Wikiproiektu:Informatika/SEetaFitxategiak2

Sistema eragileak, non kokatzen diren aplikazioaren eta hardwarearen artean.

Sistema eragilea software bat da eta programekin eta datuekin osatzen da. Sistema eragileak konputagailuaren hardwarea kudeatzen du, eta askotariko software aplikazioak efizientziaz exekutatzeko zerbitzu komunak eskaintzen ditu.

Sistema eragile baten oinarrizko helburuak eta ikuspuntuak bi dira, elkarren artean erlazionaturik badaude ere: batetik makina-mailakoak baino funtzionalitate ahaltsuagoak eskaintzea programei eta programatzaileei, eta bestetik, baliabideen kudeaketa orekatu eta eraginkorra. Lehen helburua sistema-deiek betetzen dute, horretarako, sistema-dei horien kodea definitu behar da, baina hori egiterakoan baliabideen kudeaketa orekatua eta eraginkorra hartu behar da kontuan. Era berean, kudeaketa egokia ziurtatzeko sinkronizazio/komunikazioa eduki behar da kontuan.

Sistema eragilea beharrezkoa da erabiltzailea konputagailuarekin komunikatzeko. Hardwarearen funtsezko kudeaketa oso konplexua da, hori dela eta, sistema eragileak sistemaren ulermena eta erabilpena errazten du erabiltzailearentzat.

Makinaren zehaztasunak alde batera utziz, oro har, baliabideak kudeatzeko aukera eskaintzen duen softwarea da. Mota honetako softwarea, mikroprozesadoreak erabiltzen dituzten sistema gehienetan aurki dezakegu, hala nola, telefono mugikorretan, DVDak ikusteko sistemetan, konputagailutan eta abarretan.

Fitxategi kudeaketaren helburuak eta funtzioak

Fitxategi kudeaketa sistema bat erabiltzaile eta aplikazioei sartzeko eta kontrolatzeko zerbitzuak eskaintzen dituen softwarea da, bai fitxategiak, baita direktorioak ere. Fitxategi kudeaketak honako helburu hauek ditu:

• Fitxategiaren informazioa baliozkoa dela ziurtatu.
• Fitxategientzako sarbidea optimizatu.
• Erabiltzaileak eskatutako datuak entregatu.
• Galera minimizatu edo ezabatu.
• I/O euskarria biltegiratze-gailu ugarirekin hornitu.
• I/O errutina multzo estandarra eskaini.
• I/O laguntza hainbat erabiltzaileei hornitu.

Helburuez gain, hainbat funtzio ere baditu:

• Fitxategia identifikatu eta kokatu.
• Direktorio bat erabili, fitxategiaren kokalekua eta atributuak deskribatzeko.
• Hainbat erabiltzaileen sarbidea fitxategietan kontrolatu.
• Fitxategien erabilera blokeatu.
• Fitxategiak bloke libreetan bilatu.
• Doako espazioa kudeatu.

Biltegiratzea

Helburu erabilgarria duen edozein fitxategik manifestazio fisikoa izan behar du, hau da, ordenagailu sistema erreal bateko fitxategi batek (kontzeptu abstraktu bat) fisikoki benetakoaren antzekoa izan behar du existitzen bada.

Termino fisikoetan, ordenagailu-fitxategi gehienak datu biltegiratze gailu mota batzuetan gordetzen dira. Adibidez, sistema eragile gehienek, disko gogorrean gordetzen dituzte fitxategiak. Disko gogorrak 1960ko hamarkadaren hasieratik biltegiratze ez lurrunkorreko (Non-volatile memory) forma izan dira nonahi. Fitxategiak behin-behineko informazioa soilik duenean, RAM-ean gordeta egon ohi da. Ordenagailuko fitxategiak beste zenbait komunikabideetan ere gorde daitezke, adibidez, zinta magnetikoetan (Magnetic tapes), disko trinkoetan, DVD-etan, zinta unitateetan, USB unitateetan, etab. Egoera solidoko unitateen (Solid-state drives) erabilera ere disko gogorraren aurkari bilakatzen ari da.

Unix-bezalako sistema eragileetan, fitxategi askok ez dute lotuta biltegiratze fisikorik. Horren adibide dira /dev/null eta /dev, /proc eta /sys direktorioen barneko fitxategi gehienak. Hauek fitxategi birtualak dira: objektu gisa existitzen dira sistema eragilearen kernel-aren barnean.

Erabiltzaile-programa exekutibo baten bidez ikusiz, fitxategiak fitxategi kontrolen blokeo (File Control Block) edo fitxategi kudeatzaile (File descriptor) bidez irudikatzen dira normalean. Fitxategi-kontrolen blokeoa fitxategi-izen bat eta abar ezartzeko manipulatzen den memoria-eremua da, ondoren, sistema eragileari parametro gisa pasatuz. IBM sistema eragile zaharrago eta CP/M eta MS-DOS hasierako bertsiodun ordenagailu sistema eragileek erabiltzen zuten. Fitxategi kudeatzailea, oro har, datu mota opaku (Opaque data type) bat edo zenbaki oso bat da eta 1961 inguruan sortu zen, baina gaur egun nonahi dago.

Babeskopia

Ordenagailuko fitxategiek informazio oso garrantzitsua dutenean, babeskopia prozesua erabiltzen da aurkako hondamenetatik fitxategiak babesteko. Fitxategien babeskopiak fitxategien kopiak beste kokaleku batean bihurtzea ahalbidetzen du. Horrela, ordenagailuan zerbait gertatu edo ustekabean ezabatuz gero, berreskuratu ahalko dira.

Fitxategien babeskopiak egiteko modu asko daude. Ordenagailu sistema gehienek erabilgarritasun-programak ematen dituzte babeskopiaren prozesuan laguntzeko eta horri esker denbora asko aurreztu daiteke babestu beharreko fitxategi asko izanez gero. Fitxategiak sarritan media erauzgarrietan kopiatzen dira, esaterako, CD grabagarri eta kartutxoetan. Ordenagailu berean beste disko gogor batean fitxategiak kopiatzeak disko baten hutsegiteak babesten ditu, baina ezinbestekoa bada ordenagailu osoaren porrot edo suntsipenaren aurka babestea, orduan fitxategien kopiak konputagailutik atera daitezkeen bestelako komunikabideetan egin behar dira eta leku seguru eta urrun batean gorde.

Aiton-aita-seme babeskopia (Grandfather-father-son back up) metodoak automatikoki egiten ditu hiru babeskopia. Aitonaren fitxategia fitxategiaren kopia zaharrena da eta semea uneko kopia da.

Fitxategi sistemak eta fitxategi kudeatzaileak

Ordenagailu bat antolatzeko modua (izenak, azalerak, manipulatutako artxiboak) bere fitxategi sistema gisa aipatzen da. Ordenagailu gehienek gutxienez fitxategi sistema bat dute. Ordenagailu batzuek hainbat fitxategi sistemen erabilera ahalbidetzen dute. Esate baterako, MS Windows ordenagailu berriagoetan, MS-DOS fitxategi zaharreko FAT motako fitxategiak eta Windows bertsio zaharrak onartzen dira, Windows-en azken bertsioen fitxategi sistema normala den NTFS fitxategi-sistemaz gain. Sistema bakoitzak bere abantailak eta desabantailak ditu. FAT estandarrak zortzi karaktereko fitxategi izenak (gehi hiru luzapen karaktere) soilik onartzen ditu espaziorik gabe; NTFS-k, adibidez, ordea, espazioak izan ditzaketen izen luzeagoak onartzen ditu. NTFS-n, fitxategi batek "Payroll records" izena izan dezake, baina FAT-en payroll.dat bezalako izen batera mugatu beharko litzateke (VFAT, izen luzeak onartzen dituen FAT-en bertsioa, erabili ezean).

Fitxategi kudeatzaile programak erabiltzaileei zuzenean fitxategiak manipulatzeko aukera ematen dien programak dira. Fitxategiak eta karpetak mugitu, sortu, ezabatu eta berrizendatu ahalko dira, nahiz eta ez duten baimenik ematen fitxategiaren edukia irakurri edo informazio biltegiratzeko bertan. Ordenagailu sistema bakoitzak gutxienez fitxategi-kudeatzaile programa bat eskaintzen du bere jatorrizko fitxategi sistemarako. Adibidez, File Explorer (lehen Windows Explorer) normalean Microsoft Windows sistema eragileetan erabiltzen da, eta Nautilus Linuxen hainbat banaketetan ohikoa da.

Erreferentziak

Computer file
Gestión de archivos