|
=== Serbiako matxinada ===
[[1941|1941ko]] [[Uztailaren 7|uztailaren 7an]] [[Okupazio (militarra)|okupazio]] [[Hirugarren Reicha|alemaniarraren]] aurka [[matxinada]] hasterakoan<ref>Matxinadaren hasieratzat Serbia Iparraldeko Bela Crkva herrian gertatutako tiroketa batebat matenematen du historiograiakhistoriografiak. Hala ere, ekainean jada komunistek nolabaiteko sabotaiak egin zituzten. PRUSIN, Alexander: ''Serbia under the Swastika. A World War II Occupation''. University of Illinois Press. AEB, 2017, 76. or.</ref>, [[Zlatiborreko Destakamendu Partisano|Zlatiborreko Destakamendu Partisanoaren]] kide egin zen Momir Pucarević. Matxinada honetan, herriaren parte hartze handia eman zen, [[Josip Broz Tito|Titok]] aitortu bezala, matxinatzeko tradizio handia baitzuen herriak; “azken 150 urteetan 39 matxinada hasi dituzte [[Inbasio|okupatzaile]] ezberdinen aurka”<ref>{{erreferentzia|izena=Jože|abizena=PIRJEVEC|urtea=2018 [2011]|izenburua=Tito and his comrades.|argitaletxea=University of Wisconsin Press|orrialdea=70|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Wisconsin (AEB)}}</ref>. Matxinadak izan zuen hedapena kalkulatzeko, esan beharra dago [[Uztail|uztailean]] hasi eta [[Uztailaren 31|hila bukatu artean]] 68 polizia-komisaldegi suntsitu zituztela [[Matxino|matxinoek]]<ref>{{erreferentzia|izena=Alexander|abizena=PRUSIN|urtea=2017|izenburua=Serbia under the Swastika. A World War II Occupation|argitaletxea=University of Illinois Press|orrialdea=76|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=AEB}}</ref> [[Abuztuaren 15eko bazkalondoa|abuztuaren 15a]] arte 246 eraso egin zituztela<ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Jozo|abizena=TOMASEVICH|urtea=2001|izenburua=War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration|argitaletxea=Stanford University Press|orrialdea=178|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Stanford (AEB)}}</ref>, [[abuztu]] osoan 432 eraso egin zituztela<ref>{{erreferentzia|izena=Simon|abizena=TREW|urtea=1998|izenburua=Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942|argitaletxea=62|orrialdea=Palgrave Macmillan|hizkuntza=en}}</ref> eta [[Irail|irailean]] 552 [[Sabotaje|sabotai-eraso]]<ref>{{erreferentzia|izena=Alexander|abizena=PRUSIN|urtea=2017|izenburua=Serbia under the Swastika. A World War II Occupation|argitaletxea=University of Illinois Press|orrialdea=93|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=AEB}}</ref>. Gainera, kontuan izan behar da joera [[Komunismo|komunistako]] [[Partisano|partisanoez]] gain, beste fakzio bat indarrean izan zela, [[Txetnik|txetniken]] fakzioa, errenditu ez ziren [[Jugoslaviako Armada|Jugoslaviako Armadako]] soldaduek [[Ravna Gora (Serbia)|Ravna Gora]] mendiaren inguruan sortutakoa, eta joera [[Nazionalismo|nazionalista]] [[serbiar]] eta [[Monarkismo|monarkikokoa]] ([[Jugoslaviako Erresuma|erbesteko Gobernuaren aldekoa]]). Hala ere, txetnikek erresistentzia pasiboaren alde egin zuten “momentu egokiena iristearen zain”<ref name=":1" /><ref>{{erreferentzia|urtea=2018|orrialdea=15|hizkuntza=en|aldizkaria=Istorija XX. veka (XX. mendearen historia)|zenbakia=36-2 zkia.|artikulua=NIKOLIĆ, Kosta eta STAMBOLIJA, Nebojša: “Royalist Resistence in Yugoslavia during the Second World War (9-36 orr.)”}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Matteo J.|abizena=MILAZZO|urtea=2019|izenburua=The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance|argitaletxea=Johns Hopkins University Press|orrialdea=31|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Baltimore (AEB)}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Aleksandar|abizena=PETROVIĆ|urtea=2011|izenburua=The Transformation of Mihailović’s Chetnik Movement: From Yugoslav Royalist Forces to Serb Nationalist Guerrillas|argitaletxea=Simon Fraser Unibertsitatea (Doktorego-tesia)|orrialdea=89|hizkuntza=en}}</ref>, zenbait egileren arabera, “matxinadara bultzadak eraman zituen”. Partisanoek txetnikek baino [[Gudari|borrokalari]] gehiago zituzten, 40.000 [[Jože Pirjevec|Jože Pirjevecen]] arabera<ref name=":2">{{erreferentzia|izena=Jože|abizena=PIRJEVEC|urtea=2018 [2011]|izenburua=Tito and his comrades. University of Wisconsin Press|orrialdea=75|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Wisconsin (AEB)}}</ref>, eta 80.000 [[Velimir Vukšić|Velimir Vukšićen]] arabera (soilik 20.000 txetnik)<ref>{{erreferentzia|izena=Velimir|abizena=VUKŠIĆ|izenburua=Tito’s Partisans 1941-1945|argitaletxea=Osprey Publishing|orrialdea=10-11 orr|hizkuntza=en}}</ref>. [[Wehrmacht|Alemaniarren]] txostenek ere ziurtzat jotzen zuten matxinadaren buruan partisano komunistak zeudela<ref>{{erreferentzia|izena=Matteo J.|abizena=MILAZZO|urtea=2019|izenburua=The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance|argitaletxea=Johns Hopkins University Press|orrialdeak=38-39|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Baltimore (AEB)}}</ref><ref>Txetniken fenomenoa ikasi zuten ikerlariek, Simon Trewk esaterako, ere matxinadaren kontrola komunistek zutela baieztatzen dute. TREW, Simon: ''Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942''. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 60-61. orr.</ref>.
Honez gain, partisanoek [[Serbia]] Mendebaldean ([[Zlatibor (mendia)|Zlatibor]] mendia dagoen tokian), [[Úžice|Užice]] hiria erdigune, “[[Užiceko Errepublika]]” aldarrikatzea lortu zuten, hau da, [[Hiri|hiriak]] eta [[Herrialde|lurraldea]], biak zituen botere-gunea, praktikan “[[Estatu]]” gisa funtzionatzen zuena<ref>{{erreferentzia|izena=Alexander|abizena=PRUSIN|urtea=2017|izenburua=Serbia under the Swastika. A World War II Occupation|argitaletxea=University of Illinois Press|orrialdea=82|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=AEB}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Jože|abizena=PIRJEVEC|urtea=2018 [2011]|izenburua=Tito and his comrades|argitaletxea=University of Wisconsin Press|orrialdea=73|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Wisconsin (AEB)}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Misha|abizena=GLENNY|urtea=2012|izenburua=The Balkans. Nationalism, War and the Great Powers. 1804-2012|argitaletxea=Anansi Press|orrialdea=490|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Toronto}}</ref>. Errepublika partisano horretan, [[Jugoslaviako Errepublika Federal Sozialista|Jugoslavia berriaren]] ideiak ezarri ziren, hau da, herri bakoitzean “Herriaren Askapen Komiteak” ezartzen zituzten ([[Udal-talde]] partisanoak) botere-gune moduan<ref name=":2" />, [[Jugoslaviako Alderdi Komunista|Alderdi Komunista]] boterearen gune gakoetan ezarri zuten eta neurri bereziak ere hartu zituzten: [[Aurrerakortasun (ogasun publikoa)|zerga progresiboak]], [[Soldata|soldaten]] igoera, [[eskola]]- eta [[trenbide]]-sistemaren arautzea, [[Nazionalizazio|nazionalizazioak]] eta are [[Banku zentral|Banketxe Zentralaren]] gaineko kontrola<ref name=":2" /><ref>{{erreferentzia|izena=Alexander|abizena=PRUSIN|urtea=2017|izenburua=Serbia under the Swastika. A World War II Occupation|argitaletxea=University of Illinois Press|orrialdea=83|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=AEB}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Misha|abizena=GLENNY|urtea=2012|izenburua=The Balkans. Nationalism, War and the Great Powers. 1804-2012|argitaletxea=Anansi Press|orrialdea=487|hizkuntza=en|argitaratze-lekua=Toronto}}</ref>. Guztira, matxinadaren garairik onenean, partisanoek, Jože Pirjevecen arabera, 19.000 kilometro karratu eta 300.000 biztanle barnebiltzen zituen zonaldea kontrolatzea lortu zuten<ref name=":2" />.
|
