Hannon Handia: berrikuspenen arteko aldeak

'''Hannon''' '''Handia''' ([[Hizkuntza puniko|punikoeraz]]: 𐤇𐤍𐤀, ḤNʾ)<ref>[[Hannon#Bibliografia|HUSS (1985):]] 565. or.</ref> antzinako [[Kartago|Kartagoko]] hiru buruzagi desberdinetako edozein izan daiteke, Gilbert Charles- Picard eta Colette Picard-en arabera: HannoHannon I.a Handia, Hannon II.a Handia eta Hannon III.a Handia<ref>PICARD, Gilbert Charles eta PICARD, Colette (1968): ''Vie et mort de Carthage'' (Paris: Hachett); translated as ''Life and Death of Carthage'' (New York: Taplinger), at 358 [index]; 8, 129, 131-141 orrietan, Hannon I.a; 198-199 , 205, 210 orrietan, Hannon II.a; 264, 286 orrietan Hannon III.a.</ref>. Warmingtonen araberaustez, Hannon izeneko Kartagoko hiru pertsona zeuden ezizen bera jarri zietenakberarekin, baina idazle honek pentsatzen du antzinako idazle grekoek edo erromatarrek ondo ulertzen ez zuten ulertu terminoa edo familiako ezizena zela uste du. Warmingtonek horietako bi baino ez ditu eztabaidatzen (Picardek aipatutako Hannon I.a eta II.a), baina haientzat ez ditu zenbaki erromatarrak erabiltzen haientzat<ref>WARMINGTON, B.H.: ''Carthage'' (Robert Hale 1960; Penguin 1964) 119.ean (hiru ezizenarekin); 282.ean (index); 115-123 orrietan, Hannon Handia I.a; 86, 195-197, 201-206, 209 orrietan, Hannon Handia II.a.</ref>. Lancelek Hannon HandiaHandi bat bakarra aipatzen du, hau da, Picarden Hannon I.a. Hannon II.ari dagokionez, aipatu aipatzen du, baina Hannon deitzen dio<ref>LANCEL, Serge: ''Carthage'' (Librairie Artheme Fayard 1992); itzulita ''Carthage. A history'' izenburuarekin (Blackwell 1995) 470 orrian (index); 115 orrian (Hannon Handia, aka "I"]; 259, 272-275 orrietan, Hannon, aka Hannon II.a Handia.</ref>.

'''Hannon I.a Handia''' K.a. IV. mendeko politikaria eta buruzagi militarra izan zen. [[Juniano Justino|Justinoren]] arabera<ref group="oh">Justino K.o. II. mendean / * Hanno I.a Handia * / erromatar bat zen, K.a. I. mendean idatzitako [[Ponpeio Trogo]] historialari erromatarraren obra kondentsatu zuena.</ref><ref>PICARD (1968): ''Life and Death of Carthage'' 30-31 or.</ref>, ''Princeps Cathaginiensium'' zuen izenburua. Litekeena da izenburuak gehiago adierazi nahi zuen [[Primus inter pares|berdinen artean lehena]] izatea, noblezia edo erregetza titulua edukitzea baino<ref>PICARD (1968): ''Life and Death of Carthage,'' 131-132 or.</ref><ref>LANCEL, Serge (1992; Blackwell 1995): ''Carthage. A history'', 115 or.</ref>.

Suniato aurkariari ''potentissimus Poenorum'' edo ''kartagotarren artean boteretsuena'' deitu zioten K.a. 368. urtean. Hainbat urte geroago, SuniatoSuniatori goi-mailako traizioa leporatu zioten ([[Sirakusa|Sirakusarekin]] korrespondentzia izateagatik) eta ziur aski exekutatu zuten<ref>PICARD (1968): ''Life and Death of Carthage,'' 132, 133 or.</ref><ref>WARMINGTON (1964): ''Carthage'' 117 or.</ref>.

K.a. 367an, Hannon I.a Handiak 200 ontziko flota zuzendu zuen eta [[Sizilia|Siziliako]] greziarrei itsas garaipen erabakigarria irabazi zien. Bere garaipenak [[Dionisio I.a Sirakusakoa|Dionisio I.a Sirakusako]]<nowiki/>aren asmoak [[Lilibeo]], Siziliako mendebaldean Kartagoren aliatutako hiria, erasotzeko asmoak blokeatueragotzi zituen<ref>WARMINGTON (1964): ''Carthage'' 115-116 or.</ref>.

Hogei bat urtez Hannon I.a Handia izan zen Kartagoko figura nagusia, eta agian aberatsena. K.a. 340ko hamarkadan tirano bihurtzeko asmoa izan zuen. Herritarrei janaria banatu ondoren, indar erakusteko garaia iritsi zen eta horretarako erabili zituen bertako esklaboak eta buruzagi [[berbere]] bat. KartagorentzakoKartagorentzat mehatxu militarra ez zen arren, Hannon I.a Handia harrapatu zuten, traidorea izateaz leporatuta, eta hiltzeraino torturatu egin zuten. Bere familiako kide asko ere hil zituzten<ref>WARMINGTON (1960, 1964): ''Carthage'' 119-120 or.</ref>. Hala ere, geroago, Giskon semeari greziar mertzenarioek gidatutako Kartagoko hirurogeita hamar itsasontziren agindua eman eta Lilibeora bidali zuten, ondoren Kartagok bakea negoziatu zuen Sirakusako [[Timoleon|Timoleonekin]], c. K.a. 340. Hortik aurrera, familia honen ospea eta Kartagon izandako eragina ondorengo belaunaldietan jakingo zen<ref>WARMINGTON (1964): ''Carthage'', 120, 123 or.</ref>.

Hannon I.a Handia, Hannon II.a Handiaren arbaso bat izan zen seguruenik<ref>PICARD (1968): ''Life and Death of Carthage'' 198 or.</ref><ref>WARMINGTON (1964): ''Carthage'', 119 or.</ref>.

'''Hannon II.a Handia''' Kartagoko aristokrata aberatsa izan zen K.a. III. mendean.

Hannonen aberastasuna Afrikan eta [[Iberiar penintsula|Iberiar Penintsulan]] zituen lurretan oinarritzen zen eta [[Lehen Gerra Punikoa|Lehen Gerra Punikoan]] zehar [[Erromatar ErrepublikErrepublika|Erromatar Errepublikaren]] aren aurkako gerra jarraitzearen aurka zegoenaurkako Kartagoko fakzioa zuzendu zuen. Nahiago zuen Afrikan lurraldea konkistatzen jarraitzea, irabazi pertsonalik ekarriko ez zion itsas gerra egitea baino. Ahalegin horietan, [[Hamilkar Barka]] jeneral kartagotarrak aurka egin zion. Hannonek Kartagoko itsas armada desmobilizatu zuen K.a. 244an, Erromari denbora eman zion bere itsas armada berreraikitzeko eta azkenean Kartago garaitzeko K.a. 241rako.

Gerraren ondoren, HannonekHannon I.a Handiak uko egin zion Hamilkarrek dirua eta sariak agindu zizkien mertzenario [[Berbere|berberei]] ordaintzeari. Mertzenarioak matxinatu ziren, eta Hannonek kartagotarren armadaren kontrola hartu zuen haiek garaitzen saiatzeko. Saiakerak porrot egin zuen eta armadaren kontrola Hamilkarri eman zion. Azkenean, biak elkarlanean aritu ziren matxinoak zapaltzeko K.a. 238an. "Dirudienez, ''Handia"'' ezizena ematen du irabazi zuelazuen Kartagoko etsai afrikarren konkistengatik<ref>''[https://search.credoreference.com/content/entry/routwwromwor/hanno_late_3rd_century_bc/0 Who's Who in The Roman World]'', Routledge 2020.10.20an kontsultaturik</ref>, eta Erromarekin gerra izatearen aurka jarraitu zuen, nahitaez itsas konpromisoak suposatuko zituena. [[Bigarren Gerra Punikoa|Bigarren Gerra Punikoan]] zehar, gerraren aurkako fakzioa zuzendu zuen Kartagon, eta leporatzen zaio [[Cannaeko gudua|Cannaeko guduan]] garaipena lortu ondoren [[Hamilkar Barka|Hamilkar]]<nowiki/>ren semearen semeari, [[Hanibal|Hanibali]], hornidurak bidaltzea eragotzi izana. Kartagok [[Zamako gudua|Zamako guduan]] K.a. 202an, porrot egin ondoren, erromatarrekin bakea negoziatzeko enbaxadoreen artean zegoen.