Wikipedia

Caparroso: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t «Kaparrotsu» izenaren erreferentziarik ez dago inon
tNo edit summary
1. lerroa:
{{NafarroakoNafarroa Garaiko udalerri infotaula
| izena = Caparroso
| bandera = ez
25. lerroa:
| oharrak =
}}
'''Caparroso'''<ref name = "Euskaltzaindiaren 155. araua">{{Erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0155.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua= 155. araua: Nafarroako udal izendegia}}</ref> [[Nafarroa Garaia|Nafarroa Garaiko]] hegoaldeko [[udalerri]] bat da, [[Erriberriko merindadea]]n eta [[Nafarroako Erribera|Erriberan]] kokatua. {{Nafarroa Garaiko udalerrien biztanleria|urtea}}. urtean {{formatnum:{{Nafarroa Garaiko udalerrien biztanleria|Caparroso}}}} biztanle zituen.
 
== Izena ==
Udalerriaren izen ofiziala eta euskal izen arautua Caparroso<ref>''[https://www da.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0155.pdf Ibidem]''</ref> badaname ere,= hainbatean"Euskaltzaindiaren ''Kaparrotsu''155. erabiliaraua" izan da./>
 
== Geografia ==
=== Inguru naturala eta kokapena ===
[[Fitxategi:Aragon ibaia Kaparroso parean.jpg|300px|thumb|Aragon ibaia Caparrosoko herrigunetik gertu.]]
Caparroso [[Erriberriko merindadea]]ren hegoaldeko muturrean dago, [[Errege Bardea|Bardeako]] iparreko mugatik gertu. Herria, N-121 errepideak zeharkatzen du [[Iruña (argipena)|IruñaIruñea]]-[[Tutera]]ko norabidean. Herrigunetik ekialdera [[Mélida|Melida]] eta [[Traibuenas]] herrietara doan NA-5500 errepidea dago.
 
Geografiaren aldetik, [[Aragoi beherea (Nafarroa)|Aragoi behereko]] eskualdean dago, hau da, [[Aragoi (ibaia)|Aragoi ibaiaren]] ibilguaren behereneko aldean.<ref>{{es}} Mairaga-Erdialdea Mankomunitatearen [https://web.archive.org/web/20100105220850/http://www.mairaga.es/pueblos.swf webgunean] adierazten dute eskualde horretakoa dela.</ref><ref>Euskaltzaindiak 151. arauan (5. orrialdea) dio «Aragoi beherea (-a)» izena duela Nafarroako eskualde geografiko horrek.</ref>
45 ⟶ 44 lerroa:
 
==== Estazio meteorologikoa ====
Caparroson, itsasoaren[[itsas mailatikmaila]]tik 303 metrorametro gorago, [[NafarroaNafarroako Foru Erkidegoko Gobernua]]ko gobernuakk [[1953]]an jarritako estazio meteorologikoa dago.<ref>[http://meteo.navarra.es/estaciones/estacion_detalle.cfm?idestacion=97 Nafarroako Meteorologi Agentziaren webgunea.]</ref>
 
=== Auzoak eta hirigintza ===
Auzoaren Alde Zaharra muino batean hedatzen da, (inguruko [[Nafarroa Garai]]ko herri gehienak bezala), N-121 errepidetik mendebaldera. [[XX. mendea]]n N-121 errepidetik ekialdera dauden etxe eta auzoak garatu ziren. Nahiz eta errepide horrek antzina herria bitan banatzen zuen, [[AP-15]] autobidea eraikitzean, herria zeharkatzen zuten ehunka kamioiek eta autoek Caparrosotik igarotzeari utzi zioten.
 
Caparrosoko auzoak honakoakhauek dira:
 
Alde zaharra/Parte viejaZaharra, Txantrea, Alde berria/Zona nuevaBerria eta Caparrosoko Geltokiageltokia.
 
== Historia ==
Herriaren sortze data zehatza ezezaguna da, baina [[XI. mendea]]n [[Iruñeko Erresuma]] garaian, [[islam|musulmandarren]] defentsarako gotorleku izan zela uste da. [[Zaragoza]]ko Al-Muqtadir erregeak, herria konkistatu zuen arren, [[1073]]an [[Antso IV.a Gartzez Peñalengoa|Antso IV.a]] erregeari itzuli zion, trukean [[Nafarroa]]koNafarroako erregeak Tudejengo gaztelua eman zuen. Caparrosoko eliza Conquesko Santa Fe monasterioari eman zion Pedro Roda apezpikuak [[1092]]an. [[1102]]an Pedro I.a erregeak erresumaren mugetan zeuden herri gehienek zeuzkaten eskubide eta pribilegio berak eman zizkien Caparrosoko biztanleei.
 
Dena den, [[Erdi Aroa]]n herria jauntxo baten jabetza izan zen, trukean herritarrek 1.000 soldatako petxa eta gari, garagar eta bestelako laboretan ordaindu beharreko zerga zuten. [[1332]]an [[Joana II.a Nafarroakoa|Joana II.a]] eta [[Filipe III.a Nafarroakoa|Filipe III.a]] erregeek herriko gotorlekuaren mantenu lanez arduratzetik aske utzi zituzten herritarrak. Caparrosoarrek aldi berean, [[Zidakos]] ibaiaren aprobetxamendua [[Tafalla]]rekin partekatzea erabaki zuten ([[1227]]an eta [[1325]]ean. [[Karlos II.a Nafarroakoa|Karlos II.a]] erregeak herritarrek ordaindu beharreko petxa aldatu eta herrian zituen hainbat jabetzaren truke saldu zion herria Olibako Andre Mariaren monasterioari [[1350]]ean.
62 ⟶ 61 lerroa:
 
=== Aro modernoa ===
[[Aro Modernoa|Aro modernoan]] Caparrosoren historia [[Nafarroako historia]]ren antzekoa izan zen. [[XVIII. mendea|XVIII. mende]] hasierako uholde indartsuek Sotoko Andre Mariaren baseliza suntsitu zuten, eta [[1787]]ko uholdeak ([[Zangoza]]n ehunka hildako eragin zituen uholde berak), erabat suntsitu zuen [[Aragoi (ibaia)|Aragon ibaiaren]] gaineko zubia. [[Nafarroa]]ko aldundiakGaraiko Aldundiak berehala ekin zien zubia berreraikitzeko lanei, eta zubi berria [[1802]]an amaitu zuten. [[XIX. mendea]]ren hasieran, herrian, irina eta olioa ekoizteko errota bana zegoen, horrez gain, igeltsu harrobia eta gesal lantegia zeuden.
 
Herriko jarduera ekonomiko nagusiak nekazaritza eta abeltzaintza ziren, eta behi eta ardi ugari egoteak alfonbrak egiten zituzten lantegi txikien agertzea eragin zuen. Sotoko Andre Mariaren baseliza errege bidearen ertzean berreraiki zuten [[XIX. mendea]]ren hasieran. [[1850]]ean Caparrosok mutilen eta nesken eskolak zeuzkan. Mutilen eskolako maisuak 2.920 erreal irabazten zituen urtero, eta nesken eskolako maistrak 730 erreal baino ez. Mutilen eskolan 80 ikasle zeuden, eta nesken eskolan 36. 12.000 errobada lur ureztagarri zeuden, ogia egiteko hainbat labe, mende hasierako irina ekoizteko errota, olioa egiteko beste lau errota, pattarra egiteko hiru galdara, eta oihal lantegi txikiak.
68 ⟶ 67 lerroa:
[[XIX. mendea]]n zehar alfonbra eta espartzuaz egindako hainbat jantziren ekoizpen tradizionalak jarraitu zuen. [[XVIII. mendea|XVIII. mende]] amaieran eraikitako [[Nafarroako Erribera|Erriberako]] autobideak asko hobetu zituen inguruko herritarako komunikabideak, [[Tutera]]ra eta [[Iruñea|Iruñera]] batez ere. Caparrosok ospitalea izan zuen, [[XVIII. mendea]] baino lehenago. Ospitalearen mantenuaz Andre Mariaren eta Santa Katalinaren kofradia arduratzen zen eta berez herriko gaixoez gain, behartsuen beharrez arduratzen ziren. [[1738]]an Divino Pastor izeneko kongregazioak hartu zuen ospitalearen mantenuaren ardura. Ordena erlijioso horretako kideak klausurakoak izanik, limosna eskatzeko bakarrik ateratzen ziren kalera.
 
[[Erriberri]], [[Azkoien]] eta [[Tafalla]]ko aurkakotasuna dela eta, kongregazio horretako kideek ospitalea utzi behar izan zuten, [[Nafarroa]]koNafarroako elizbarrutiak hogei kilometrotan komentu eta erakunde erlijioso berrien ezarpena debekatzen zuela argudiatu baitzuen. [[1749]]tik aurrera, [[Iruñea|Iruñeko]] gotzain zen Gaspar Mirandaren aginduz, ospitalea Caparrosoko eliz kabildoaren menpean geratu zen. [[1800]]ean ospitalearen eraikinaren berritze lanek 700 pesoko aurrekontua izan zuten. Independentzia gerran zehar, [[Frantziako Indar Armatuak|Frantziako Armadak]] lau hilabete eman zituen ospitalean. Ondoren, [[XIX. mendea]]ren erdialdean, Caparrosoko udaletxearen egoitza izan zen.
 
== Ekonomia ==
Historikoki Caparroso nekazaritza herria izan den arren, [[1960ko hamarkada]]tik aurrera, ekonomia garatuz joan da eta gaur egun, industriak garrantzia handia dauka. Horrela, industrialde bat eraiki zen herrigunearen iparraldean eta bertan hainbat enpresa ezarri ziren, besteak beste, Rockwoll edo EHN etxeak. Azken enpresa hau [[Nafarroa Garai]]ko garrantzitsuenetakoa da ([[Acciona]] Energiaren jabetza) eta energia berriztagarrien negozioan dihardu.
 
Bioerregaiak ekoizteko [[Acciona]] enpresak eraikitako lantegia [[2005]]ea inauguratu zen, urtero 35.000 tona bioerregai ekoizteko gaitasunarekin. Lantegia eraikitzeko 25 milioi [[euro]]ko inbertsioa egin zen eta eskari altua dela eta, [[Acciona]]k lantegiaren edukiera bikoizteko asmoa dauka.
 
=== Bardea ===
[[Erdi Aroa]]n, Caparrosok, [[Fustiñana]], [[Tutera]], [[Cortes]], [[Buñuel]], [[Zarrakaztelu]], [[Mélida|Melida]], [[Cabanillas]], [[Alesbes]], [[Cadreita]], [[Valtierra]], [[Arguedas]], [[Santakara]], [[Martzilla]], [[Faltzes]], [[Azkoien]], [[Funes]], [[Milagro]], [[Corella]], [[Olibako monasterioa]], eta [[Erronkaribar|Erronkariko ibarra]] eta [[Zaraitzu]]ko ibarrekin batera, [[Nafarroa]]koNafarroako [[Errege Bardea|Bardeako]] elkartea osatu zuen, Bardeako lur amankomunak nekazaritzarako erabiltzeko asmoarekin.
 
=== Parke eolikoa ===
{{sakontzeko|Nafarroako parke eolikoak}}
 
Caparrosoko mugen barruan, [[NafarroaNafarroako Foru Erkidegoko Gobernua]]kok gobernuakeraikiarazitako eraikitako "Caparroso" izeneko parke eolikoa dago. Instalaturiko potentzia 30,10 [[watt|megawattekoa]] da, eta parkearen jabea [[Nafarroa]]koNafarroako Foru Erkidegoko gobernuaGobernua da gaur egun.
 
== Demografia ==
91 ⟶ 90 lerroa:
}}
 
[[2008]]ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 401 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %15,41 ([[NafarroaNafarroako Foru Erkidego]]ko batezbestekoaren gainetik).
 
== Politika ==
164 ⟶ 163 lerroa:
 
=== Euskara ===
[[NafarroaNafarroako Foru Erkidegoko Gobernua]]ko gobernuakk onartutako [[Euskararen Foru Legea]]ren arabera, Caparroso eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta. horiHori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra [[gaztelania]] da. [[2001]]eko erroldaren arabera, herritarren %1,30ek zekien [[euskara]]z hitz egiten.
 
=== Jaiak eta ospakizunak ===
199 ⟶ 198 lerroa:
 
== Ikus, gainera ==
* [[Nafarroa Garaiko udalerrien zerrenda|Nafarroako udalerrien zerrenda]]
 
== Kanpo estekak ==
* {{es}} [https://web.archive.org/web/20150111074745/http://www.caparroso.org/ Caparrosoko herritar batzuk sorturiko webgunea.]
* {{eu}} [http://www.argia.com/argia-astekaria/1750/kaparrosotik-abiatuta-aragoiko-ibai-ertzak-miatzen ''Kaparrosotik abiatuta Aragoiko ibai ertzak miatzen'' Argia.com webguneko artikulua.]
* {{es}} [http://www.navarra.es/home_es/Navarra/272+Municipios/entidad.htm?IdEnt=154 Caparrosori buruzko informazioa], Nafarroako gobernuarenForu Erkidegoko Gobernuaren webgunean.]
* [http://maps.google.com/maps?f=q&source=s_q&hl=eu&geocode=&q=Caparroso&sll=42.567694,-2.191127&sspn=0.113529,0.21801&ie=UTF8&hq=&hnear=Caparroso,+Nafarroa,+Espainia&ll=42.342593,-1.652835&spn=0.225845,0.43602&z=11&layer=c&cbll=42.342433,-1.6528&panoid=0HUv2429wKacjdaMcNDVlQ&cbp=12,119.98,,0,-2.51 Caparroso Zaragozarako errepidetik ikusia], Google Street View-n zerbitzuan.]
{{autoritate kontrola}}
 
{{Arga-Aragoiko Erribera}}
{{NafarroakoNafarroa Garaiko udalerri aurkibidea}}
{{Atari|Euskal WikiatlasaNafarroa|Euskal Herriko:WikiatlasaNafarroa}}
 
[[Kategoria:Caparroso|*]]
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Caparroso"(e)tik eskuratuta