Ehungarren tximinoaren efektua

Ehungarren tximinoaren efektua ustezko fenomeno bat da, literatura sasi-zientifikoan prediku handia duena. Efektu honen arabera tximino talde baten portaera bat azkar hedatzen da kide guztiengana behin tximino kopuru jakin batek baldin badaki, masa-kritiko nahiko baldin badago. Orokortzeagatik, populazioaren zati batek ideia berri baten berri izan duenean edo trebetasun berri bat ikasi duenean, ideia edo trebetasun hori gainerako biztanleen artean berehala zabaltzen da, oraindik ezezaguna den prozesuren baten bidez.

Ideiaren jatorria aldatu

Japoniar^{[Betiko hautsitako esteka]} makako talde bat, ur berotan

Ideia hau Lyall Watson hegoafrikarrak ezagutarazi zuen, "japoniar zientzialari batzuek" egindako behaketan oinarritua^[1]. Behaketa horretan ikusi omen zuten nola, japoniar makakoei batatak eman ostean, eme gazte batek itsasoko uretan garbitu zuen jan aurretik. Portaera hori tximino gazteek ikasi zuten, baina zaharrek ez. Mitoaren arabera, bat-batean, tximino kopuru batek teknika ikasi eta gero, tximino guztiak teknika berbera erabiltzen hasi ziren, baita inguruko uharteetan ere, ezagutzen ez den mekanismo baten arabera.

Mitoaren esparrua aldatu

Sasi-zientzien arloan zuen garrantziagatik^[2], buloa Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal (Paranormalaren inguruko baieztapenen ikerketa zientifikorako batzordea) delakoaren jomuga gogokoena bihurtu zen eta "The hundredth monkey and other paradigms of the paranormal" saiakeraren izenburu bezala erabili zen.

Why people believe weird things? ('Zergatik sinesten du jendeak gauza arraroetan?') liburuan, Michael Shermerrek azaltzen du nola hasi zen kondaira urbanoa, nola zabaldu zen eta azkenean ospea galdu zuen.

Ron Amundsonek (Skeptics Societykoa) literatura egokiaren azterketa bat argitaratu zuen, non ustezko efektua desmitifikatzen duten funtsezko puntu batzuk azaldu zituen.

Lehenengo populazioan batata-garbigailuen proportzioan bat-bateko gehikuntza egon zelako baieztapen funtsik gabeak eragin mundutar (ez oso paranormal) eta geldoagoaren gehiegikeriak izan ziren.

falazia nagusia da behaketen arteko denbora-tartea urteen araberakoa izan zela.
tximino guztiek garbitzeko trebetasuna misteriotsuki ikasi beharrean, ikusi zen tximino gazteek tximinorik zaharrenen trebetasuna behaketa-ikaskuntzaren bidez ikasi zutela, eta hori oso zabalduta dago animalien erresuman.
Tximinoak, batatak nola garbitu ez zekitenak, ez ikasteko joera zuten. Tximurik zaharrenak hil eta tximino gazte gehiago jaio zirenez, denbora gutxian garbigailuen proportzioa naturalki handiagoa izan zen.

Praktika, berehala (ordu edo egun gutxiren buruan), tximuetatik isolatutako beste herri batzuetara hedatu zela dioten baieztapenak zalantzan jar daitezke, tximu garbitzaileetako bat, gutxienez, beste uharte batera igeri joan zelako eta han lau urte inguru eman zituelako. Era berean, nabarmendu behar da patata gozoa ez zegoela eskuragarri tximinoentzat gizakiaren esku-hartzearen aurretik.

Erreferentziak aldatu

↑ Blair, Lawrence.. (1976, ©1975). Rhythms of vision : the changing patterns of belief. Schocken Books ISBN 0-8052-3610-4. PMC 1959442. (Noiz kontsultatua: 2020-04-23).
↑ Edgardo. (2012-04-06). «el místico: LA MASA CRITICA LA TEORIA DEL CENTESIMO MONO» el místico (Noiz kontsultatua: 2020-04-23).

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

Datuak: Q471767

[1] Blair, Lawrence.. (1976, ©1975). Rhythms of vision : the changing patterns of belief. Schocken Books ISBN 0-8052-3610-4. PMC 1959442. (Noiz kontsultatua: 2020-04-23).

[2] Edgardo. (2012-04-06). «el místico: LA MASA CRITICA LA TEORIA DEL CENTESIMO MONO» el místico (Noiz kontsultatua: 2020-04-23).

[1]

[2]