Natufiar kultura
Natufiar kultura[1] Asia mendebaldeko Historiaurreko kultura-arkeologikoa da, epipaleolito berantiarra-Neolito garaikoa[2] edo mesolitoarra,[3] duela 15.000 eta 11.500 urte bitartekoa. Beste batzuentzat, Ekialde Hurbileko Mesolitoko kultura da. Dorothy Garrod arkeologo britaniarrak definitu zuen Natufiar kultura 1932an, Uadi-en-Natuf aztarnategitik abiatuta, Judeako muinoetan, Israelen. Kultura hau Palestina, Israel, Libano eta Jordaniako zati batean zabaldu zen.
| Natufiar kultura | |
|---|---|
| Kultura arkeologikoa | |
 | |
| Ezaugarriak | |
| Hasiera | K.a. XII. milurtekoa |
| Bukaera | K.a. XCV. mendea eta K.a. IX. milurtekoa |
| Aztarnategi eredu | Natuf uadia eta Shuqba haitzuloa |
| Hedapen geografikoa | Ekialde Hurbila |
| Aurrekoa/k | Mushabian culture (en)  |
| Ondoregoa/k | Khiamian (en) eta Harifian (en) |
Ezaugarriak
aldatuAztarnategi adierazgarrietan, industrietan, aire zabaleko kanpamenduetako gela-egiturak ageri dira, oinplano zirkularreko etxolak dituzten herrixkak bezala, harrizko zokaloarekin, nahiz eta ez zituzten harpe eta kobetako habitatak utzi.
Ehorzketa mota etxebizitzen zoruaren azpian eta herrixkaren ondoko eremuetan lurperatzea zen, benetako nekropoliak osatuz. Tresna litikoen[oh 1] artean, pieza mikrolitoak, koskak, dentikulatuak eta zulagailuak nabarmentzen dira. Hezur-pieza bereizgarrienak puntzoiak, bi puntadun azagaiak, amuak, hortz-ilara bateko arpoiak eta igitai-kirtenak dira. Arte higigarria ere bazuten.[4]
Kultura ezohikoa zen, biztanleria sedentario edo erdi-egonkorra baten ekoizpena, baita nekazaritza sartu aurretik ere. Komunitate natufiarrak eskualdeko lehen asentamendu neolitikoen eraikitzaileen arbasoak izan daitezke, munduan lehenak izan daitezkeenak. Sirian dagoen Tell Abu Hureyrako natufiar kulturako hondakin batzuen arabera, zerealak, bereziki zekalea, nahita landatu zutela iradokitzen dute. Kultura hori munduko nekazaritzaren lehen ebidentziak eman dituela onartuta dago.[5]
Aldi berean, ogiaren antzeko elikagaien ekoizpenaren munduko probarik zaharrenak aurkitu dituzte arkeologoek[6], Shubayqan, Jordaniako ipar-ekialdeko basamortuan, Asiako hego-mendebaldean nekazaritza agertu baino 4.000 urte lehenago. Gainera, Karmel mendiko Raqefet haitzuloan aurkitu zen garagardoa lor zitekeela dioen ebidentziarik zaharrena (13.000 BP inguru), nahiz eta lotutako hondakinak berezko hartziduraren ondorio izan daitezkeen.
Oro har, ordea, natufiarrek basa-zerealak eta ehizatutako animaliak ustiatzen zituzten, gazelak barne. Azterketa arkeogenetikoak Neolitotik Brontze Aroko bertakoak nagusiki natufiarren ondorengoak direla, nahiz eta Anatoliako kalkolitokoen nahasketa handia ere baduten.
Izena ematen dion aztarnategia Uadi-en-Natuf (edo Wadi an-Natuf) eta bertako kona, Shuqba koba, Palestinan dagoen Shuqba hiritik hurbil dago.
Oharrak
aldatu- ↑ harrizko tresnak
Erreferentziak
aldatu- ↑ Ugartemendia, Maier. (2015ko ots. 25a). «Amaia Arranz: «Lan asko egin behar da, baina merezi du» - Tolosa» Tolosaldeko ataria (kontsulta data: 2023-10-27).
- ↑ (Ingelesez) Moore, AMT. (2000). Village on the Euphrates: From Foraging to Farming at Abu Hureyra. Oxford University Press Inc ISBN 978-0195108071..
- ↑ «Tesauros - Diccionarios del patrimonio cultural de España - Natufiense» tesauros.cultura.gob.es (kontsulta data: 2025-02-18).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Tesauros - Diccionarios del patrimonio cultural de España - Natufiense» tesauros.cultura.gob.es (kontsulta data: 2025-01-22).
- ↑ (Ingelesez) «About: Natufian culture» dbpedia.org (kontsulta data: 2025-01-22).
- ↑ (Ingelesez) Arranz-Otaegui, Amaia; Gonzalez Carretero, Lara; Ramsey, Monica N.; Fuller, Dorian Q.; Richter, Tobias. (2018-07-31). «Archaeobotanical evidence reveals the origins of bread 14,400 years ago in northeastern Jordan» Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 115 (31): 7925–7930. doi:. ISSN 0027-8424. PMID 30012614. PMC 6077754. (kontsulta data: 2023-10-27).
Kanpo estekak
aldatu
|
Artikulu hau arkeologiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |