Antzerki espresionista

Antzerki espresionista abangoardiako espresionismoaren adierazpena da antzerki arloan. Espresionismoa arte eszenikoetan, eta bereziki antzerkian, naturalismoaren berezko errealitatearen irudikapen fidagarriaren aurka agertu zen, kanpoko munduaren imitazioari uko eginez eta gauzen esentzia islatzea bilatuz, gizakiaren ikuspegi subjektiboaren bidez. Ez zuten errealitatean kopia hutsa egin nahi; helburua errealitatearen esentzia bilatzea zen.^[1]

Antzerkigile espresionistek antzerkia filosofiaren eta bizitzaren arteko bitartekari bihurtu nahi zuten, ideal berriak transmititu, gizartea berritu. Horregatik, baliabide dramatiko eta eszenikoen berrikuntza sakona egin zuten, August Strindbergen ereduari jarraituz. Espazio eta denbora kontzeptua galtzen zen, eta pertsonaiaren bilakaera psikologikoa nabarmentzen zen, gizartea eraldatuko zuen gizaki berriaren askapen eta gainditze idealen gorpuztea sinbolizatzen zuena.

Historia aldatu

1905-1925 urteetan Alemanian zabaldu zen abangoardiako mugimendu baten izena da. Haren garapenean hasieran margolaritzan hartu zuen garrantzia. Lehen Mundu Gerra ondoren krisiuneak eragin zituen idazleak gerrako triskantzaren aurrean erantzun konprometitua ematera. Gudak sorturiko etsipenaren eraginpean idazle espresionistek euren adierazpen gordina eta gogorra agertu zuten. Idazle espresionistek errealitatearen ikuskizun naturalaz harantzago joan nahi lukete, barne ikuskizunaren bidez agerrarazten den errealita te berri bat sortu arte. 1919 eta 1925. urteen artean espresionismoa ikus-entzunezko arteetara iritsi zen, eta antzerkian, zineman (Fritz Lang) eta musikan agertuko zuen bere barne indarra.^[2]

Alemaniako hasierako espresionismo antzerki eta drama-mugimenduak beste mugimenduen artean Friedrich Nietzscheren filosofiaren eraginak izan zituen.^[3] August Stramm poeta alemaniarra eta August Strindberg antzerkigile suediarra bezalakoek eragin zuten. Oskar Kokoschkaren Murderer, the Hope of Women, 1907an idatzia eta 1909an Vienan antzeztua lehen aldiz, guztiz espresionistaren lehen drama izan zen. Orduan, espresionismoa aztertu eta garatu zuten Alemanian dramaturgo ugarik, eta horien artean ospetsuena Georg Kaiser izan zen, bere lehen antzezlan arrakastatsua, Die Bürger von Calais, 1913an idatzi eta 1917an estreinatu zen. Eragin handiko beste dramaturgo espresionista alemaniar bat Ernst Toller izan zen, Transformation bere lehen antzezlan arrakastatsua izan zuena, 1919an Berlinen estreinatua. Antzerkigile alemaniar hauek eta beste askok antzerki eta drama espresionista arakatu eta eboluzionatu zuten, 1924rako mugimenduak Alemania osoan ospea galdu zuen arte. 1920ko hamarkadan antzerki espresionismoa oso ezaguna egin zen Estatu Batuetan ikusleen eta artisten artean. Eugene O'Neill, bere drama errealistengatik oso ezaguna den arren, Estatu Batuetan pieza espresionista batekin arrakasta izan zuen lehen antzerkigilea izan zen. O'Neillen The Hairy Ape izan zen dramaturgo estatubatuar batek idatzitako lehen antzezlan guztiz espresionista, 1922an estreinatu zen. Elmer Ricek ospea lortu zuen handik gutxira, 1923an The Adding Machine antzezlan espresionistaren estreinaldiarekin. Antzerkigile hauek eta Estatu Batuetako beste hainbat antzezlan espresionista arrakastatsuak idatzi zituzten. Antzerkian eta draman espresionismoak ere arrakasta izan zuen Txinan eta Espainian. Nabarmentzekoa, Cao Yuren The Wilderness antzezlana eta Hong Shenen Yama Zhaoren 1920ko eta 1930eko hamarkadetan maiz ekoitzi ziren Txinan. Txinako antzerkian espresionismoak ospea berreskuratu zuen duela gutxi, 1980ko hamarkadatik aurrera.^[4] Espainian Ramón María del Valle-Inclánen esperpentoak, 1925ean ekoitzi zen lehen aldiz, hamarkada bereko alemaniar antzezlan espresionisten oso antzekoa zen.^[5]

Antzezlanak eta antzerkigileak aldatu

Georg Kaiser: The Burghers of Calais (1913an idatzita, 1917an antzeztuta), From Morn to Midnight (1912an idatzita, 1917an antzeztuta)^[6]
Ernst Toller: Transformation (1919an estreinatu zen), Man and the Masses (1920an idatzita, 1923an antzeztuta) ^[6]
Reinhard Sorge: The Beggar (1912an estrainatu zen) ^[7]
Walter Hasenclever: The Son (1914an estreinatu zen) ^[8]
Hans Henny Jahnn: Pastor Ephraim Magnus (1917an estreinatu zen), Coronation of Richard III (1922an estreinatuta) ^[9]
Arnolt Bronnen: Parricide (1922an estreinatu zen), Bird of Youth (1922an estreinatu zen) ^[10]
Eugene O'Neill: The Hairy Ape (1922an estreinatu zen), The Emperor Jones (1920an estreinatu zen) , The Great God Brown (1922an estreinatu zen) ^[11]
Sophie Treadwell: Machinal (1928an estreinatu zen), O Nightingale (1925) ^[12]
Elmer Rice: The Adding Machine (1927an estreinatuta), Street Scene (1929an estreinatuta) ^[13]
Lajos Egri: Rapid Transit (1923an estreinatu zen), Believe Me or Not (1933an estreinatu zen) ^[14]

Gaiak aldatu

Eugene O'Neillen The Hairy Ape antzezlanaren emanaldia 1922an.

Antzerki espresionistan gai sexuala eta psikoanalitikoa nagusitu ziren, agian Sigmund Freuden eraginez. Protagonistak izaki bakartiak, torturatuak, mundutik isolatuak eta era guztietako konbentzionalismo eta itxura sozialetik biluziak izaten ziren. Sexua indarkeria eta frustrazioa zen, bizitza, sufrimendua eta arbuioa. Antzerki espresionistak norbanakoaren askatasuna, adierazpen subjektiboa, irrazionalismoa eta debekatutako gaiak azpimarratu zituen.

Pertsonaiak, bestetik, pertsonaia tipifikatuak dira, nortasun propiorik gabeak, rol sozial jakin batzuk betetzen dituztenak, beren funtzioagatik izendatuak: gurasoak, langileak, soldaduak, eskaleak, lorezainak, merkatariak,

Eszenaratzea aldatu

Eszenaratzeak introspekzio giroa bilatzen du, errealitatearen ikerketa psikologikoa. Hizkuntza laburra, soila, sutsua, patetikoa eta dinamikoa erabiltzen du, bakarrizketarako joera duena, pertsonaiaren barrualdea erakusteko modu egokia. Keinuaren garrantzia berreskuratzen du, mimika, isiltasunak, totelkak, harridurak. Eszenografiak garrantzi handia hartzen du eta adierazgarria da, sinbolismoaren bidez; hala, garrantzi berezia hartzen du argiztapenak, koloreak, musikak, soinuek oro har, eta ikusizko arteen teknologia berriak barne hartzen ditu, hala nola proiekzio zinematografikoak, obra sustatzeko. Testu inguru horretan kabareten arrakastak garrantzi handia izan zuen: Die Fledermaus Vienan; Die Brillo Berlinen; Die elf Scharfrichter Munichen...

Erreferentziak aldatu

↑ https://www.espectaculosbcn.com/teatro-expresionista-caracteristicas-autores-y-obras/
↑ https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_xslt&view=frontpage&layout=lth_detail&Itemid=474&search=espresionismo
↑ Samuel, Richard H.; Thomas, R. Hinton (1971). Expressionism in German life, literature, and the theatre, 1910-1924. Philadelphia: A. Saifer. 204 or.
↑ Zatlin-Boring, Phyllis (1983ko abendua). "Expressionism in the Contemporary Spanish Theatre". Modern Drama. 26 (4): 555–569. doi:10.1353/mdr.1983.0063
↑ Zatlin-Boring, Phyllis (December 1983). "Expressionism in the Contemporary Spanish Theatre". Modern Drama. 26 (4): 555–569. doi:10.1353/mdr.1983.0063
↑ ^a ^b Garten, H. F. (1 June 1971). "The Theatre of Expressionism". Screen. 12 (2): 29–37. doi:10.1093/screen/12.2.29
↑ Williams, Simon; Hamburger, Michael (2008). A history of German theatre / edited by Simon Williams and Maik Hamburger. Cambridge: Cambridge University Press. p. 445. ISBN 9780521833691.
↑ Rorrison (1998, 475) eta Schürer (1997b, ix, xiv).
↑ Williams, Simon; Hamburger, Michael (2008). A history of German theatre Simon Williams eta Maik Hamburger argitaratzaileak. Cambridge: Cambridge University Press. 445 or. ISBN 9780521833691.
↑ Samuel, Richard H.; Thomas, R. Hinton (1971). Expressionism in German life, literature, and the theatre, 1910-1924; Richard Samuel eta R. Hinton Thomas. Philadelphia: A. Saifer. 204. or.
↑ The Oxford Companion to American Theatre (3.edizioa.). [New York, N.Y.]: Oxford University Press. 2004. ISBN 9780195169867
↑ Walker, Julia A. (2005). Expressionism and modernism in the American theatre : bodies, voices, words. Cambridge: Cambridge University Press. p. 300. ISBN 0521847478.
↑ O'Connor, John; Styan, J. L. (May 1983). "Modern Drama in Theory and Practice, Volume III: Expressionism and Epic Theatre". Theatre Journal. 35 (2): 267. doi:10.2307/3207165
↑ Beil, Ralf; Dillmann, Claudia (2011). The total artwork in expressionism: arts, film, literature, theatre, dance, and architecture, 1905-25 /Ralf Beil eta Claudia Dillmann argitaratzileak. Ostfildern, Germany: Hatje Cantz. 512. or. ISBN 9783775727136.

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

Datuak: Q5421716

[1] ttps://www.espectaculosbcn.com/teatro-expresionista-caracteristicas-autores-y-obras/

[2] ttps://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_xslt&view=frontpage&layout=lth_detail&Itemid=474&search=espresionismo

[3] Samuel, Richard H.; Thomas, R. Hinton (1971). Expressionism in German life, literature, and the theatre, 1910-1924. Philadelphia: A. Saifer. 204 or.

[4] Zatlin-Boring, Phyllis (1983ko abendua). "Expressionism in the Contemporary Spanish Theatre". Modern Drama. 26 (4): 555–569. doi:10.1353/mdr.1983.0063

[5] Zatlin-Boring, Phyllis (December 1983). "Expressionism in the Contemporary Spanish Theatre". Modern Drama. 26 (4): 555–569. doi:10.1353/mdr.1983.0063

[Izenik_gabekoa-1ž7aF-1-6] Garten, H. F. (1 June 1971). "The Theatre of Expressionism". Screen. 12 (2): 29–37. doi:10.1093/screen/12.2.29

[7] Williams, Simon; Hamburger, Michael (2008). A history of German theatre / edited by Simon Williams and Maik Hamburger. Cambridge: Cambridge University Press. p. 445. ISBN 9780521833691.

[8] Rorrison (1998, 475) eta Schürer (1997b, ix, xiv).

[9] Williams, Simon; Hamburger, Michael (2008). A history of German theatre Simon Williams eta Maik Hamburger argitaratzaileak. Cambridge: Cambridge University Press. 445 or. ISBN 9780521833691.

[10] Samuel, Richard H.; Thomas, R. Hinton (1971). Expressionism in German life, literature, and the theatre, 1910-1924; Richard Samuel eta R. Hinton Thomas. Philadelphia: A. Saifer. 204. or.

[11] The Oxford Companion to American Theatre (3.edizioa.). [New York, N.Y.]: Oxford University Press. 2004. ISBN 9780195169867

[12] Walker, Julia A. (2005). Expressionism and modernism in the American theatre : bodies, voices, words. Cambridge: Cambridge University Press. p. 300. ISBN 0521847478.

[13] O'Connor, John; Styan, J. L. (May 1983). "Modern Drama in Theory and Practice, Volume III: Expressionism and Epic Theatre". Theatre Journal. 35 (2): 267. doi:10.2307/3207165

[14] Beil, Ralf; Dillmann, Claudia (2011). The total artwork in expressionism: arts, film, literature, theatre, dance, and architecture, 1905-25 /Ralf Beil eta Claudia Dillmann argitaratzileak. Ostfildern, Germany: Hatje Cantz. 512. or. ISBN 9783775727136.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]