinioak]] zeharkatzen ari zen. Horretarako gertuko [[Somport]] pasabidea aukeratzea erraza zen, behin bere aliatua zen [[Bearnoko bizkonderria]]n, handik [[Akitaniako dukerria|Akitaniako dukerrira]] pasatzeko<ref name="Lema Pueyo, 351">{{Erreferentzia|izena1=José Ángel|abizena1=Lema Pueyo|izenburua=El itinerario de Alfonso I ‘El batallador’ (1104–1134)|aldizkaria=Historia, instituciones, documentos|liburukia=24|urtea=[[1997]]|orrialdea=351}}</ref>. Setioaren hasieraren lehendabiziko lehen mailako iturria [[1130]]eko [[urriaren 26]]ko [[Corella]]ko [[foru]]arena da, Baionako gotorlekuan emandakoa (''illo castello de Baiona'')<ref name="Lema Pueyo, 351"/><ref>{{Erreferentzia|izena1=Simon F.|abizena1=Barton|izena2=Richard A.|abizena2=Fletcher|izenburua=The World of El Cid: Chronicles of the Spanish Reconquest|lekua=[[Manchester]]|argitaletxea=Manchester University Press|urtea=[[2000]]|orrialdea=185}}</ref>. Seguraski hasiberria zen, ''Chronica''k eta [[Burgosko katedrala]]ren hileta-liburuak [[urriaren 16]]an hasi zela esaten dutelako. Hileta-liburuaren arabera, Pedro Gonzalez Larakoa, matxinadan parte hartzeagatik Alfontso VII.ak harrapatua izan zena, Baionako gudura joan zen "[[Alfontso I.a Nafarroakoa|Alfontso Borrokalaria]] berriro Gaztelara erakartzeko" (''ut reducere eum in Castellam'') "Gaztelan borrokatzea" (''facere bellum in Castella'') nahi zuelako, hau da, [[matxinada]] irautea. Pedroren harrapaketa [[ekain]]ean gertatu arren, ez zen [[urriaren 16]]ra arte hil, setioan hain zuzen ere. Katedralaren hileta-liburuak data horrek du, bertan lurperatu zuten eta<ref>{{Erreferentzia|izena1=Simon F.|abizena1=Barton|izena2=Richard A.|abizena2=Fletcher|izenburua=The World of El Cid: Chronicles of the Spanish Reconquest|lekua=[[Manchester]]|argitaletxea=Manchester University Press|urtea=[[2000]]|orrialdea=172}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena1=Simon F.|abizena1=Barton|izenburua=The Aristocracy in Twelfth-Century León and Castile|lekua=[[Cambridge]]|argitaletxea=Cambridge University Press|urtea=[[1997]]|orrialdea=280}}</ref>
''Chronica''ren arabera, "Alfontso noble matxinoekin borrokan zegoela ... Aragoiko erregeak zaldun eta infanteriazko tamainazko armadak mobilizatu... bere mugez haraindian [[Gaskoinia]]ra bidaiatu eta [[Garona]] ibaitik gertu (''sic'') den Baiona hiria setiatu zuen"<ref>{{Erreferentzia|orrialdea=I, §50.|izena1=G. E.|abizena1=Lipskey|url=http://libro.uca.edu/lipskey/chronicle.htm|izenburua=The Chronicle of Alfonso the Emperor: A Translation of the ''Chronica Adefonsi imperatoris''|argitaletxea=Northwestern University|urtea=[[1972]]}}</ref>. Gero nola hurrengo egunetan Baionako ingurumariak okupatu eta [[Aragoi]]tik erakarritako setio-makinak erabiliz hiriko harresiak eraso zituen azaltzen du. Setioaren zati ezezagun batean Tolosako kondea zen Alfontso Jordanek zuzendutako armada berria ailegatu zen. [[Pedro Gonzalez Larakoa|Pedro]], arrazoi ezezagunegatik, [[justa]] batean aritzeko desafio zion. ''Chronica''k honela azaltzen du justa: "Pedro kondea Tolosako kondeari borroka bakarra eskatu zion" (''comes Petrus petiit comiti Tolosano singulare certamen''), "biek [[lehoi]] indartsu moduan borrokatu zuen" (''sicut duo leones fortes''), eta "Pedro kondea Alfontsoren [[lantza]]k zauritua, bere [[zaldi]]tik erori, besoa hautsi eta handik egun gutxira hil zen" (''et vulneratus est comes Petrus ab hasta comitis Adefonsi et, cadens de equo, fractum est brachium eius et post paucos dies mortuus est'').<ref>''Chronica Adefonsi imperatoris'', I, §18.-k dio Pedro Alfontsori erronka botatzeko ''[[Samuel (Biblia)|Samuelen 1. liburua]]'', 17:10 ateratako hitzak aukeratu zuen, [[David]] eta [[Goliat]]en pasartearenak hain zuzen ere:<br />{{Esaera2|Erronka hau botatzen dizuet gaur, israeldar guda-lerroetakooi! Bidal iezadazue gizon bat, eta ekin diezaiogun borrokari!.}}</ref><ref name="Sánchez de Mora, 93–94"/> Alfontso ez omen zuen zauririk izan. Litekeena da Pedro Gonzalez Alfontsoren ama zen [[Elvira Gaztelakoa]]rekin izatea, Alfontso [[Outremer]]retik Europara itzuli zenean<ref>{{Erreferentzia|izena1=Margarita C.|abizena1=Torres Sevilla-Quiñones de León|izenburua=Cruzados y peregrinos leoneses y castellanos en Tierra Santa (ss. XI–XII)|aldizkaria=Medievalismo|liburukua=9|urtea=[[1999]]|orrialdea=63–82}}</ref>. Edonola era, bien arteko tirabirak jadanik Alfontso VII.aren oinordetzaren garaietatik bazetorren.
Pirinioez haraindiko espedizio honetan, iruindarren erregeak [[Gaston IV.a Bearnokoa]] eta [[Zentulo II.a Bigorrakoa]] bere aliatuen laguntza izan zuen<ref name="Reilly, 110–11"/>. Lehen aipaturiko zaldun, infanteria eta setio-makinez gain, Alfontsok itsasontziak ere erabili zituen [[Aturri]]ren bokalea blokeatzeko. Setioa luzatu eta, erregearen atsekaberako, Alfontso Bataiatzaileak [[Castrojeriz]] eta Gaztelan [[Demanda mendilerroa|Demandako mendilerrotik]] mendebalderantz zituen beste lurraldeak galdu zituen<ref name="Reilly, 110–11"/>. Hala ere, erregeak berak mantendu zuen setioa [[1130]]ren bukaerara arte, [[azaroaren 19]]an eta [[abendu]]an berak idatzitako eskutitzek honela diote eta<ref name="Lema Pueyo, 351"/>. "Baionaren gainean" (''super Baiona'') jarraitu zuen [[1131]]ko [[urtarril]]etik [[maiatz]]era arte, agiri pribatu eta publikoen arabera. Udan setioak iraun bazuen ere, [[uztail]] eta [[abuztu]]an Alfontso ez zegoen [[Lapurdi]]n, ''Rocha Tallata'' edo ''Rocathalada'', ziur asko egungo [[Peirahorada]]n, bere gudarosteak zuzentzen ari zelako.<ref name="Lema Pueyo, 351"/>. [[1131]]ko [[urri]]an oraindik Baiona setiatzen ari zela (''in obsessione Baione''), Alfontsok testamentua egin zuen<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.puntubi.com/dokumentuak/alfontsoIborr.testamentua.htm|izenburua=Alfontso I.a Borrokalariaren testamentua|egilea=www.puntubi.com}}</ref>, setioari buruzko azken lehen mailako iturria dena. [[1134]]ko [[irailaren 4]]an [[Sariñena]]n testamendua berretsi zuen<ref>{{Erreferentzia|izena1=Simon F.|abizena1=Barton|izena2=Richard A.|abizena2=Fletcher|izenburua=The World of El Cid: Chronicles of the Spanish Reconquest|lekua=[[Manchester]]|argitaletxea=Manchester University Press|urtea=[[2000]]|orrialdea=188}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena1=Elena|abizena1=Lourie|izenburua=The Will of Alfonso I, ‘El Batallador,’ King of Aragon and Navarre: A Reassessment|aldizkaria=Speculum|liburukia=50|alea=4|urtea=[[1975]]|orrialdea=635}}</ref><ref>{{Cite isbn/9788476812938}}</ref>. Setioa utzi zuen data ezezaguna bada ere, nafarrak [[1131]]ko [[azaro]]an [[Donejakue bidea|Donejakue Bidea]] erabiliz itzuli ziren, [[abendu]]an Gortea [[Tiermas]]en baitzegoen<ref name="Lema Pueyo, 351"/>.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|2}}
[[Kategoria:Euskal Herriko guduak]]
[[Kategoria:Lapurdiko bizkonderria]]
[[Kategoria:1130]]
[[Kategoria:1131]]
|
