Nekaldia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
8. lerroa:
== Ebanjelioen harmonizazioa ==
Kristoren [[Nekaldia]] izenarekin "Jesukristok gurutzean hil aurretik jasan zituen sufrimenduak" ulertzen dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=pasión - Definición - WordReference.com|hizkuntza=es|url=https://www.wordreference.com/definicion/pasi%C3%83%C2%B3n|aldizkaria=www.wordreference.com|sartze-data=2020-04-08}}</ref>, inongo ebanjelio partikular, [[Ebanjelio kanoniko|kanoniko]] edo [[Ebanjelio apokrifo|apokriforen]] beharrezko harremanik gabe. Batzuk, lau ebanjelio kanonikoen harmonia bat sortzen saiatu dira, [[Taziano]] jada II. mendean eta K. Bornhäuser eta P. Benoit akademiko modernoen artean bezala<ref>{{Erreferentzia|abizena=Brown, Raymond Edward.|izenburua=La muerte del Mesías : desde Getsemaní hasta el sepulcro|argitaletxea=Verbo Divino|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/80173023|isbn=84-8169-485-1|pmc=80173023|sartze-data=2020-04-08}}</ref>. Narrazio harmonizatu hau ez zen inoiz homogeneoki onartua izan, adibidez, greziar eta latindar kristauen arteko liskarrek Nekaldiren datari buruz frogatzen duten bezala<ref>{{Erreferentzia|izena=Lange, John|abizena=Peter|izenburua=Lange's Commentary on the Holy Scripture, Volume 6: Matthew to John|argitaletxea=Delmarva Publications, Inc.|hizkuntza=en|url=https://books.google.com/books?id=6ypcCgAAQBAJ&pg=PT1205&lpg=PT1205&dq=unleavened+Nisan+Greek+Latin&source=bl&ots=M8PWiZuj-v&sig=fQi63XnEE4C4F3aTVGhB6DC4FWw&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj0reij2JLMAhWDJhoKHTcvCQwQ6AEIIDAB#v=onepage&q=unleavened%20Nisan%20Greek%20Latin&f=false|sartze-data=2020-04-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=C. Philipp E.|abizena=Nothaft|izenburua=Dating the Passion: The Life of Jesus and the Emergence of Scientific Chronology (200–1600)|argitaletxea=BRILL|hizkuntza=en|data=2011-10-06|url=https://books.google.com/books?id=KeYxAQAAQBAJ&pg=PA143&lpg=PA143&dq=unleavened+Nisan+Greek+Latin&source=bl&ots=r-J5fQ05vt&sig=N39_FzUf4tJOBiriYj3lECwlBkk&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj0reij2JLMAhWDJhoKHTcvCQwQ6AEIMTAF#v=onepage&q=unleavened%20Nisan%20Greek%20Latin&f=false|isbn=978-90-04-21707-2|sartze-data=2020-04-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Johann Peter|abizena=Lange|izenburua=The Gospel According to Matthew: Together with a General Theological, and Homiletical Introduction to the New Testament|argitaletxea=C. Scribner|hizkuntza=en|data=1865|url=https://books.google.com/books?id=Wn09AAAAYAAJ&pg=PA454&dq=unleavened+Nisan+Greek+Latin&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjDn5mP4pLMAhUJWxQKHWIRCxEQ6AEIGzAA#v=onepage&q=unleavened%20Nisan%20Greek%20Latin&f=false|sartze-data=2020-04-08}}</ref>. [[Siriako Eliza]]k, lau ebanjelio kanonikoak harmonizatu zituen Tazianoren ''[[Diatessaron]]'' hartu zuena, ondoren, ebanjeliko singleen mesedetan uztea nahiago izan zuen. Eta jada [[Agustin Hiponakoa]]ren garaian (354 – 430) ebanjelio kanonikoetan irakurtzen diren Jesusen pasioaren narrazioen arteko ezberdintasunak nabaritzen ziren, horregatik baztertu gabe<ref>{{Erreferentzia|izena=Mariano Herranz|abizena=Marco|izenburua=Los evangelios y la crítica histórica|argitaletxea=Ediciones Cristiandad|hizkuntza=es|data=1978|url=https://books.google.com/books?id=twUX3T7n-OwC&pg=PA76&dq=%22%C3%ABvangelios+vistos%22&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%22%C3%ABvangelios%20vistos%22&f=false|isbn=978-84-7057-227-2|sartze-data=2020-04-08}}</ref>.
== Data ==
== Data ==
Ez dago adostasunik Jesusen gurutziltzatzearen data zehatzari dagokionez, baina [[biblia|biblista]] gehienak ados daude [[ostiral]] bat izan zela [[Pazko]] egunean ([[Pessah]]) edo handik gertu ([[Nisan]] 14), [[Pontzio Pilatos]]en gobernaren garaian ([[26]]tik [[36]]ra gobernatu zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=Horst R.|abizena=Moehring|izenburua=Pilate et le gouvernement de la Judee: Textes et monuments|orrialdeak=490|abizena2=Lemonon|izena2=Jean-Pierre|data=1983-09|url=http://dx.doi.org/10.2307/3261048|aldizkaria=Journal of Biblical Literature|alea=3|zenbakia=102|issn=0021-9231|doi=10.2307/3261048|sartze-data=2020-04-11}}</ref>). Adituek kalkuluak egin dituzte gurutziltzaketaren urterako, [[30]]-[[33]] urteen tartean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chronos, kairos, Christos : nativity and chronological studies presented to Jack Finegan|argitaletxea=Eisenbrauns|data=1989|url=https://www.worldcat.org/oclc/19846334|isbn=0-931464-50-1|pmc=19846334|sartze-data=2020-04-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Köstenberger, Andreas J., 1957-|izenburua=The cradle, the cross, and the crown : an introduction to the New Testament|argitaletxea=B & H Academic|data=2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/369138111|isbn=978-0-8054-4365-3|pmc=369138111|sartze-data=2020-04-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Barnett, Paul (Paul William)|izenburua=Jesus & the rise of early Christianity : a history of New Testament times|argitaletxea=InterVarsity Press|data=1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/41886175|isbn=0-8308-1588-0|pmc=41886175|sartze-data=2020-04-11}}</ref>. [[Rainer Riesner]]rek honako hau esan zuen: "30eko Nisanen 14a ([[apirilaren 7]]) da, gaur egungo aditu gehienen ustez, Jesusen gurutziltzatzearen datarik probableena"<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Paul's early period: chronology, mission strategy, theology|orrialdeak=35–6178-35-6178|data=1998-07-01|url=http://dx.doi.org/10.5860/choice.35-6178|aldizkaria=Choice Reviews Online|alea=11|zenbakia=35|issn=0009-4978|doi=10.5860/choice.35-6178|sartze-data=2020-04-11}}</ref>. Ikerlarien artean asko zabaldu den beste data bat 33ko [[apirilaren 3]]a da, ostirala<ref>{{Erreferentzia|izena=Paul L.|abizena=Maier|izenburua=Sejanus, Pilate, and the Date of the Crucifixion|orrialdeak=3–13|hizkuntza=en|data=1968/03|url=https://www.cambridge.org/core/journals/church-history/article/sejanus-pilate-and-the-date-of-the-crucifixion/1E484D644E8264D507BA93B2E20BCC3E|aldizkaria=Church History|alea=1|zenbakia=37|issn=1755-2613|doi=10.2307/3163182|sartze-data=2020-04-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=J. K.|abizena=Fotheringham|izenburua=THE EVIDENCE OF ASTRONOMY AND TECHNICAL CHRONOLOGY FOR THE DATE OF THE CRUCIFIXION1|orrialdeak=146–162|hizkuntza=en|data=1934-04-01|url=https://academic.oup.com/jts/article/os-XXXV/138/146/1687216|aldizkaria=The Journal of Theological Studies|alea=138|zenbakia=os-XXXV|issn=0022-5185|doi=10.1093/jts/os-XXXV.138.146|sartze-data=2020-04-11}}</ref>.
Jesusen garaian [[Hebrear egutegia|behaketa egutegi bat]] erabiltzen zenez, [[Ilargi berria|ilargi berriaren]] determinazioa eta [[garagar]] helduaren uzta barne, egun zehatza edo baita Pazko hilabetea ere urte jakin batean espekulazioaren mende dago. Hainbat ikuspegi erabili dira gurutziltzatzearen urtea kalkulatzeko, ebanjelio kanonikoak, [[Paulo Tarsokoa|Pauloren]] bizitzaren kronologia eta eredu astronomiko ezberdinak barne.
Aztertzaileen adostasuna da Itun Berriko kontakizunek ostiral batean gertatzen den gurutziltzatze bat irudikatzen dutela, baina [[ostegun]] edo [[asteazken]] bateko gurutziltzatze bat ere proposatu dute. Aditu batzuek osteguneko gurutziltzatze bat azaltzen dute, "[[Sabbat]] bikoitz" batean oinarritua, Pazkoaz gain sortutako sabbat batek eragindakoa, osteguneko arratsaldetik ostiral arratsaldera arte erortzen dena, asteko sabbat arrunta baino lehen. Batzuek argudiatu dute Jesus asteazkenean gurutziltzatu zutela, ez ostiralean, Mateoren "hiru egun eta hiru gau" aipamenean oinarrituta, igandean egindako [[Jesusen Piztuera|berpiztearen]] aurretik. Beste batzuek erantzun dute horrek ez dakarrela "gau eta egun" bat, baizik eta 24 orduko aldi baten edozein zatiri erreferentzia egiteko esamolde judua dela; hau da, Mateoren adierazpena idiomatikoa dela, ez Jesus hilobian 72 ordu egon zela dioen adierazpena, eta hirugarren eguneko berpizteari buruzko erreferentzia ugariek ez dutela hiru gau literal behar.
Markosen 15:25ean gurutziltzaketa hirugarren orduan gertatzen da (9:00etan) eta Jesusen heriotza bederatzigarren orduan (3:00etan). Hala ere, Juan 19:14an Jesus Pilatosen aurrean dago oraindik, seigarren orduan. Gaia jorratzeko hainbat argudio aurkeztu dituzte erudituek; batzuek adiskidetze bat iradoki dute, adibidez, [[denboraren neurketa Antzinako Erroman|erromatarren kronometrajearen]] erabileran oinarritua Juanengan baina ez Markosengan, baina beste batzuek argudioak baztertu dituzte. Zenbait adituk argudiatu dutenez, eguneko orduaren markaketaren zehaztasun modernoa ez litzateke zehazki irakurri behar kontakizun ebanjelikoetan, erlojuen estandarizaziorik eta ordu eta minutuen erregistro zehatzik ez zegoen une batean idatziak, eta ordua, sarri, gertuen zegoen hiru orduko epera hurbiltzen zen.
== Kronologia ==
| |||