Autonomia (psikologia eta filosofia)
Autonomia (grezierazko auto «norbera» eta nomos «araua») kontzeptu modernoa da, filosofiatik eta, berrikiago, psikologiatik datorrena, eta, oro har, pertsona bakoitzak bere buruari arauak emateko edo kanpoko eraginik gabe erabakiak hartzeko duen gaitasuna adierazten du. Heteronomiaren aurkakoa da.
Arlo filosofikoan, giza jokabidea aztertzen duten diziplinen artean integratuta dago (etika).
Autonomia eta askatasuna
aldatuAutonomia norbere buruaz arduratzea da, eta pertsonak, bere buruaren eta gizartearen aurrean, nola jokatzen duen aztertzen du. Tradizionalki, Filosofian, askatasuna-erantzukizuna binomioaren arabera aztertu izan da, bere kontrakoa determinismo-askatasuna binomioa izango zelarik. Askatasunaren analisiak (edo kristau tradizioaren baitan erabakimen askea deitzen dena) filosofiaren historian zehar doa bere hastapenetatik, eta garrantzi berezia hartzen dute kristautasunaren hedapen garaian bekatuaren nozioa sartu zenetik. Horrek azaltzen du zergatik Antzinate klasikoan ez den aztertu askatasunaren auzia geroagoko garaietan aztertu zen ugaritasun berarekin.
Autonomiaren alorreko azken hurbilketak Jean Piaget eta Lawrence Kohlberg bere dizipuluari zor zaizkio.
Autonomia eta psikologia
aldatuAutonomia Piaget-en arabera
aldatuJean Piagetek haurren garapen kognitiboa aztertu zuen jolasetan zehar eta elkarrizketen bidez aztertuz, eta (beste printzipioen artean) finkatu zuen haurren heltze moralaren prozesua bi fasetan gertatzen dela: lehenengoan heteronomiarena eta autonomiarena bigarrenean:
- Arrazoiketa heteronimoa: Arauak objektiboak eta aldaezinak dira. Hitzez hitz bete behar dira agintariak hala agintzen duelako, eta ez dago salbuespenik edo eztabaidarik. Arauaren oinarria goi-agintaritza (gurasoak, helduak, Estatua) da, eta horrek ez ditu inposatutako arauak arrazoitu behar, ezta, inola ere, bete behar. Frogatuta dago arbuiatze-zigorrerako eta akatsa akats gisa identifikatzeko joera, baita, besterik gabe, errudun bat bilatzeko ere (falta ezin baita zigorrik gabe geratu), eta, horrela, erruduna agertzen ez bada, taldearen zigorra onargarria da. Horrez gain, inguruabarrak zigor dezake erruduna.
- Arrazoiketa autonomoa: Arauak hitzarmen baten emaitza dira, eta, beraz, alda daitezke. Interpretazioaren mende egon daitezke, eta salbuespenak eta eragozpenak daude. Arauaren oinarria onarpena bera da, eta bere esanahia azaldu behar da. Zigorrak arau-haustearekiko proportzionalak izan behar dute; zenbaitetan arau-hausteak zigorrik gabe geratu daitezkeela kontuan hartuta, zigor kolektiboa onartezina da erruduna aurkitzen ez bada. Inguruabarrak ezin du errudun bat zigortu.
Arrazoinamendu batetik besterako trantsizioa pubertaroan gertatzen da.
Autonomia Kohlberg-en arabera
aldatuLawrence Kohlbergek Piageten ikasketekin jarraitzen du heldu ezberdinei dilema moralak planteatuz eta erantzunak ordenatuz. Haren ikerketek latitude ezberdinetako (Estatu Batuak, Taiwan, Mexiko) informazioa biltzen zuten kultur aldakortasuna ezabatzeko, eta arrazoibide moralean zentratu zen eta ez hainbeste portaeran edo haren ondorioetan. Modu horretan, Kohlbergek moralaren hiru etapa ezarri zituen, horietako bakoitza bi mailatan banatuta. Zentzu progresiboan irakurtzen dira, hau da, zenbat eta maila handiagoa, orduan eta autonomia handiagoa.
- Oinarrizko fasea: arauak betetzen dira edo ez, ondorioen arabera.
- 1. maila: Orientazio egozentrikoa. Araua betetzen da zigorra saihesteko (adibidez: ez dut nire mahaikidea kolpatzen, bestela zigortu egiten naute).
- 2. maila: Orientazio indibidualista. Sari bat lortzeko araua betetzen da (adibidez: etxeko lanak egiten ditut; horrela gurasoek moto bat erosiko didate).
- Estadio konbentzionala: ezarritako ordenaren arabera betetzen dira arauak.
- 3. maila: Artaldekeriaren orientazioa. Araua besteak asetzeko betetzen da (Mutil ona izan behar dut gurasoak nitaz harro senti daitezen).
- 4. maila: Komunitatearen orientazioa. Araua ordena soziala mantentzeko betetzen da (nire rola bete behar dut gizartean).
- Konbentzio ondoko fasea: arauak banakako onarpenean eta dakartzan balioetan oinarrituta betetzen dira.
- 5. maila: Orientazio erlatibista. Arauak adostasunean oinarrituta betetzen dira, eta ezin dira desobeditu (Arauak onura komunerako errespetatu behar ditut eta borondatezko adostasunean oinarrituta).
- 6. maila: Orientazio unibertsalista. Araua balore unibertsalak errespetatzen dituztenean betetzen da, eta, hala ez bada, desobeditu egiten da (Edozein ekintza besteen duintasunaren errespetuan oinarritzen da, edo, bestela, desobedientzia zilegia da).
Kohlbergek dioenez, haurrak lehen fasean bizi dira, 5. mailara helduen % 20 soilik iristen den bitartean, eta % 5 bakarrik 6. mailara.
Kohlbergen ereduaren aurkako kritikak izan arren, gaur egun adostasun eta aitortza zabala du.
