Wikipedia

Eneko Arista: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
t Jatorrizko ikerketarik ez, otoi / argitalpenetan oinarritua https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:No_original_research
1. lerroa:
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Eneko Arista''' edo '''Eneko Enekoitz'''<ref name="euskaltzaindia">{{erreferentzia|izenburua=Iruñeko eta Nafarroako Erresumako errege-erreginen izenak|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0192.pdf|argitaletxea=Euskaltzaindia}}</ref> —euskarazko testu askotan, ''Eneko Aritza''<ref>EIMA: [https://web.archive.org/web/20131215005445/http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/es/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/onomastika/IZEN_ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak'']</ref> edo ''Iñigo Aritza'' izen-deiturez aipatua; euskaraz hitzez hitz itzulirik, ''Eneko alezta''<ref>[https://www.euskadi.eus/ab34aElhuyarHiztegiaWar/ab34ahiztegia/aresta*/G/ordaina/alezta/G/ ''[[Elhuyar Hiztegia]]''].</ref>; {{lang-la|Enneco Aresta<ref name="roda">[[Rodako kodexa]].</ref>}}; {{lang-ar|ونّقه‎|Wannaqo}}— ([[circa|c.]] [[770]] - [[Izaba]], c. [[852]]) [[Nafarroako errege-erreginen zerrenda|Nafarroako errege-erreginen]] dinastian lehen izen ezaguna da, nahiz eta oraindik ez [[errege]] eta ez [[Nafarroako Erresuma|Nafarroako]] deitu (ez eta [[Iruñeko Erresuma|Iruñeko]] ere).<ref name="Mar">{{erreferentzia|abizena= Martínez Díez|izena= Gonzalo|izenburua = Sancho III el Mayor Rey de Pamplona, Rex Ibericus| urtea = 2007|argitaletxea = Marcial Pons Historia|lekua = Madril |isbn = 978-84-96467-47-7 |orrialdea= 21-23}}</ref> Ingurunean [[Karolingiar etxea|Karolingiar inperioaren]] aurka ziharduten jauntxoen buruzagia zen.
 
[[Kordobako emirerria|Kordobako emirren]] menpeko izatea erabaki zuen, eta hari bidaltzen zizkion atxilotutako karolingiar soldaduak. Tratua zuzenean [[Tutera]]ko [[Banu Qasi]] familiarekin egin zuen.
 
== Izena ==
Latinezko X. mendeko [[Rodako kodex]]ean, Enekoren ezizena ''Aresta'' da. XIII. mendetik aurrera, ''Ariesta'' forma bildu zuten hainbat historiagilek haien lanetan,<ref name="Ariesta">Besteak beste [[latin]], [[nafar erromantze]], [[gaztelania]] eta [[aragoiera]]zko lan hauetan aurkitzen dugu Nafarroako erregearen ''Ariesta'' ezizena: [[Leire]]ko Erregela liburua, [[Alfontso X.a Gaztelakoa]], [[San Juan de la Peñako kronika]], [[Gartzia Eugi]], [[Karlos IV.a Nafarroakoa|Vianako Printzea]], Pere Antoni Beuter, [[Josef Moret]] eta [[José Yanguas y Miranda]].</ref> harik eta XIX. mendean gaztelaniaz eta euskaraz ''Arista'' eta ''Aritza'' formak gailendu zitzaizkion arte.
harik eta XIX. mendean gaztelaniaz eta euskaraz ''Arista'' eta ''Aritza'' formak gailendu zitzaizkion arte. Hala ere, XX. mendean ''alezta''{{#tag:ref|[https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?sarrera=alezta&antzekoak=ez&option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&layout=aurreratua&Itemid=410&lang=eu-ES&bila=bai ''Alezta''] hitza ''erbatz'' eta ''izpi gogorra''ren sinonimoa da.|group="oh"}} adierazteko, Nafarroako Erriberan ''ariesta'' hitza oraindik erabiltzen zen, hala nola euskarazko ''aresta'' eta ''arezta'' Nafarroan eta Iparraldean.<ref>[https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_oehberria&task=bilaketa&Itemid=413&lang=eu ''[[Orotariko Euskal Hiztegia]]''], Euskaltzaindia.</ref> [[Karlos IV.a Nafarroakoa|Vianako Printzeak]] idatzi zuenez, Eneko berehala piztu eta sutan jartzen zen etsaia hurbil ikusterakoan, alezta eta sua bezala, hortik ezizena.
 
XVII. mendean, [[Arnaut Oihenart]]ek ''Arista'' ezizenaren jatorria beste era baterahonetan azaldu zuen: haren ustez, ''Arista''ren jatorria ''haritzeta'' zen. Honi jarraituz, mende horretan [[Josef Moret]]ek [[haritz]]a eta [[Arte (zuhaitza)|artearekin]] lotu zuen ''Arista'', eta XIX. mendean [[Arturo Kanpion]]ek bere lanetan ''Iñigo Aritza'' izena erabili zuen. Beraz, nafar historiagile eta euskaldunen artean, Eneko eta haritzaren arteko lotura aspalditik errotua dago.<ref name="CaroBaroja">{{erreferentzia|abizena= Caro Baroja |izena= Julio |url= http://www.culturanavarra.es/uploads/files/02_FLV1-0061-0096.pdf |izenburua= Observaciones sobre el vascuence y el Fuero General de Navarra |aldizkaria= Fontes Linguae Vasconum |alea= 1 |orrialdea= 61-96 |urtea= 1969}}</ref>▼
[[Fitxategi:Vlasvezels_(1).JPG|thumb|ezkerrera|250px|Alezta, lihoa edo kalamua zehatu ondoren gelditzen den hondakina, eta baita [[iztupa]] ere. Enekoren ezizenaren zergatia.]]
 
XIII. mendean, ''[[De rebus Hispaniae]]'' lanean ''Arista'' erabili zen, eta hitz hau ondorengo gaztelaniazko testuen artean zabaldu zen. Latin eta gaztelaniazko [[:es:Arista (botánica)|''arista'']] hitza euskaraz ''galpizarra'' edo ''[[gari]] bizarra'' da, eta baita ''alezta'' ere.<ref>[https://dle.rae.es/arista?m=form ''Diccionario de la lengua española''].</ref>
 
▲XVII. mendean [[Arnaut Oihenart]]ek ''Arista'' ezizenaren jatorria beste era batera azaldu zuen: haren ustez ''Arista''ren jatorria ''haritzeta'' zen. Honi jarraituz, mende horretan [[Josef Moret]]ek [[haritz]]a eta [[Arte (zuhaitza)|artearekin]] lotu zuen ''Arista'', eta XIX. mendean [[Arturo Kanpion]]ek bere lanetan ''Iñigo Aritza'' izena erabili zuen. Beraz, nafar historiagile eta euskaldunen artean, Eneko eta haritzaren arteko lotura aspalditik errotua dago.<ref name="CaroBaroja">{{erreferentzia|abizena= Caro Baroja |izena= Julio |url= http://www.culturanavarra.es/uploads/files/02_FLV1-0061-0096.pdf |izenburua= Observaciones sobre el vascuence y el Fuero General de Navarra |aldizkaria= Fontes Linguae Vasconum |alea= 1 |orrialdea= 61-96 |urtea= 1969}}</ref>
 
== Jatorria ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Eneko_Arista"(e)tik eskuratuta