Erlijio: berrikuspenen arteko aldeak

Kristautasuna garatzen hasi zenean, ikus zitekeen erlijioa zer den ordenan zegoela maila teoriko edo filosofiko batean, Zizeronen erlijioaren definizioa erabat islatzen duen neurrian.: "Goragoko natura bat zaintzea, jainkozkoa deritzona, eta gurtzea". Kristautasuna, ordea, ez dagokio [[Erromatar Inperioa|Erromatar Inperioan]] erlijio edo erlijio gisa arrunt eta legez aitortzen denari. [[Latin|Latinezko]] erlijio-terminoa duten lehen idazki kristauak [[II. mendea|II. mendekoak]] dira. Terminoak, honela, kristau -literatura [[Apologetika|apologetikoan]] toki bat aurkitu zuen, kristauei egindako erlijioaren edo erlijiogabetasunaren aurkako delitu salaketari erantzuteko erabili zenean. Autore kristauek, bereziki [[Tertuliano]], kristautasuna erlijiotzat hartzen dela diote, terminoak bere eboluzio semantikoa jarraitzen duen bitartean, kristautasuna izendatzeko gero eta egokiagoa bihurtuz. Kristautasuna inperioaren erlijio komuna bihurtzen da, eta laugarren eta bosgarren mendeetako erlijioa denaren araua.

[[Elizako Gurasoak|Elizaren Aita Latinoek]] "benetako erlijioaren" ideia garatu zuten. Kristautasunak erlijio gisa aitortua izatean herritartasun eskubidea aldarrikatu duen neurrian, benetako erlijio bat kontsideratzea, nagusiki, hainbat erlijio daudela argudiatzea da, eta horietako bat - Kristautasuna - Deladela egiazkoa. Baina, era berean, Lactantius[[Laktantzio]] eta [[Agustin Hiponakoa|Agustinekin]] batez ere, erlijioa, gizakia jainkozkoarekin erlazionatzeko bertute gisa, egian bizi daitekeela galdetzea ere bada. Erlijioa gizateria osoan presente dagoen baina beti erratzeko, Jainkoa ezagutzeko eta atsegin duen gurtza egiteko gai den xedetzat hartzen da. Erlijioaren izaerari buruzko gogoeta horrek [[Elizako Gurasoak|Elizako Gurasoen]] artean filosofia benetako erlijioarekin identifikatzera garamatza. Agustinek honela dio: "Sinesten eta irakasten dugu, hau da gizadiaren printzipioa, filosofia, hau da, jakinduriarenganako maitasuna, benetako erlijioa besterik ez dela". Agustinen arabera, benetako erlijioa gizateriaren hasieratik egon da presente, geroago kristau deitzen hasi zen bitarteanarre.

Erlijioa bertutetzat edo "jakinduriaren maitasuntzat" hartzen denez gero, singularrean bakarrik ulertzen da, gaur egun normalean justizia-arazoa den bezala singularrean eta inoiz ez pluralean. Erlijioaren ikuskera hori agerikoa egiten den heinean, gero eta garrantzi txikiagoa ematen zaio erlijio-aniztasuna aintzat hartzeari. Gero, beste hitz batzuk erabiltzen dira, kristautasunetik aparte, gaur egun erlijiotzat hartzen dena izendatzeko: [[Paganismo|paganismoarena]], Jainkoa ezagutzen edo arbuiatzen ez dutenentzat, eta [[Heresia|heresiarena]], desbideratutzat jotzen diren doktrinak kalifikatzeko, kristautasunaren ortodoxiarekin alderatuta. Ondorioz, erlijio plural terminoa erabilpen nahiko inozenterako erabilgarri bihurtzen da. [[V. mendea|V. mendetik]] hasita [[Aro aroModernoa|Aro modernoraModernora]] arte, erlijio bezala ezagutzen direnak komunitate monastikoak dira, hau da, arau baten arabera, perfekzioa eta zoriona lortzeko asmoz "erlijiosoki" bizi garenbizitzeko tokiak.

Gaur egun "erlijioak" deitzen dugunetik hurbil dagoen kontzeptu bat Islamaren lurraldean jaio zen. [[Dîn islam]] kategoriarekin, erlijio bakar eta egiazko bat aurreikusten da, Islama bera dena, afaria fari partikularrak onartzen diren aldi berean, bereziki judaismo eta kristautasunarentzat. Afari bat Jainkoaren legea da komunitate batentzat28. Liburu errebelaturik ez dutenak jentiltzat jotzen dituzte, eta hori debekatuta dago, guztiek erantzun behar dute afari baterako. XIII. mendetik aurrera, hiru erlijio kontatzeko modu hori ez musulmanek, kristauek edo juduek jaso eta islatu zuten, bereziki [[Ibn Kammuna]] [[Bagdad|Bagdaden]] eta Raymond[[Ramon LulleLlull]] [[Mallorca|Mallorcan]]. Bere tratatuaren [[Katalan|katalanezko]] bertsioan, RaymondRamon LullekLlull gaur egun erlijioa deitzen dena izendatzeko erabiltzen duen terminoa [[Sinesmen|sinesmenarena]] da (creença).

Aldi berean, Kruzadak[[gurutzadak]] eta [[Errekonkista]] gertatu ziren, [[Otomandar Inperioa|Otomandar Inperioaren]] hedapenaren ondoren. Zortzi mende baino gehiagoko gatazka horietan, [[Musulmanen konkistak|arabiar konkistatik]] [[Vienako setioa|Vienako setioraino]], europarrek gehiago jabetu ziren Islamaren erlijio-nahasmenduaz, gutxi baitzekiten horretaz. Hala ere, europarren artean, [[XVI. mendea|XVI. mendera]] arte, Islama ez zen beste erlijio bat bezala hitzmoduan egitenhartzen, "Erlijioak" zentzu modernoan kontuan hartzeko ohitura zegoen.

[[XI. mendea|XI.]] eta [[XIII. mendea|XIII. mendeen]] artean, Europa [[hartzidura]] erlijioso handi batek markatu zuen. [[Jerusalem|Jerusalemera]] itzulijoan zirenak bainoeta beste gurutzada batzuk ere gertatu ziren, bereziki [[Katarismo|kataroen]] aurka. Europa iparraldeko hirietan, Beguardek[[Beginak eta begardoak|Begardoek]] errekonozimendu eta egonkortasun modu bat aurkitzen dute. [[Frantzia]] hegoaldean, [[Valdeismoa]] gero eta modu autonomoagoan garatzen da eta eliz agintarien aurrean errebelatzen da. Geroago, korronte protestantea osatu zuten. Beste mugimendu batzuk, elizan, [[Erlijio-ordena|ordena erlijioso]] bezalagisa onartu eta antolatu ziren gobernari batekin, goikoekin eta komentuko tokiekin, hau da, ofizialki, garai hartan "erlijio bat" deitzen zena bihurtu ziren, terminoaren Erdi Aroko zentzuan. Hori izan zen "eskale aginduen" kasua, [[Frantziskotar|frantziskotarrena]], adibidez.

[[1453|1453an]], turkiarrek [[Konstantinopla]] harrapatu eta berehala idatzitako [[De pace fidei]] liburuan, [[Nikolas de Cuse|Nikolas de Cusek]] erlijioaren kontzepzio modernoaren [[Premisa|premisatzat]] har daitekeena utzi zuen. Turkiarren eta [[Bizantziar Inperioa|bizantziarren]] arteko gerretan eta mendebaldekoen eta ekialdekoen arteko eliz eztabaidetan idazten du, eta uste du elkarrizketak "Kristoren doktrinaren arabera" gidatzen duela bakea, Nicolas de Cuse De Pace Fidei "erlijioen" guztien ordezkariengan imajinatzen da, zeruan [[Kristo|Kristoren]] presentzian hitz eginez. Nicolas de Cuseren narrazioan, Kristo bera da elkarrizketa hau pizten duena deklaratzean:

"Erlijioen" ordezkari gisa, herri ezberdinetako borondate oneko pertsonak dira elkarrizketan parte hartzen dutenak. Greziar bat, italiar bat, arabiar bat, judu bat, indiar bat, [[persiar]] bat, [[kaldear]] bat, [[szythiar]] bat, espainiar bat, alemaniar bat, frantziar bat eta abar da Nicolas de Cuse "erlijio" tzat hartzen duena, eta, beraz, herrien edo nazioen aniztasuna duen posizio-multzo bat da, eta ez zuzenean "erlijioak" deritzona. Baina Nicolas de Cuse berritzen du, hiri edo herri bakoitzak bere erlijioa duela kontsideratzeko ohitura zaharrarekin, aniztasun erlijioso moderno bihurtuko dena sortzen ari den testuinguru batean.