Peru tximaluze: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Orrialde berria: '''Peru tximaluze''' Peru tximaluze 2008an alemanetik euskaratutako umeentzako liburua da. Egilearen, Heinrich Hoffmannen, jaioturtearen bigarren mendeurrena bete baino hilabete ba... |
No edit summary |
||
1. lerroa:
'''Peru tximaluze'''
▲Peru tximaluze 2008an alemanetik euskaratutako umeentzako liburua da. Egilearen, Heinrich Hoffmannen, jaioturtearen bigarren mendeurrena bete baino hilabete batzuk lehenago. Peru tximaluze edo alemanez “Struwwelpeter”, 10 istorio labur eta epilogo batez osatutako liburua da. Heinrich Hoffmannek helburu pedagogikoarekin idatzi zituen istorio hauek, eta horregatitik erabili zituen poesia eta irudi koloretsuak. Istorio bakoitzak jarrera kaltegarri baten ondorioak erakusten ditu, batzuetan barregarriak eta beste batzuetan mingarriak, baina beti umeek ulertzeko modukoak. “Bada … orduan“ edo baldintza eta ondorioen logika erabiltzen du egileak horretarako. Hoffmannek jokabide desegokiak eta desobedientziaren ondorioak beren beregi puztu zituen, umeek mezua argi ulertu ahal izateko. Adibidez: ''“Pospoloekin jolasten baduzu, orduan erre zaitezke!”''.
== Historia ==
*
▲1844ko gabonetan, Frankfurten (Alemania) psikologoa zen Heinrich Hoffmannek, bere semeari marrazkidun liburu bat erosi nahi zion. Liburudendetan ikusten zuena ez zen bere gustukoa, eta, liburua berak idaztea erabaki zuen. Emaitza ikusita, Hoffmannen lagunek liburua argitaratzera pentsatu zuten eta urtebete beranduago ''“Lustige Geschichten und drollige Bilder für Kinder von 3 bis 6 Jahren”'' (''“3 eta 6 urte arteko umeentzako istorio barregarriak eta marrazki dibertigarriak”'') izenarekin ikusi zuen argia Hoffmannen liburuak. Hirugarren edizioan (1858an) titulu luze honen ordez Struwwelpeter (Peru tximaluze) deitu zioten. Harrezkeroztik, Struwwelpeter munduko ume-liburu arrakastatsuenetariko bat da, eta honen froga ugari dago:
*
▲* 150 urte baino gehiagoz mantendu da merkatuan eta oraindik ere itzulpen berriak agertzen dira. 2008an, esaterako, Peru tximaluze, Struwwelpeter-en anaia euskalduna, jaio da. Jadanik bazituen hainbat anaia batzuk: Pedro Melenas eta Joāo Felpudo, eta mundu zabalean hainbat itzulpen argitaratu dira: Stepka-Rastrepka (errusieraz), Pelle Snusk (suedieraz), Struvelpetro (esperantoz), Petrulus hirrutus (latinez), Jehoshua harapua (hebreeraz), Piet Boskasie (afrikaansaeraz) eta Bōbō Atama (japonieraz), besteak beste.
*
▲* Liburu honek museoa dauka. Frankfurten dago, Heinrich Hoffmannen jaioterri eta bizilekuan: www.struwwelpeter-museum.de web orrian aurkitu daitezke zehaztasun guztiak.
*
▲* 1917an Struwwelpeter liburuaren 400. edizioa argitaratu zuten Alemanian. Egun, inork ez daki zenbat liburu edo zenbat edizio atera ote diren guztira, ezta zenbat hizkuntzatara itzuli ote den.
▲* Alemanian eta Ingalaterran parodia asko sortu dira, non politikoak agertzen diren: Bismarck, Kaiser Wilhelm II edo Hitler, parodiatutako politiko batzuk aipatzearren. Geroago Struwwelpeterren irudiaz baliatuz gizarte-mugimenduen parodiak ere egin dira, “Punkpeter” eta “Hippie-Struwwelpeter” honen adibide. “Struwwelliese” emakumeen mugimenduaren ikurra bihurtu da eta “Anti-Struwwelpeter” autoritarismoaren aurkako mugimenduarena.
== 10 istorio labur ==
53 ⟶ 46 lerroa:
11. Epilogoan Jesus umeak haur zintzoei, ondo portatzen direnei, opariak ekartzen dizkie. Epilogoan eta salbuespena modura, Hoffmannek saria zigorraren aurretik jartzen du.
== Peru tximaluze jaio zen garaia ==
Hoffmann jaio zen urtean, 1809an, Napoleonek Europako hainbat herri menpean zituen. Garai hartan ideia modernoak zabaldu ziren munduan zehar, tartean giza eskubideena edota estatu nazionalarena. Napoleon garaitua izan ondoren, 1815tik aurrera, Europako herrialde batzuk, Alemania eta Austria batez ere, “errestaurazioa” izeneko prozesuaren bidez Napoleonen aurreko garaietara itzuli ziren. Alemania 34 hiri eta erreinu independentetan banatuta zegoen. Errestaurazioan giza eskubideak asko murriztu ziren, batez ere adierazpen-askatasuna. Alemaniatik idazle eta filosofo asko erbesteratu ziren: Heinrich Heine, Georg Büchner eta Karl Marx, besteak beste. Hoffmann bezalako liberalek herri-bizitza saihestu zuten, familian eta zirkulu pribatuetan protagonismoa hartuz. Alemanian "kultura pribatu"ko garai honi “Biedermeier” deitzen zaio.
Europan demokrazia ahuldu egin zen. Errusian zentsura gogorra zegoen kanpotik inportatutako liburuetan eta liburuotako parrafo eta zati batzuk tinta beltzaz desagertarazten zituzten. Errusiako zar Nikolaus I.aren agindua izan zen hau, eta hortik atera zuen Hoffmannek Mutil Beltzak izeneko istorioan agertzen den pertsonaia. Bizitza errealean zentzura bultzatu eta istorio laburrean gaiztoak beltzitu egiten ditu pertsonaia honek.
Aldaketa politikoak bultzatu nahi zituzten ikasleak “Corps” edo “Burschenschaften” izeneko taldeetan elkartu ziren. Uniformea eramaten zuten, Peru tximaluzek marrazkian daukanaren antzekoa. Uniforme honek, Peru tximaluzerenak behintzat, matxino-ideologia irudikatzen du. 1848an egoera jasanezina zenez, iraultza liberala gertatu zen eta Alemaniako lehenengo parlamentua batu zen Frankfurten 1848tik 1849ra. Koroa, Prusiako erregeari eskaini zioten, baina honek ez zuen onartu eta iraultza liberalak porrot egin zuen. Hurrengo edizioan, 1858an hain zuzen ere, Peru tximaluzeren irudia erabat aldatuta agertu zen. Uniforme gorri biziaren ordez marroia zeraman, eta bere aurpegi ordura arte alaiak, keinu tristea eta etsipena adierazten zuen.
1871n Alemania batua sortu zen baina ez bide demokratikoak erabiliz baizik eta Prusiaren hegemoniaren menpe, Danimarka, Austria eta Frantziaren kontra hiru guda egin ondoren. Orduan, Peru tximaluze hainbat hizkuntzatara itzuli eta ospetsu egin zen. Bismarck eta Kaiser Wilhlem II-ren parodiak agertu ziran 10 istorio labur haietako rol baten edo bestean.
== Heinrich Hoffmannen biografia ==
[[Irudi:HoffmannHeinrichPortrait.jpg|thumb|250px|Heinrich Hoffmann]]
▲1809ko ekainaren 13an Heinrich Hoffmann jaio zen, Philipp Jacob Hoffmann (1772-1834) eta Marianne Caroline Lausbergen (1776-1810) seme bakarra.
▲1813an aita berriro ezkondu zen bere koinata Antoinette Lausbergekin. Bigarren ezkontzan beste hiru seme-alaba izan zituen.
▲1816an eskolaratu zuten Heinrich baina, garai hartan normala zen bezala, eta dirua zegoen neurrian, eskolak etxean ere hartu zituen, modu pribatuan eta bakarka.
1829tik 1832ra Heinrichek Heidelbergeko unibertsitatean medikuntza ikasi zuen. Bere lagun eta ikaskideen artean Friedrich Hecker zegoen, nork 1848ko iraultzan parte hartu zuen.
1840an Therese Donnerekin ezkondu eta urtebete beranduago Carl Philipp semea jaio zen.▼
1844an Peru tximaluzearen (Struwwelpeter) lehenengo bertsioa idatzi eta gabonetan hiru urteko semeari oparitu zion. Alaba Antonie Caroline jaio zen. ▼
▲1833an Halle unibertsitatean doktoretza egin zuen. 1834tik aurrera Frankfurteko Txiroen Ospitalean egin zuen lan. 1840an Therese Donnerekin ezkondu eta urtebete beranduago Carl Philipp semea jaio zen.
▲1842an Hoffmannen lehenengo argitalpena kaleratu zen: Poemak. 1843an Die Mondzügler izeneko komedia argitaratu zuen Hoffmannek. 1844an Peru tximaluzearen (Struwwelpeter) lehenengo bertsioa idatzi eta gabonetan hiru urteko semeari oparitu zion. Alaba Antonie Caroline jaio zen.
1845ean 3 eta 6 urte arteko umeentzako istorio barregarriak eta marrazki dibertigarriak izenean Peru Tximaluze argitaratu zen. 1847an egun ezagutzen ditugun hamar istorio laburreko liburua osorik kaleratu zen, Peru Tximaluzeren bosgarren edizioa. 1848an bigarren semea, Eduard, jaio zen. Hoffmannek Frankfurteko parlamentuan (Vorparlament) parte hartu zuen.
1851an Hoffmann Frankfurteko Ospitale Psikiatrikoko zuzendaritzaz arduratu zen. 1859an Europan zehar hainbat ospitale psikiatriko ikusi eta gero, eraikuntza berria egiteko gomendioak eman zituen. 1864tik 1888ra Frankfurteko Ospitale Psikiatriko berrian zuzendari lana burutu zuen. 1888an 79 urterekin erretiroa hartu zuen. [[1894]]an Frankfurten hil zen 85 urteko zela.
== Biobliografia ==
95 ⟶ 80 lerroa:
==
[http://www.struwwelpeter.com www.struwwelpeter.com]
[[Kategoria:Haur literatura]][[Kategoria:Alemanierazko literatura]]
[[de:Struwwelpeter]]
| |||