Parte Zaharra (Donostia): berrikuspenen arteko aldeak

'''Parte Zaharra''' [[Donostia]]ko ([[Gipuzkoa]]) [[auzo]]rik famatu eta zaharrena da, [[Urgull]] mendiaren magalean kokatua. 6.083 biztanle ditu.<ref>[http://www.donostia.org/info/ciudadano/part_barrios.nsf/vowebContenidosId/NT0000095A?OpenDocument&idioma=eus&id=a608306614310&doc=D «Parte Zaharra»], Donostiako Udalaren webgunea.</ref> Parte Zaharra da auzoaren izena usadioan,<ref>«Donostiako alderdi bati, ezagunetan ezagunena, Parte Zaharra deitzen genion guztiok, urtea joan eta urtea etorri, eta lasai bizi ginen, halaz ere. Orain berriz, Alde Zaharra bihurtu zaigu, mintzatzen ez den herriaren ondorioz [...].»<br />[[Koldo Mitxelena]]: «Atarikoak», in [[Ibon Sarasola]] (1997), ''Euskal Hiztegia'', Kutxa, ISBN 8471733021.</ref> auzotarren artean<ref>[http://partezaharreanbizi.blogspot.com.es/ Parte Zaharrean Bizi], auzotarren elkartea.</ref> eta izendegi ofizialetan;<ref>[http://www.donostia.eus/info/ciudadano/part_barrios.nsf/fwHome?ReadForm&idioma=eus&id=A379281 Donostiako auzoen izenak]</ref><ref>[http://www.euskara.euskadi.net/r59-15853x/es/euskara_eaetoponimia/bases/consultaBD_resul.asp?origen=nombre&territorio=&municipio=&criterio=1&norma=E&nombreTop=parte+zaharra&datos=1&ilocal=e], Donostiako Udalaren webgunean.</ref> hala ere, edozein hiritako gunerik zaharrena aipatzeko balio duen '''Alde Zaharra''' izen generikoa ere erabiltzen da batzuetan.

[[1813]]ko [[abuztuaren 31]]ko [[Donostiako setioa]]ren ondorioz guztiz suntsitu bazen ere ([[Abuztuaren 31 kalea]] besterik ez zen zutik gelditu), hiriko eraikin zaharrenak auzo honetan mantentzen dira. Hurrengo 36 urteetan zehar berreraiki zen. Zutik gelditugeratu ziren eraikin bakarrak ''Trinitate kaleko'' etxeak, gaur egungo [[Abuztuaren 31 kalea]], eta hiru eraiki erlijiotsu izan baitziren, [[Santa Maria basilika]] (XVIII. mendea), [[San Bizente eliza (Donostia)|San Bizente eliza]] (XVI. mendea) eta [[San Telmo museoa|San Telmo komentua (XVI. mendea, gaur egun San Telmo museoaren barnean)]]. Parte Zaharra hurrengo 36 urteetan zeharurtean berreraiki zen.

[[1863]] urtera arte Donostiako hirigunea auzo honekhorrek osatzen zuen. [[1863]]ko [[apirilaren 22]]an, Errege Dekretu batek Donostia gotorleku militarra izatetik utzi ziola zioela eta, agintariek Parte Zaharra inguratzen zuten [[Donostiako harresiak|harresiak]] eraitsitzeko baimena eman zen, honela [[Boulevard (Donostia)|Bulebarretik]] hegoaldera egungo [[Donostiako zabalgunea]] eraikitzeko, eta [[Donostiako ekialdeko zabalgunea]], Urumea ibaiarainoibairaino. Une hartantxeharta, Donostiak 15.000 biztanle zituen, haietatik 10.000 inguru 10 hektarea gutxi gorabehera zituen Parte Zaharreko harresitutako eremu honetanhorretan bizi ziren.

Bertako tabernetan zerbitzatutako [[pintxo]]ak oso preziatuak dira eta auzo honetakoauzoko turismo erakarpen bilakatu dira, nahiz eta inguruko auzo eta herrietara ere zabaldu den sukaldaritza mota hori zabaldu den.

== Ondasun nabarmenaknabariak ==

Oro har, konposizioan, [[fatxada|fatxadek]] gordetzen dituzte [[Pedro Manuel Ugartemendia|Ugartemendiaren]] ordenantzetako elementu identifikatzaileak: lehen solairurainoko [[harlandu]]zko oinarria; kale nagusietan, harlanduz inguratutako ardatzen arabera lerrokatutako [[bao]] bertikalak, erregularki kokatuta; [[eskantzu]]etako harlanduzko [[pilastra]]k, gainean, [[mentsula]]k eta arrailak, euri-urak jaisteko zorrotenak jartzeko; hegal [[harburu]]dunak. Etxebizitzak behar izango zirelako arazoa aurreikusita, ordenantzek baimena eman zuten hegalaren gaineko altuera txikiagoko atikoak egiteko. Hala ere, eraikin batzuek badauzkate jasodura bat baino gehiago, baita irtenak ere, teilatupeko aprobetxamenduak, balkoi jarraituak eta era askotako teilatupeak, eta horiek guztiek ordenantzetako hegal teorikoa aldatzen dute.

Kaiari dagokionez, funtsean, bere ezaugarriak gorde ditu 1575etik 1848-1850era arte; Manuel Peironcely ingeniariak kaia zabaltzeko obrak proiektatu zituen arte. Eraikin horiek arrantzaleen etxebizitzak eta lantokiak izan dira, eta oso auzo desberdin bat osatu dute, non: 1850az geroztik egindako fatxada arkupeduneko eraikinakeraikin nabarmentzennabariak baitiraditu.