Wikipedia

Ablitas: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
zenbait atal udalerri ereduari jarraituz antolatzea, eta beste
1. lerroa:
{{NafarroakoNafarroa Garaiko udalerri infotaula
| izena = Ablitas
| bandera = ez
26. lerroa:
}}
 
'''Ablitas'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0155.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= 155. araua: Nafarroako udal izendegia}}</ref> [[Nafarroa Garai]]ko udalerriahegoaldeko muturrean dagoen [[udalerri]]a da, [[Euskal HerriaHerri]]n hegoaldeenko kokatuta dagoenahegoaldekoena. [[Tuterako merindade]]ko herri honek 2.663 biztanle zituen [[2012]]ko [[urtarrilarenerroldan. 1]]ekoNafarroako erroldaren arabera.hiriburu [[Iruñea|Nafarroako hiriburutikIruñe]]tik 104 kilometrorakilometro hegoaldera dago.
 
== Geografia ==
=== InguruIngurune naturala eta kokapenaklima ===
Herria [[Nafarroa]] hegoaldean kokatzen da, [[Tuterako merindade]]aren hegoaldean. Herrira heltzeko N-121C errepidea hartu behar da [[Tutera]]-[[Tarazona]]ko norabidean. Behin [[Cascante]]ra iritsitakoan dagoen errepide bat hartu behar da eta sei kilometroren ostean iristen da Ablitasera.
Herriak [[Ebro]] ibaiaren sakonuneko udalerri guztiek dutenguztien klima bera daukadu, mediterraneoar[[Mediterraneoko klima|mediterranear]] epela. Urteko batez besteko tenperatura 14 gradukoagradu da, eta prezipitazioak 500mm500 ingurukoakmm dirainguru. Urteko egun euritsuak 60-70 bitartekoakbitarte dira. Prezipitazioak [[udaberri]] eta [[udazken]]ean izaten dira ugarien.▼
 
Herrigunearen kanpoaldean, itsasoaren[[itsas mailatikmaila]]tik 332 metrorametro gorago, [[Espainia]]ko Nekazaritza ministerioarenMinisterioaren estazio meteorologikoa dago.<ref>[http://meteo.navarra.es/estaciones/estacion_detalle.cfm?idestacion=274 Nafarroako Foru Erkidegoko Meteorologi Agentziaren webgunea.]</ref>▼
Ablitasek [[Tutera]], [[Fontellas]] eta [[Ribaforada]]rekin egiten du muga iparraldean; [[Cortes]]ekin ekialdean; [[Cascante]] eta [[Barillas]]ekin mendebaldean; eta [[Tarazona]] eta [[Borja]]rekin hegoaldean. Azken bi udalerri hauek [[Zaragoza probintzia]]n kokatzen dira.
 
==== KlimaLor eta landarediaaintzira ====
▲Herriak [[Ebro]] ibaiaren sakonuneko udalerri guztiek duten klima bera dauka, mediterraneoar epela. Urteko batez besteko tenperatura 14 gradukoa eta prezipitazioak 500mm ingurukoak dira. Urteko egun euritsuak 60-70 bitartekoak dira. Prezipitazioak [[udaberri]] eta [[udazken]]ean izaten dira ugarien.
 
▲Herrigunearen kanpoaldean, itsasoaren mailatik 332 metrora, [[Espainia]]ko Nekazaritza ministerioaren estazio meteorologikoa dago.<ref>[http://meteo.navarra.es/estaciones/estacion_detalle.cfm?idestacion=274 Nafarroako Meteorologi Agentziaren webgunea.]</ref>
 
=== Lor aintzira ===
{{sakontzeko|Lor aintzira}}
[[Lor aintzira]] Ablitasko ipar-mendebaldean kokatzen den aintzira da, bertan ahate eta hegazti espezie ugari bizi dira.
49 ⟶ 45 lerroa:
[[Irudi:Ablitas Iglesia de Santa María Magdalena.JPG|thumb|right|150px|[[Santa Maria Magdalena eliza (Ablitas)|Santa Maria Magdalena eliza]].]]
 
[[1137]]. urtean [[AragoiAragoiko Erresuma]]ko erresumak,k [[NafarroaNafarroako Erresuma|Nafarroakoari]]ri eraso zion, eta [[Antso VI.a Nafarroakoa]]k, erasoari erantzuteko, Azagrako Gonzalo kontseilariaren laguntza izan zuen. Ablitas erregearen jabetza bihurtu zen, eta erresumako hegoaldeko muturreko herria izateagatik, defentsarako gune estrategikoa izan zen [[1350]]. eta [[1352]]. urteetako erasoaldi [[aragoi]]tarretan. [[1405]]eko [[urtarrilaren 31]]n, Karlos III.a erregeak jaurerria berretsi zuen eta Lakarrako Martin Enriquezi eman zion udalerriaren jabetza. [[1439]]an Joan II.ak berriro ere aldarrikatu zuen jaurerria eta inguruko lurren kontrola, herritarrak "lakarraterren" leinuari lotuz.
 
[[1652]]an jaurerria konderri bihurtu zen eta Lakarra familiak herriaren kudeaketa ez ezik, legedia kriminala ezartzeko boterea ere lortu zuten, [[1638]]an. Lakarratarrek alkatea eta bi erregidore edo zinegotzi izendatzeko ahalmena zuten. [[XIV. mendea]]ren amaieran, Ablitasek [[harzuri]] harrobia zeukan, eta bertatik ateratako harriekin [[Tutera]]ko gazteluaren kapitelak eraiki ziren. Horrez gain, [[Erriberri]]ko jauregiaren errege irudiak eta beste hainbat elizatako egitura egiteko erabili ziren.
56 ⟶ 52 lerroa:
 
[[XIX. mendea]]ren hasieran, garia, garagarra, mahatsa eta oliboa landatzen ziren Ablitasko lurretan. Horrez gain, abeltzaintza eta [[harzuri]] eta igeltsu harrobiak zeuden. [[XIX. mendea]]ren amaieran, Ablitasek 7.000 erregutako landatze lurrak zeuzkan, mende hasieran baino gutxiago.
 
== Ablitasko Ospitalea ==▼
Udalaren akordioz, Ablitasko ospitalea [[1300]]. urtean sortu zen. Eraikinaren mantenurako, herritarrek emaniko limosnez baliatzen ziren. [[1767]]an diru-bilketa herriko bi zinegotziek egiten zuten jaiegunetan. [[1896]]. urtean ospitalea udalaren eskutan geratu zen eta [[1910]]etik aurrera Kontsolazioko mojek zaintzaren esku utzi zuten.▼
 
== Demografia ==
68 ⟶ 61 lerroa:
|}
 
[[2008]]ko erroldaren arabera, 240 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %9,76 ([[NafarroaNafarroako Foru Erkidego]]ko batez bestekoaren azpitik).
 
== Ondarea ==▼
=== Ablitasko gaztelua ===▼
{{sakontzeko|Ablitasko gaztelua}}▼
[[Irudi:Ablitas Castillo interior aljibe.JPG|thumb|[[Ablitasko gaztelua]]ren barnealdea.]]▼
[[Alfontso I.a Nafarroakoa|Alfontso I.a Bataiatzailearen]] konkistaren ondorioz [[Ablitasko gaztelua]] eraiki zela uste da. [[1276]]an Oibarko Martin Ruizek Juana erreginari omenaldia egin zion Ablitasko gazteluan eta erreinuko beste bost gotorlekuetan. Lau urte geroago, kanpoko horma berreraikitzeko lanak egin ziren, behera erorita baitzegoen. [[1320]]an Juan Le Chat zen gotorlekuko alkaidea, eta bere karguan 10 liberako soldata jasotzen zuen. [[1357]]an berriro ere, zaharberritze lanari ekin zitzaion, Ribaforadako Beltran gotorlekuko alkaide zelarik.▼
 
[[XVI. mendea]]ren hasieran, [[Gaztelako erresuma]]ren inbasioaren ondoren, [[Nafarroa]]ko erresuma zaharraren gazteluen eraistea agindu bazen ere, Ablitasko gaztelua zutik mantendu zen, bai [[1516]]an zein [[1521]]ean ere. Gaur egun zilindro itxurako dorrearen hondarrak, harlanduzko hainbat egitura, eta iraganbidearen zati batzuk kontserbatzen dira.▼
 
=== Santa Maria Magdalena eliza ===▼
{{sakontzeko|Santa Maria Magdalena eliza (Ablitas)}}▼
[[Santa Maria Magdalena eliza (Ablitas)|Santa Maria Magdalena]] eliza eraikin [[Arkitektura gotiko|gotiko]]-[[Pizkunde|errenazentista]] da. Aipagarriak dira harlanduzko dorrea eta gaztelubegiak. Jatorrizko egitura [[Erdi Aro]]koa den arren, elizaren gaur egungo egitura, [[XVI. mende]]tik aurrera egindako handitze eta berrikuntza lanen ondorio da.▼
 
[[XVI. mendea]]ren amaieran, bi zatiko hiru nabe berri gehitu zitzaizkion jatorrizko nabe bakarrari, poligono itxurako aurrealdea eta sakristiarekin batera. Lan hauetan, berriro ere, izardun harlanduak erabili ziren.▼
 
=== Ablistasko Konteen jauregia ===▼
Ablistako kontearen jauregia, [[XVII. mende]]an eraiki zen. [[1788]]an, kontearen titulua Montijoko kontearen eskuetara igaro zen. Armagintza liburuan, Ablitasko jaunaren armarria ageri da, sable eta zilarrezko hogeita bat bezanterekin. Konderriko antzinako etxea, Foruen Plazan kontserbatzen da, harrizko dinteldun atea dauka, adreiluzko fatxada, eta arkudun iraganbidea. Fatxadan, koarteldun armarria ageri da.▼
 
=== Baselizak ===▼
Jatorriz Ablitasen hiru baseliza izan ziren, San Migel, Sortzez Garbiaren baseliza, eta San Juan Pedrizena. Gaur egun, San Migel baseliza berria, eta Sortzez Garbiaren baseliza berria gordetzen dira, antzinako eraikinen hondarren gainean eraikiak.▼
 
== Administrazioa ==
 
▲== OndareaPolitika ==
=== Udal hauteskundeak ===
 
Ablitasko alkate Luis Maria Sada atera zen [[2007]]ko hauteskundeez geroztik, [[UPN]] bere alderdiak udaleko hamaika zinegotzietatik sei lortu zituen eta hortaz gehiengo osoa udalean. Baliogabeko botoak 30 izan ziren (erroldaren %1,94) eta boto zuriak 34 (erroldaren %2,25). Abstentzioa %21,50ekoa izan zen.
 
165 ⟶ 136 lerroa:
* HELBIDEA: Kale Nagusia, 78
 
== EuskaraAzpiegiturak ==
[[Nafarroa]]ko gobernuak onartutako [[Euskararen Foru Legea]]ren arabera Ablitas eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra [[gaztelania]] da. [[2001]]eko erroldaren arabera, herritarren %0,01ek zekien [[euskara]]z hitz egiten.▼
 
== Azpiegitura eta garraioak ==
Alberto Elcarte autobus konpainiak Ablitas [[Tutera]]rekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
 
* [[Barillas]] - [[Ablitas]] - [[Cascante]] - [[Murchante]] eta [[Tutera]]
 
== Jaiak eta ospakizunakKultura ==
=== Euskara ===
▲[[NafarroaNafarroako Foru Erkidegoko Gobernua]]ko gobernuakk onartutako [[Euskararen Foru Legea]]ren arabera, Ablitas eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela. etaHorrenbestez, hizkuntza ofizial bakarra [[gaztelania]] da. [[2001]]eko erroldaren araberaerroldan, herritarren %&nbsp;0,01ek01 zekienziren [[euskaraeuskaldun]]z hitz egitenak.
 
=== Jaiak eta ospakizunak ===
Herriko jaiak [[irailaren 7]]tik [[irailaren 14]]ra ospatzen dira Arrosarioko Andre Mariaren omenez. Horrez gain, [[uztailaren 22]]an Andre Maria Madalenaren jaiak antolatzen dira, udaletxe zaharraren balkoitik jaurtitako madariekin.
 
== AblitastarOndasun ezagunaknabarmenak ==
▲== Ablitasko Ospitalea ==
* [[Ezmel Ablitaskoa]], [[XIV. mendea|XIV. mendeko]] mailegu-emaile judua.▼
▲Udalaren akordioz, Ablitasko ospitalea [[1300]]. urtean sortu zen, Udalaren erabakiz. EraikinarenEraikina mantenurakomantentzeko, herritarrek emaniko limosnez baliatzen ziren. [[1767]]an diru-bilketa herriko bi zinegotziekzinegotzik egiten zuten, jaiegunetan. [[1896]]. urtean ospitalea udalaren eskutaneskuetan geratu zen, eta [[1910]]etik aurrera Kontsolazioko mojek zaintzarenmojen eskuzaintzapean utzi zuten.
 
▲=== Ablitasko gaztelua ===
▲{{sakontzeko|Ablitasko gaztelua}}
▲[[Irudi:Ablitas Castillo interior aljibe.JPG|thumb|[[Ablitasko gaztelua]]ren barnealdea.]]
▲[[Alfontso I.a Nafarroakoa|Alfontso I.a Bataiatzailearen]] konkistaren ondorioz [[Ablitasko gaztelua]] eraiki zela uste da. [[1276]]an Oibarko Martin Ruizek Juana erreginari omenaldia egin zion Ablitasko gazteluan eta erreinuko beste bost gotorlekuetan. Lau urte geroago, kanpoko horma berreraikitzeko lanak egin ziren, behera erorita baitzegoen. [[1320]]an Juan Le Chat zen gotorlekuko alkaidea, eta bere karguan 10 liberako soldata jasotzen zuen. [[1357]]an berriro ere, zaharberritze lanari ekin zitzaion, Ribaforadako Beltran gotorlekuko alkaide zelarik.
 
▲[[XVI. mendea]]ren hasieran, [[Gaztelako erresuma]]ren inbasioaren ondoren, [[NafarroaNafarroako Erresuma]]ko erresuma zaharrarenzaharreko gazteluen eraistea agindu bazen ere, Ablitasko gaztelua zutik mantendu zen, bai [[1516]]an, zeinbai [[1521]]ean ere. Gaur egun zilindro itxurako dorrearen hondarrak, harlanduzko hainbat egitura, eta iraganbidearen zati batzuk kontserbatzen dira.
== Ikus, gainera ==
 
* [[Nafarroako udalerrien zerrenda]]
▲=== Santa Maria Magdalena eliza ===
▲{{sakontzeko|Santa Maria Magdalena eliza (Ablitas)}}
▲[[Santa Maria Magdalena eliza (Ablitas)|Santa Maria Magdalena]] eliza eraikin [[Arkitektura gotiko|gotiko]]-[[Pizkunde|errenazentista]] da. Aipagarriak dira harlanduzko dorrea eta gaztelubegiak. Jatorrizko egitura [[Erdi Aro]]koa den arren, elizaren gaur egungo egitura, [[XVI. mende]]tik aurrera egindako handitze eta berrikuntza lanen ondorio da.
 
▲[[XVI. mendea]]ren amaieran, bi zatiko hiru nabe berri gehitu zitzaizkion jatorrizko nabe bakarrari, poligono itxurako aurrealdea eta sakristiarekin batera. Lan hauetan, berriro ere, izardun harlanduak erabili ziren.
 
▲=== Ablistasko Konteenkondeen jauregia ===
▲Ablistako kontearenkondearen jauregia, [[XVII. mende]]an eraiki zen. [[1788]]an, kontearenkondearen titulua Montijoko kontearenkondearen eskuetara igaro zen. Armagintza liburuan, Ablitasko jaunaren armarria ageri da, sable eta zilarrezko hogeita bat bezanterekin. Konderriko antzinako etxea, Foruen Plazan kontserbatzen da, harrizko dinteldun atea dauka, adreiluzko fatxada, eta arkudun iraganbidea. Fatxadan, koarteldun armarria ageri da.
 
▲=== Baselizak ===
▲Jatorriz Ablitasen hiru baseliza izan ziren, San Migel, Sortzez Garbiaren baseliza, eta San Juan Pedrizena. Gaur egun, San Migel baseliza berria, eta Sortzez Garbiaren baseliza berria gordetzen dira, antzinako eraikinen hondarren gainean eraikiak.
 
== Ablitastar ospetsuak ==
▲* [[Ezmel Ablitaskoa]], [[XIV. mendea|XIV. mendeko]] mailegu-emaile judua.
 
== Erreferentziak ==
190 ⟶ 182 lerroa:
* {{es}} [http://www.ablitas.com Ablitasgo udalaren webgunea.]
* [http://maps.google.com/maps?f=q&source=s_q&hl=eu&geocode=&q=ablitas&sll=42.030871,-1.654691&sspn=0.116541,0.220757&g=murchante&ie=UTF8&hq=&hnear=Ablitas,+Nafarroa,+Espainia&ll=41.969829,-1.635933&spn=0.057816,0.110378&z=13&layer=c&cbll=41.974885,-1.639821&panoid=Q7QWAX6ejZ5SavdnQqIwxw&cbp=12,122.6,,0,0.27 Ribaforada etorbidearen ikuspegia Google Street View-n.]
* {{es}} [http://www.navarra.es/home_es/Navarra/272+Municipios/entidad.htm?IdEnt=6 Ablitasi buruzko informazioa], Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuaren webgunean.]
 
 
{{NafarroakoNafarroa Garaiko udalerri aurkibidea}}
 
 
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Ablitas"(e)tik eskuratuta