Wikipedia

Bosniako gerra: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
→‎1993: ortografia datak eta %
188. lerroa:
1993ko otsailaren 22an, [[Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua]]k [[Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluko 808 ebazpena|808 ebazpena]] onartu zuen, "nazioarteko lege humanitarioaren urraketa garrantzitsuen erantzule diren pertsonak auzipetuko lituzkeen nazioarteko auzitegi baten ezarpena" posible eginez.
 
MaiatzakMaiatzaren 15-16an serbiarren %96ak 96k Vance-Owen bake planaren aurka bozkatu zuen. Vance-Owen bake planaren porrotaren ondoren, zeinaren helburu nagusia herrialdea hiru zonalde etniko desberdinetan banatzea zen, gatazka armatu batek egin zuen eztanda bosniar eta kroaziarren artean, kontrolpean zuten Bosnia osoko lurraldearen %30ean. Bake plan hau izan zen gatazkaren hedapena bultzatu zuen faktoreetariko bat, bake planaren prestatzailetariko batek, Lord Owen, ez zuelako agintari kroaziar moderatuekin negoziatu (bosniarrekin batzearen aldekoak) baizik eta elementu muturrekoagoekin (banatzearen aldekoak zirenak).<ref>[http://www.kcl.ac.uk/lhcma/cats/yugoslavia/xd20-0.htm Angus Macqueen and Paul Mitchell, The Death of Yugoslavia]</ref>
 
1993ko maiatzekomaiatzaren 25ean [[Jugoslavia Ohierako Nazioarteko Auzitegi Kriminala]] (ICTY ingelesezko izenetik) eratu zen [[Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluko 827 ebazpena]]ri jarraituz.
 
1993ko apirilean, [[Nazio Batuen Segurtasun Kontseilua]]k [[Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluko 816 ebazpena|816 ebazpena]] onartu zuen, kideak ziren estatuei Bosnia-Herzegovinaren aire-eremua itxiera betearaztea eskatzeko. 1993ko apirilaren 12an [[Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATOk]] [[Deny Flight Operazioa]] jarri zuen martxan aire-eremuaren itxiera hau betearazteko.
204. lerroa:
Zibil bosniarren aurkako [[Lašva haraneko garbiketa etnikoa]] [[Herzeg-Bosniako Kroaziar Errepublika|Herzeg-Bosniako Kroaziar Komunitateko]] agintaritza politiko eta militarrak prestatu zuen 1992ko maiatza eta 1993ko martxoa artean. HVOk borrokari hurrengo apirilean ekin zion, 1991ko azaroan kroaziar nazionalistek ezarritako helburuak lortzeko asmoarekin.<ref name="ICTY: Blaškić verdict" /> Lašva haraneko bosniakoek jazarpen politiko, erlijioso eta arrazagatikoa pairatu zuten,<ref name="ICTY: Initial indictment for the ethnic cleansing of the Lasva Valley area - Part II">[https://web.archive.org/web/20081210205540/http://www.haverford.edu/relg/sells/indictments/Kordic2.html ICTY (1995): Hasierako akusazioa Lasva Haraneko lurraldean jazotako garbiketa etnikoa dela-eta - Bigarren zatia]</ref> nahita diskriminatuak zirelarik lurraldeko biztanleria zibilaren aurkako eraso orokor baten testuinguru orokorrean,<ref name="ICTY: Summary of sentencing judgement for Miroslav Bralo">[https://web.archive.org/web/20051214035727/http://www.un.org/icty/bralo/bra-sum051207-e.htm ICTY: Miroslav Braloren zigor epaiaren laburpena]</ref> jazarpenaz gain, erailketa masiboak, bortxaketak, [[kontzentrazio-esparru|kontzentrazio esparruetan]] kartzelatzeak eta jabetza pribatu eta leku kulturalen suntsitzea ere pairatu zituzten. Ondoren, bosniarren aurkako [[propaganda]]k hartu zuen txanda, bereziki [[Vitez]], [[Busovača]], [[Novi Travnik]] eta [[Kiseljak]] herrietan. 1993ko apirilean jazotako [[Ahmićiko sarraskia]] izan zen Lašva haraneko garbiketa etnikoaren gailurra, zibil bosniar musulmanak masan erailez ordu gutxi batzuetan. Biktima gazteena hiru hilabete zituen umea zen, sehaskan zegoela tiroz hilda eta zaharrena, 81 urteko emakumea. Bosniar gobernua eta kroaziarren arteko gatazkan egon zen sarraski handiena izan zen.
 
Jugoslavia Ohierako Nazioarteko Epaitegi Kriminalak (ICTY) kroaziar agintari politiko eta militarren aurka emandako epai askotan arautu zuen krimen hauek gizateriaren aurkako krimenak izan zirela, bereziki Dario Kordić-enean.<ref name="ICTY: Kordić and Čerkez verdict" /> HVOren eraso anitzen frogak zeudenez, ICTYk ondorioztatu zuen ''Kordić eta Čerkez kasuan'' 1993ko apirila inguruan agintaritza kroaziarrak bazuela plangintza edo diseinu komun bat adosturik bosniakoak Lašva haranetik etnikoki garbitzeko. Dario Kordić, tokiko agintari politiko gisa, plangintza honen planifikatzaile eta akuilatzaile izan zen.<ref name="ICTY: Kordić and Čerkez verdict" /> Sarajevon egoitza duen Ikerketa eta Dokumentazio Zentroaren (IDC) arabera, Lašva haraneko 2.000 bosniakobosniar desagertu edo erailak izan ziren epe horretan.<ref name="IDC: Victim statistics in Novi Travnik, Vitez, Kiseljak and Busovača">[https://web.archive.org/web/20090418125418/http://www.idc.org.ba/aboutus/Overview_of_jobs_according_to_%20centers.htm IDC: Novi Travnik, Vitez, Kiseljak eta Busovačako biktimen estatistikak]</ref>
 
==== Gerra HerzegovinanHerzegovina ====
[[Herzeg-Bosniako Kroaziar Errepublika|Herzeg-Bosniako Kroaziar Komunitateak]] [[Herzegovina]]ko hainbat udal-gobernu eta zerbitzuren kontrola hartu zuen, tokiko agintari bosniarrak alde batera utziz. Herzeg-Bosniak komunikabideen kontrola hartu zuen eta ideia eta propaganda kroaziarra ezarri zituen. Sinbologia eta txanpon kroaziarra ere jarri zuten eta [[curriculum (hezkuntza)|curriculum]] eta hizkuntza kroaziarrak sartu zituzten eskoletan. Bosniar eta serbiarrak gobernu postuetatik eta negozio pribatuetatik egotzi zituzten; laguntza humanitarioa ere bosniakobosniar eta serbiarren desabantailerako banatzen zen; bosniarrak bereziki jazarriak ziren. Haietako asko [[kontzentrazio-esparru|kontzentrazio esparruetara]] deportatu zituzten.
 
1993ra arte, [[Kroaziar Defentsa Kontseilua|Defentsa Kontseilu Kroaziarra]] (HVO) eta [[Bosnia-Herzegovinako Errepublikako Armada]] (ARBiH) elkarren ondoan egon ziren indartsuagoa zen [[Bosniako Serbiar Errepublikako Armada|Republika Srpskako Armadaren]] (VRS) aurka egiten Bosnia-Herzegovinako zenbait gunetan. Nahiz eta gatazka armatua egon eta [[Totic-en bahiketa]] moduko jazoerek HVO eta ARBiH arteko erlazioak tenkatu, kroaziar eta bosniarren arteko aliantzak iraun zuen Bihać (Bosnia ipar-mendebaldea) eta Bosanska Posavina-n (iparraldea), non bien indarrak serbiarrenak baino askoz urriagoak ziren.
217. lerroa:
[[Fitxategi:Ruined Stari Most in Mostar in 1998.png|thumb|250px|[[Mostar]]reko zubia eraitsi ondoren, zubia berreraikia izan baino lehen jarritako behin-behineko zubia.]]
 
[[Mostar]] ekialdea inguratu zuten [[Kroaziar Defentsa Kontseilua|HVOko]] indarrek bederatzi hilabetez eta egindako bonbardaketen ondorizondorioz hiri historikoaren gune zabalak larriki zuten, baita hiriko sinbolo zen [[Stari Most]] ospetsua suntsitu ere.<ref name="ICTY: Jadranko Prlić, Bruno Stojić, Slobodan Praljak, Milivoj Petković, Valentin Ćorić & Berislav Pušić" />
 
Mostar, mendebaldeko gunea, zeina HVOko indarrek zuten kontrolpean eta ekialdekoan, [[Bosnia-Herzegovinako Errepublikako Armada|ARBiH]]-k kontrolpean zuena. Dena dela, armada bosniarraren koartelakkuartelak mendebaldeko Mostarren zituen, Vranica izena zuen eraikinean. 1993ko maiatzaren 9ko lehen orduetan, [[Kroaziar Defentsa Kontseilua|HVOk]] Mostar erasotu zuen artilleria, mortero, arma astunak eta arinak erabiliz. [[Kroaziar Defentsa Kontseilua]]k Mostarrera zihoazen errepide guztiak zituen kontrolpean eta sarrera galarazten zien nazioarteko erakundeei. Mostar irratiak, aditzera eman zuen bosniar guztiek eskegi beharko zuketela leihoetatik bandera zuri bat. HVOren erasoa oso ongi planifikatu eta prestaturikoa izan zen.<ref name="ICTY: Naletilić and Matinović verdict" />
 
HVOk hiriaren mendebaldeko zatia hartu zuen eta milaka bosniar kanporatu zituen ekialdeko aldera.<ref name="ICTY: Jadranko Prlić, Bruno Stojić, Slobodan Praljak, Milivoj Petković, Valentin Ćorić & Berislav Pušić" /> HVOren bonbardaketek Mostar ekialdearen gehiengoa suntsitu zuten. JNAk Carinski, Titov eta Lucki zubiak eraitsi zituen, [[Stari Most]] alde batera utzita. HVOko indarrek, inguruko indar txikiagoekin batera, bosniakoen exekuzio, garbiketa etniko eta bortxaketa masiboak egiteari ekin zioten, kontrolpean zuten mendebaldeko Mostar eta inguruetan. Era berean, gobernuaren kontrolpean zegoen, Mostar ekialdea bonbardaketa gogorrekin erasotu zuten. Kanpaina hauen ondorioz, milaka pertsona zauritu eta hil ziren.<ref name="ICTY: Jadranko Prlić, Bruno Stojić, Slobodan Praljak, Milivoj Petković, Valentin Ćorić & Berislav Pušić" />
232. lerroa:
[[Fitxategi:Bih94.JPG|thumb|220px|eskuinera||1994ko fronteak, kroaziar eta bosniarren arteko gerra bukatu ondoren.]]
==== Markaleko sarraskia ====
1994ko otsailaren 5ean, [[Sarajevo]]k bere [[Sarajevoko setioa|setio]] osoko eraso hilgarriena jasan zuen, Markaleko lehen sarraskia deritzona. 120&nbsp; mm-tako mortero jaurtigai batek jendez lepo zegoen Markale merkatuaren erdian jo zuen, 68 pertsona hilaz eta beste 144 zaurituz.
 
OtsailakOtsailaren 6an, orduko [[Nazio Batuen Erakundeko idazkari nagusia]] Boutros Boutros-Ghalik [[Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATOri]] eskatu zion aire-erasoen eskaerak berehala aurrera eramateko.<ref name="Bethlehem1997">[http://books.google.com/books?id=7SczBzxA6-IC&pg=PR53 Bethlehem, Daniel L. Weller, Marc: The 'Yugoslav' Crisis in International Law]</ref> 1994ko otsailakotsailaren 9an, Ipar Atlantikoko Kontseiluak baimena eman zion Europa Hegoaldeko Indar Aliatuen (CINCSOUTH) burua zen Jeremy Boorda almirante estatubatuarrari -NBEk hala eskatuta- Sarajevo inguruan zeuden eta, UNPROFORen arabera, zibilen aurkako erasoak egiteko erabiliak izandako mortero posizioen kontra egiteko.<ref name="nh-ev"/><ref>[http://books.google.com/books?id=wZczV8ZxgL4C&pg=PA29 Carnes, Mark Christopher: American national biography] 29. orr.</ref> [[Grezia]]k bakarrik egin zion uko aire erasoak babesteari, baina ez zuen proposamenaren aurka egin.<ref name="Bethlehem1997"/> Era berean, kontseiluak serbiarrei ultimatuma bidali zien Sarajevo inguruko arma astun guztiak otsailakotsailaren 20-21 arteko gauerdian kentzeko. Otsailak 12a izan zen Sarajevok biktimarik gabe igaron zuen lehen eguna.<ref name="Bethlehem1997"/>
 
==== Washingtongo akordioa ====
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Bosniako_gerra"(e)tik eskuratuta