Francoren diktadura: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
1. lerroa:
{{Ohar metatxantiloia
| mota = lanean
| testua = '''Artikulu hau hobetzeko LANEAN ari da {{#if: {{{1|}}}|[[Lankide eztabaida:{{{1}}}|{{{1}}}]]}} lankidea.''' <br /> Hori dela eta, beharbada hutsuneren batzuk izango dira [[Wikipedia:Artikuluen edukiak jarraitu beharreko irizpideak|edukian]] edo [[Wikipedia:Artikuluen formatua|formatuan]].<br /> Mesedez, aldaketa handi bat egin baino lehen, eztabaida ezazu haren lankide orrian edo [[{{NAMESPACE}} Eztabaida:{{PAGENAME}}|artikuluaren eztabaida orrian]], erredakzioa koordinatzeko. Mila esker.
}}
{{Antzinako herrialde infotaula
| izena= Espainiar Estatua
43 ⟶ 48 lerroa:
== Historia ==
[[Espainiako Gerra Zibila]] nazionalistek irabazita, [[Franco]] estatu burua izan zen. Hasierako urteetan, bere aurkarien aurkako kanpaina izugarria egin zuen, [[Hitler]] eta [[Mussolini]]ri laguntza eman zien eta Espainiaren garapena gelditu. Aurrerago, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuekin]] hasi zen harremanetan eta ekonomia zerbait bultzatu zuen. Frankismoa, erregimen politiko gisan, [[Franco]]ren heriotzarekin amaitu zen. Estatu buruaren postua [[Joan Karlos I.a]] erregeak hartu zuen. Artean hasi zen diktadura erregimenetik monarkia parlamentariorako bidea, gaur egun "[[Espainiako trantsizioa]]" deitzen dena. Espainiako Gobernuak ez du oraindik [[Francisco
[[Espainia]] da, munduko demokrazien artean, diktadura garaiko Estatu terrorismoa ikertu ez duen bakarra. Estatuak berak edo estatuak bultzatuta egindako eskubide urraketa ugari oraindik ofizialki onartu, ikertu eta zuzendu gabe daude. Eskubide urraketa horien artetik nabarmenena oraindik hobi komunetan ehortzita dauden 88.000 gorpuena da. Munduko estatu burujabe guztien artetik, [[Espainia]] da desagertutako pertsona gehien dituztenetan bigarrena: [[Kanbodia]]k baizik ez dio aurrea hartzen.<ref>{{es}} Alejandro TORRÚS: [http://www.publico.es/441527/al-menos-88-000-victimas-del-franquismo-continuan-sepultadas-en-fosas-comunes «Al menos 88.000 víctimas del franquismo continúan sepultadas en fosas comunes»], ''Público'', 2012-08-30.</ref> Espainiako Justiziak, frankismoaren krimen horiek berak ez ikertzeaz gainera, kanpokoek ikertzea ere eragozten du.<ref>{{es}} Amnesty International: ''El tiempo pasa, la impunidad permanece'', Amnesty International, 2013.</ref>▼
▲[[Espainiako Gerra Zibila]] nazionalistek irabazita, Franco estatu burua izan zen. Hasierako urteetan, bere aurkarien aurkako kanpaina izugarria egin zuen, [[Hitler]] eta [[Mussolini]]ri laguntza eman zien eta Espainiaren garapena gelditu. Aurrerago, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuekin]] hasi zen harremanetan eta ekonomia zerbait bultzatu zuen. Frankismoa, erregimen politiko gisan, [[Franco]]ren heriotzarekin amaitu zen. Estatu buruaren postua [[Joan Karlos I.a]] erregeak hartu zuen. Artean hasi zen diktadura erregimenetik monarkia parlamentariorako bidea, gaur egun "[[Espainiako trantsizioa]]" deitzen dena. Espainiako Gobernuak ez du oraindik Francisco Francoren diktadura ofizialki gaitzetsi, eta [[oroimen historiko]]a berreskuratzeko prozesuak etengabe oztopatu izan dira.
▲Espainia da, munduko demokrazien artean, diktadura garaiko Estatu terrorismoa ikertu ez duen bakarra. Estatuak berak edo estatuak bultzatuta egindako eskubide urraketa ugari oraindik ofizialki onartu, ikertu eta zuzendu gabe daude. Eskubide urraketa horien artetik nabarmenena oraindik hobi komunetan ehortzita dauden 88.000 gorpuena da. Munduko estatu burujabe guztien artetik, Espainia da desagertutako pertsona gehien dituztenetan bigarrena: [[Kanbodia]]k baizik ez dio aurrea hartzen.<ref>{{es}} Alejandro TORRÚS: [http://www.publico.es/441527/al-menos-88-000-victimas-del-franquismo-continuan-sepultadas-en-fosas-comunes «Al menos 88.000 víctimas del franquismo continúan sepultadas en fosas comunes»], ''Público'', 2012-08-30.</ref> Espainiako Justiziak, frankismoaren krimen horiek berak ez ikertzeaz gainera, kanpokoek ikertzea ere eragozten du.<ref>{{es}} Amnesty International: ''El tiempo pasa, la impunidad permanece'', Amnesty International, 2013.</ref>
== Frankismoaren oinarriak ==
55 ⟶ 59 lerroa:
Errepresioko legeak:
▲1939ko otsaileko Erantzukizun Politikoen Legea izan zen epaileen jardun eta erregimenaren kontrakoen hondamenerako erabilitako [[lege]] oinarria izan zen. Testuaren zehaztasun falta zela eta, gerra aurreko erakunde demokratikoekin lotutako espainiarrak kartzelatu eta hiltzeko bidea ematen zuen, eta paradoxa den arren, 1936ko altxamenduarekin bat ez egitea "[[matxinada]] militartzat" jotzen zuen.
{{aipu|(...)Gobernuak (...) uste du unea iritsi dela Erantzukizun Politikoen Lege bat emateko, beren egite edo ez-egite larriekin matxinada gorria gorpuzten lagundu zutenek alde horretatik dituzten erruak kitatzeko balioko duena (...)
84 ⟶ 87 lerroa:
=== Garapen-planak ===
▲1963tik aurrera, Espainiaren barruko ekonomiaren hazkunde desberdinaren emaitza ziren desorekak zuzentzeko lau urteko ekonomia plana egin zuten. Une hartan industria zenez garapenaren motor nagusia, planak kokaleku jakinetan industria bultzatzera mugatu ziren; enklabe horietako ezarpenei, industria garatzeko polo izena eman eta zerga-hobariak eta estatuaren laguntzak ematen zizkieten; hala ere, plan horiek ez zituzten aurreikusitako emaitzak izan, eta hazi egin zen eskualdeen arteko orekarik eza.
=== Exekuzioak ===
"(...) Gerra Zibilaren ostean exekutaturikoen lehenengo ebaluazioa Ramón Salasek egin zuen; horrek 25.000 [[exekutatu]] zenbatu zituen, eta kopuru hori gero 30.000raino hazi zen. Baina zifra hori gutxienekoa dela esan behar da, bera kalkulatzeko prozedura oso eztabaidagarria izan baita. Oraingo ikerlariek diotenez (esaterako, Solé), 50.000 exekuzio egon ziren. Espainiako biztanleria Frantziakoaren erdia zela aintzat hartu barik, esan daiteke, behetik jota, Frankok 20 aldiz espainol gehiago hil zituela, askapenaren ostean hildako frantses kopurua baino.
96 ⟶ 97 lerroa:
=== Estatu autoritarioa ===
Erregimenaren oinarriak bi gerra handien arteko aldian sortu ziren Europan. Joera faxistak gailendu ziren, diktadurazaletasunatik oso gertu zeuden ideia horiek demokrazia, sozialismoa eta liberalismoa gaitzesten zuten.
=== Pentsamoldea ===
Frankismoa [[faxismo]]an oinarritzen da, [[Espainia]]ra [[falangista|falangistek]] egokitua. Haren helburuak hauexek dira: Espainia osoa elkarturik egotea, [[katolizismo]]a, [[komunismo]]aren ezabatzea eta [[arrazismo]]a. Ez du [[demokrazia]] aintzat hartzen; beraz, diktadura da.
107 ⟶ 106 lerroa:
== Frankismoa gaur egun ==
Beren burua frankista [[Ultraeskuina|ultraeskuindar]] gisan aurkezten duten taldeak oso txikiak dira: lehen hauteskunde demokratikoetan, Madrilgo Kongresuan Blas Piñar Fuerza Nueva alderdiko diputatu izan zenetik, ez dute bat bera ere lortu.
| |||