Esne: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
1. lerroa:
{{Wikipedia1000}}
[[Fitxategi:Milk glass.jpg|thumb|250px|Baso bat behi esne]]
'''Esnea''' [[ugaztun]]en [[ugatz-guruin]]en [[zelula|zelulek]] sortutako jariakin nutritibo bat da. Ugaztunen artean [[monotrema|monotremek]] ere jariatzen dute. Bere funtzio nagusia [[kume]]ak elikatzea da, beste [[elikagai]] batzuk [[digestio|digeritzeko]] gai izan arte, euren [[traktu gastrointestinal]]a [[patogeno]]etatik, [[toxina|toxinetatik]] eta [[hantura]]tik babesteaz gain, euren [[osasun metaboliko]]an laguntzea [[energia]] lortzeko prozesuak erregulatuz, bereziki [[glukosa]]ren eta [[intsulina]]ren [[metabolismo]]a<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2007-08-08|url=https://web.archive.org/web/20070808191103/http://www.cdrf.org/doc/Dairy%20Dispatch/Summer%202004%20Edition/MilkGenome.doc|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-01-19}}</ref>. Ahalmen hori da ugaztunak definitzen dituzten ezaugarrietako bat. Ugaztunen kumeek ([[bularreko haur]]rak gizakien kasuan) [[titia kendu]] arte irensten duten fluido bakarra da. [[Erditze]]aren aurreko eta ondorengo egunetan eme baten esne-jariaketa [[oritza]] deitzen da.
Etxeko ugaztun batzuen esneak (batez ere, [[behi]]arenak, baina baita [[bufalo]], [[ardi]]a, [[ahuntz]]a, [[behor]]ra, [[gamelu]], [[altze]]a, [[txerri]]a eta beste batzuenak ere) kultura batzuetako giza elikadura arruntaren parte dira, [[gurin]]a, [[gazta]] eta [[jogurt]]a bezalako [[esneki]] produktu ugariren oinarria<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Nutrición y salud - Lacteos|data=2008-01-20|url=https://web.archive.org/web/20080120081810/http://www.ua-cc.org/lacteos.jsp|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-01-19}}</ref>. Oso ohikoa da esnearen deribatuak erabiltzea nekazaritzako [[elikagaien industria]]n, [[industria kimiko]]an eta [[industria farmazeutiko]]an, hala nola, [[esne kondentsatu]]a, [[esne hauts]]a, [[kaseina]] edo [[laktosa]]. Behi esnea animalien elikaduran ere erabiltzen da. Esnea [[ur]]a, [[ioi]]ak ([[gatz]]a, [[mineral]]ak eta [[kaltzio]]a), [[gluzido]]ak (laktosa), [[koipe]] materia eta [[proteina|proteinek]] osatzen dute. Ebidentzia batzuen arabera, gainera, ia ugaztun guztien esnean (baita [[gizaki]]engan ere), [[kasomorfina]] izeneko [[kaseina]] [[peptido]] bioaktiboak hautsiz osa daitezke, [[opioideen hartzaile]]en agonista gisa jarduten baitute, [[morfina]]ren efektu biologikoa mimetizatuz. Euretako bat, β-kasomorfina-7, [[autismo]]aren edo [[gaixotasun kardiobaskular]]ren garapenean inplikatuta dagoenaren usteak ez du ebidentzia zientifikorik. [[Itsasoko ugaztun]]en esnea, [[balea]]k kasu (adibidez), lurreko ugaztunena baino koipetan eta mantenugaietan askoz aberatsagoa da.
Biztanleriaren zati batek [[Laktosarekiko intolerantzia|esnearen azukrearekiko intolerantzia]] (laktosaren) du. [[Gaixotasun genetiko|Jatorri genetikoa]] izan dezake (lehen mailako laktosarekiko intolerantzia), edo [[Heste mehar|heste meharra]] kaltetzen duten gaixotasunen ondorio izan daiteke (bigarren mailako edo eskuratutako laktosarekiko intolerantzia). Intolerantzia genetikoa duen eta hesteak osasuntsu dituen edozein pertsona janari bakoitzean gutxienez 12 g laktosa kontsumitzeko gai da (esne katilu batean dagoen kopurua) inolako sintomarik edo sintoma arinak soilik izanez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NIH Lactose Intolerance Conference - Panel Statement|url=https://consensus.nih.gov/2010/lactosestatement.htm|aldizkaria=consensus.nih.gov|sartze-data=2020-01-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Andrew|abizena=Szilagyi|izenburua=Adaptation to Lactose in Lactase Non Persistent People: Effects on Intolerance and the Relationship between Dairy Food Consumption and Evalution of Diseases|orrialdeak=6751–6779|hizkuntza=en|data=2015-08-13|url=http://www.mdpi.com/2072-6643/7/8/5309|aldizkaria=Nutrients|alea=8|zenbakia=7|issn=2072-6643|doi=10.3390/nu7085309|sartze-data=2020-01-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Nissim|abizena=Silanikove|izenburua=The Interrelationships between Lactose Intolerance and the Modern Dairy Industry: Global Perspectives in Evolutional and Historical Backgrounds|orrialdeak=7312–7331|hizkuntza=en|abizena2=Leitner|abizena3=Merin|izena2=Gabriel|izena3=Uzi|data=2015-08-31|url=http://www.mdpi.com/2072-6643/7/9/5340|aldizkaria=Nutrients|alea=9|zenbakia=7|issn=2072-6643|doi=10.3390/nu7095340|sartze-data=2020-01-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Katherine G.|abizena=Byers|izenburua=The Myth of Increased Lactose Intolerance in African-Americans|orrialdeak=569S–573S|hizkuntza=en|abizena2=Savaiano|izena2=Dennis A.|data=2005-12|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07315724.2005.10719505|aldizkaria=Journal of the American College of Nutrition|alea=sup6|zenbakia=24|issn=0731-5724|doi=10.1080/07315724.2005.10719505|sartze-data=2020-01-19}}</ref>. Laktosarekiko intolerantzia duten pertsonek [[esneki]]ak kontsumitzeak ez du kalterik eragiten traktu gastrointestinalean, baizik eta aldi baterako digestio-eragozpenetara mugatzen da<ref>{{Erreferentzia|izena=M. B.|abizena=Heyman|izenburua=Lactose Intolerance in Infants, Children, and Adolescents|orrialdeak=1279–1286|hizkuntza=en|abizena2=for the Committee on Nutrition|data=2006-09-01|url=http://pediatrics.aappublications.org/cgi/doi/10.1542/peds.2006-1721|aldizkaria=PEDIATRICS|alea=3|zenbakia=118|issn=0031-4005|doi=10.1542/peds.2006-1721|sartze-data=2020-01-19}}</ref>. Esneki-kantitate txikiagoekiko erreakzioak ez dira intolerantzia genetiko baten bidez azaltzen, baizik eta diagnostikatu gabeko heste-gaixotasun baten existentzia adierazten dute (nagusiki [[gaixotasun zeliako]]a eta zeliakoa ez den [[gluten]]arekiko sentikortasuna) edo [[esnearen proteinekiko alergia]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Imran|abizena=Aziz|izenburua=The spectrum of noncoeliac gluten sensitivity|orrialdeak=516–526|hizkuntza=en|abizena2=Hadjivassiliou|abizena3=Sanders|izena2=Marios|izena3=David S.|data=2015-09|url=https://www.nature.com/articles/nrgastro.2015.107|aldizkaria=Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology|alea=9|zenbakia=12|issn=1759-5053|doi=10.1038/nrgastro.2015.107|sartze-data=2020-01-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Sebely|abizena=Pal|izenburua=Milk Intolerance, Beta-Casein and Lactose|orrialdeak=7285–7297|hizkuntza=en|abizena2=Woodford|abizena3=Kukuljan|abizena4=Ho|izena2=Keith|izena3=Sonja|izena4=Suleen|data=2015/9|url=https://www.mdpi.com/2072-6643/7/9/5339|aldizkaria=Nutrients|alea=9|zenbakia=7|pmid=26404362|pmc=PMC4586534|doi=10.3390/nu7095339|sartze-data=2020-01-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Ross G.|abizena=Crittenden|izenburua=Cow's milk allergy: a complex disorder|orrialdeak=582S–91S|abizena2=Bennett|izena2=Louise E.|data=2005-12|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16373958|aldizkaria=Journal of the American College of Nutrition|alea=6 Suppl|zenbakia=24|issn=0731-5724|pmid=16373958|doi=10.1080/07315724.2005.10719507|sartze-data=2020-01-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=B. I.|abizena=Nwaru|izenburua=Prevalence of common food allergies in Europe: a systematic review and meta-analysis|orrialdeak=992–1007|hizkuntza=en|abizena2=Hickstein|abizena3=Panesar|abizena4=Roberts|abizena5=Muraro|abizena6=Sheikh|izena2=L.|izena3=S. S.|izena4=G.|izena5=A.|izena6=A.|data=2014|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/all.12423|aldizkaria=Allergy|alea=8|zenbakia=69|issn=1398-9995|doi=10.1111/all.12423|sartze-data=2020-01-19}}</ref>. Azterketa sakon bat egin gabe laktosarekiko intolerantzia duen pertsona bat etiketatzeak, beharrezkoak diren proba mediko guztiak barne, sarritan atzerapen luzeak eragiten ditu azpiko gaixotasun larrien diagnostikoan, laktosaren malabsortzioa eragiten dutenak, gaixotasun zeliakoa ohikoena<ref>{{Erreferentzia|izena=Peter|abizena=Grimheden|izenburua=[Lactose intolerance in children is an overdiagnosed condition. Risk of missing intestinal diseases such as IBD and celiac disease]|orrialdeak=218–221|abizena2=Anderlid|abizena3=Gåfvels|abizena4=Svahn|abizena5=Grahnquist|izena2=Britt-Marie|izena3=Mats|izena4=Johan|izena5=Lena|data=2012 Feb 1-7|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22458130|aldizkaria=Lakartidningen|alea=5|zenbakia=109|issn=0023-7205|pmid=22458130|sartze-data=2020-01-19}}</ref>.
== Erreferentziak ==
| |||