Wikipedia

Josefa Uritz: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
No edit summary
Makeip (eztabaida | ekarpenak)
3.455 edits
Informazio berria eta erreferentziak gehitu, atalak sortu.
1. lerroa:
{{Biografia_infotaula_automatikoa}}
'''Josefa "Pepita" Uritz Pi''' ([[Badoztain]], [[1883]] - [[Ekialdeko Berlin]], [[1958]]) nafar andereño[[irakasle]], [[Pedagogia|pedagogo]] eta [[Aktibismo|ekintzailea]] izan zen. Bere ahizpa [[Elisa Uritz|Elisarekin]] batera pedagogia berritzaileak sartu zituzten [[Katalunia]]ko hezkuntza-sisteman, eta elkarren hurbil egin zuten bizitza eta lan gehiena.<ref name=":1" /> [[Frankismo]]<nowiki/>tik ihesi, borroka [[Antifaxismo|antifaxista]]<nowiki/>n aritu izan ziren [[Frantzia]]<nowiki/>n, baita aldarrikapen [[Feminismo|feministetan]] ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Herritar BerriIker|abizena=SLUTubia|urtea=2019-01-30|izenburua=Bi emakume feminista eta antifaxistaBizitza, jendarteaborrokari eskolatik iraultzen, duela mendebeteemana|hizkuntzaargitaletxea=eu|dataorrialdea=2020-09-10|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=https://www.naizberria.eus/eupaperekoa/hemeroteca1954/gaur8030/editions001/gaur8_20202019-0901-12-07-0030/hemeroteca_articles/bibizitza_borrokari_emana.htm?utm_source=newsletter-emakumegoizekoa&utm_medium=email&utm_term=414&utm_campaign=414|aldizkaria=Berria (CC-feministaBY-etaSA)|sartze-antifaxista-jendarteadata=2019-eskolatik01-iraultzen-duela-mendebete30}}</ref><ref name=":2">{{Erreferentzia|aldizkariaizena=GAUR8Martorell Pérez,|abizena=Manuel.|izenburua=Pioneras : historia y compromiso de las hermanas Úriz Pi|argitaletxea=Txalaparta|data=2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1078912924|isbn=9788417065560|pmc=1078912924|sartze-data=20202019-0901-1230}}</ref> [[Alemaniako Errepublika Demokratikoa|Ekialdeko Alemania]]<nowiki/>n eman zituen azken urteak, erbestean.<ref name=":3">{{erreferentzia|izena=Manuel|abizena=Martorell|urtea=|izenburua=Badoztaindik Ekialdeko Berlinera.Uriz ahizpen historia eta konpromisoa.|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=http://www.badostain.net/descargas/euskera.pdf}}</ref>
== Biografia ==▼
 
=== Bizitza ===
Frankismotik ihesi, borroka antifaxistan aritu izan ziren Frantzian, baita aldarrikapen feministetan ere.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Iker|abizena=Tubia|urtea=2019-01-30|izenburua=Bizitza, borrokari emana|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1954/030/001/2019-01-30/bizitza_borrokari_emana.htm?utm_source=newsletter-goizekoa&utm_medium=email&utm_term=414&utm_campaign=414|aldizkaria=Berria (CC-BY-SA)|sartze-data=2019-01-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Martorell Pérez,|abizena=Manuel.|izenburua=Pioneras : historia y compromiso de las hermanas Úriz Pi|argitaletxea=Txalaparta|data=2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1078912924|isbn=9788417065560|pmc=1078912924|sartze-data=2019-01-30}}</ref> Ekialdeko Alemanian eman zituen azken urteak, erbestean.
Aita Benito Uritz Erro Espainiako Armadako kapitaina zuen, eta ama Filomena Pi Céspedes ama, berriz, Kataluniako merkatari baten alaba. [[Kuba]]<nowiki/>ko gerran ezagutu zuten elkar eta [[1882]]. urtean ezkondu ziren. <ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=Bi emakume feminista eta antifaxista, jendartea eskolatik iraultzen, duela mendebete|hizkuntza=eu|data=2020-09-10|url=https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2020-09-12-07-00/hemeroteca_articles/bi-emakume-feminista-eta-antifaxista-jendartea-eskolatik-iraultzen-duela-mendebete|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2020-09-12}}</ref> GaztetatikFamiliak [[Madril]]<nowiki/>era joan behar izan zuen bizitzera XX. mendearen lehenbiziko hamarkadan, bizitzarenaitaren zorigaitzakbetebehar zirelamilitarrengatik. tartekoBertan ikasi zuten lau anai arrebek: ahizpek, Elisa eta biek, Irakasle Zientzien karrera egin zuten. Anaiak, Miguel eta Francisco, berriz, Telegrafoen Kidegoan sartu ziren lanera. [[1925]]. urtea orduko, hilak zituzten gurasoak, eta bakarrik eta ahal bezala konpondu behar izan zen ahizparekin batera, anaiak eta gurasoak galdu ondoren.<ref name=":1" /> <ref name=":3" /> Irakasle lanetan aritzearekin batera aktibista politiko ezkertiarra izanik, gerra ondoren, erbesteratu behar izan zuen eta [[ElisaFrantziako Uritz|ElisaErresistentzia]]n ahizpaibili zen. Handik ere (1893-1979)[[1951]]n andereñoaEkialdeko zenAlemaniara bota zuten. Irakasle-ikasketak[[1958]]an Madrilen[[Alemaniako eginErrepublika zituenDemokratikoa|Ekialdeko Alemanian]] hil lehenikzenean, bertakobere Irakasleahizpa EskolanElisa [[Nafarroa Garaia|Nafarroara]] itzultzen saiatu zen, baina [[Espainia]]k ez zion bermerik eman, eta, Bruselanatxilotuko zuten beldurrez, geroAlemanian gelditu zen. Ahizpa [[1979]]an zendu zen.<ref name=":0" />▼
 
=== Hezitzaile berritzailea ===
▲== Biografia ==
'''Pepita''' Gironako[[Girona]]<nowiki/>ko Irakasleen Eskola Normalean hasi zen lanean [[1914]]an. Han, liburutegia martxan jarri eta Lleidakoraemakume pasatuikasleen lehenbiziko elkartea sortu zuen.[[1921]]<nowiki/>ean lekualdatze lehiaketa irabazi eta gero, [[Lleida]]<nowiki/>ko Emakumeen Eskola Normalean hasi zen 1921eanlanean, irakasle, hiru irakasgaitan: Pedagogia, Eskolako Zuzenbidea, eta Anatomia eta Higienea. <ref name=":3" /> Eginkizun garrantzitsua bete zuen etorkizuneko irakasleak prestatzeko, eta zenbait gauzaberikuntza bultzatu: [[Pentsamendu kritiko|pentsamendu kritikoa]], [[eztabaida]], testu libururik gabe aritzea, norberak bere oharrak jasotzea... Horrek gatazkak sortzen zituen hezkuntzako sektore atzerakoienekin. Laster arazo handiak izan zituen [[Apezpiku|apezpikuarekin]].<ref>{{erreferentzia|url= http://www.publico.es/politica/530506/la-transicion-borro-los-nombres-de-las-mayores-defensoras-de-la-educacion-publica |izenburua= La transición borró los nombres de las mayores defensoras de la educación pública|egunkaria= [[Público]]|data=2014-6-27}}</ref>▼
▲Aita Benito Uritz Erro Espainiako Armadako kapitaina zuen, eta ama Filomena Pi Céspedes ama, berriz, Kataluniako merkatari baten alaba.<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Herritar Berri|abizena=SLU|izenburua=Bi emakume feminista eta antifaxista, jendartea eskolatik iraultzen, duela mendebete|hizkuntza=eu|data=2020-09-10|url=https://www.naiz.eus/eu/hemeroteca/gaur8/editions/gaur8_2020-09-12-07-00/hemeroteca_articles/bi-emakume-feminista-eta-antifaxista-jendartea-eskolatik-iraultzen-duela-mendebete|aldizkaria=GAUR8|sartze-data=2020-09-12}}</ref> Gaztetatik, bizitzaren zorigaitzak zirela tarteko, bakarrik eta ahal bezala konpondu behar izan zen ahizparekin batera, anaiak eta gurasoak galdu ondoren.<ref name=":1" /> [[Elisa Uritz|Elisa]] ahizpa ere (1893-1979) andereñoa zen. Irakasle-ikasketak Madrilen egin zituen lehenik, bertako Irakasle Eskolan, eta Bruselan, gero.
 
▲'''Pepita''' Gironako Irakasleen Eskola Normalean hasi zen lanean [[1914]]an, eta Lleidakora pasatu zen 1921ean. Eginkizun garrantzitsua bete zuen etorkizuneko irakasleak prestatzeko, eta zenbait gauza bultzatu: pentsamendu kritikoa, eztabaida, testu libururik gabe aritzea, norberak bere oharrak jasotzea... Horrek gatazkak sortzen zituen hezkuntzako sektore atzerakoienekin. Laster arazo handiak izan zituen apezpikuarekin.<ref>{{erreferentzia|url= http://www.publico.es/politica/530506/la-transicion-borro-los-nombres-de-las-mayores-defensoras-de-la-educacion-publica |izenburua= La transición borró los nombres de las mayores defensoras de la educación pública|egunkaria= [[Público]]|data=2014-6-27}}</ref>
 
Ikasleei proposatzen zizkien irakurgai batzuk desegokitzat jo zituen eskola normaleko zuzendariak, eta, horregatik, diziplina kausa jarri zioten. Garai hartako intelektual ia guziek babestu zuten. Katedra-askatasunaren sinbolo bihurtu zen. Azkenean, bertan behera geratu zen zigorra, baina, aurrerago, [[Primo de Riveraren diktadura]]k berriz zigortu zuen: urtebete lanik eta soldatarik gabe.<ref name=":0" />
 
[[Espainiako Bigarren Errepublika]] [[1931]]n aldarrikatu zutenean, '''Pepita Uritzek''' [[Lleida]]ko Eskola Normalaren zuzendaritza hartu zuen, eta eskola modernorako bidea urratzen hasi. [[1933]]ko Espainiako hauteskundeetan [[CEDA]]k irabazi zuen, eta ardura postuakkarguak kendu zizkioten Pepitari. 1936an itzuli zen zuzendaritzara, [[Fronte PopularrarenPopularra (Espainia)|Fronte Popular]]<nowiki/>raren garaipenaren ondotik. hainbat'''Pepitak''' neska eta mutilak banatzen ez ezkertiarzituen mugimenduekinhezkuntzaren lanalde egin zuen eta [[Espainiakohezkuntzaren Gerrahistoriak Zibila|Gerraizan Zibila]]duen piztuikuspegi zenerako,androzentrikoa ahizparekinzein bateraemakumeen ikusezintasuna agerian jarri.<ref name=":0" /> Ez zen mugatu Irakasleen curriculumean irakaskuntza iraultzen zuten korronte berri horiek sartzeak zekarren garapen teorikora; eskolaren eta gizartearen arteko harremanaren eraldaketa praktikoan inplikatu zen, garai hartan "[[KataluniakoCélestin Alderdi Sozialista BatuaFreinet|Freinet]]n sartumetodoa" zenbezala ezagutzen zena jarraituz.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izena=Martorell Pérez,Manuel|abizena=Manuel.Martorell|izenburua=PionerasHermanas :Úriz. historiaDos ypedagogas compromisonavarras deen lasel hermanas«maquis Úriz Piespañol»|argitaletxeaorrialdeak=Txalaparta39–58|data=20182014|url=https://wwwdialnet.worldcatunirioja.orges/oclcservlet/1078912924articulo?codigo=5443576|isbnaldizkaria=9788417065560Gerónimo de Uztariz|pmcalea=107891292430-31|issn=1133-651X|sartze-data=20192020-0111-3029}}</ref>
 
Gerra ondoren, erbesteratu eta [[Frantziako Erresistentzia]]n ibili zen. Hala ere, komunista zenez, [[1951]]n Frantziatik Ekialdeko Alemaniara bota zuten.
 
Hezkuntza irauli ez ezik, gizartea ere irauli nahi zuten Uriz Pi ahizpek. Langileen borrokari loturik zeuden, eta baita feminismoari ere. Emakume Antifaxisten elkartean aritu ziren biak. '''Pepitak''' neska eta mutilak banatzen ez zituen hezkuntzaren alde egin zuen.<ref name=":0" />
 
=== Aktibista ezkertiar feminista ===
[[1958]]an [[Alemaniako Errepublika Demokratikoa|Ekialdeko Alemanian]] hil zenean, bere ahizpa Elisa [[Nafarroa Garaia|Nafarroara]] itzultzen saiatu zen, baina [[Espainia]]k ez zion bermerik eman, eta, atxilotuko zuten beldurrez, Alemanian gelditu zen. Ahizpa [[1979]]an zendu zen.<ref name=":0" />
Hainbat mugimendu ezkertiarrekin lan egin zuen eta [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibila]] piztu zenerako, ahizparekin batera, [[Kataluniako Alderdi Sozialista Batua]]n (PSUC) sartu zen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Martorell Pérez,|abizena=Manuel.|izenburua=Pioneras : historia y compromiso de las hermanas Úriz Pi|argitaletxea=Txalaparta|data=2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1078912924|isbn=9788417065560|pmc=1078912924|sartze-data=2019-01-30}}</ref> Hori baino lehenago, [[1934]]<nowiki/>an Pepitak [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna|SESB]]<nowiki/>era egin zuen bidaia baten ondoren, Antonio Sesérekin batera ''Partit Comunista de Catalunya''n (PCC) sartu zen, eta [[1936]]<nowiki/>ko [[uztailaren 23]]<nowiki/>an ''Partit Socialista Unificat de Catalunya''ren sorreran amaituko zen berrelkartze prozesuan paper garrantzitsua jokatu zuen.<ref name=":4" /> II. Errepublikaren aldeko militante komunista izanik, lehenbiziko erakunde feministak bultzatu zituen, baita ''Federación Española de Trabajadores de la Enseñanza'' (FETE-UGT) sindikatua ere.<ref name=":3" /> Langileen borrokari loturik eta baita feminismoari ere, Pepita emakumeen eskubideen aldeko lehen erakundeak bultzatzeaz gain, Kataluniako ''Unió de Dones'' eta ''Mujeres Antifascistas Españolas'' erakundeen sorkuntzan partaide izan zen ere bai.<ref name=":4" />
 
== Sariak eta errekonozimenduak ==
 
* 1914-1915 ikasturtean bere promozioko lehenbizikoa izan zelako Irakasletzako Goi Mailako Ikasketen Eskolan Karrerako sari berezi bat jaso zuen.<ref name=":2" />
* 2013an, Badoztainen omenaldia <ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Uriz Pi ahizpak, ideia berritzaileen defendatzaile sutsuak.|argitaletxea=Hik Hasi|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|url=http://hikhasi.eus/Albistegia/20201117/Uriz_Pi_ahizpak_ideia_berritzaileen_defendatzaile_sutsuak_|aldizkaria=hikhasi.eus|sartze-data=2020-11-27}}</ref>
* 2014ean Sarrigurengo eskolari ''Josefa Uriz'' izena jarri zioten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El Colegio Público de Sarriguren pasará a llamarse Josefa Úriz|hizkuntza=es-ES|data=2014-04-02|url=http://www.vivirensarriguren.com/el-colegio-publico-de-sarriguren-pasara-llamarse-josefa-uriz/|aldizkaria=Vivir en Sarriguren|sartze-data=2020-11-27}}</ref>
 
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Josefa_Uritz"(e)tik eskuratuta