|
'''Uhina''' perturbazio baten eraginez, [[energia]] transmisio era bat da, garraio netorik gabe. Erreakzio fisiko baten ondorioz, [[denbora]]n eta [[espazio]]an perturbazio bat sortzen denean eta honek izaera materiala duen heinean, honen inguruko eremura hedatzeko joera dauka beti, tarte periodikoetan zabalduz.
[[Soinu]] uhinak, [[argi]]a , itsasoko olatuak, bibrazioak, uhin mota desberdinen adibideak dira eta lege fisiko berdinen arabera jokatzen dute.
Uhina, espazio zein denboran zehar hedatzen den perturbazioa den heinean, [[posizio]] eta denboraren menpeko funtzio baten gisa azaltzen zaigu: <math> \psi(\vec{r},t) </math>. Matematikoki, aipatutako funtzioa uhina dela diogu baldin eta [[uhin ekuazio]]a betetzen badu:
Irudi honetan [[uhin sinusoidal]] baten anplitudea, gailurra eta harana ikus daitezke.
* Gailurra edo tontorra: Elongazioelongazio puntu maximoa edo uhinak daukan anplitude maximoko puntua da.
* [[Periodo (argipena)|Periodoa]] (''T''): Uhinakuhinak oszilazio oso bat egiteko behar duen denbora. Unitatea segundoa da.
* Anplitudea (''A''): Gailurretikgailurretik uhinaren erdiko puntura bertikalki dagoen distantzia maximoa da. Kontuan hartu behar da uhin batzuen anplitudea aldakorra dela, hau da, anplitudea denbora pasa ahala txikitzen edo handitzen dela.
* [[Maiztasun|Maiztasuna]] (''f''): Denboradenbora unitateko puntu batetik igaro diren uhin-luzera kopurua zehazten du. Unitatea Hz-a da.
<math>T=\frac{1}{f}</math>
* Harana: Uhinarenuhinaren puntu minimoa da.
* [[Uhin-luzera]] (''λ''): Ondozondoz ondoko bi uhinen puntu berdinen arteko distantzia edo ondoz ondoko bi gailurren arteko distantzia da.
* Nodoa: Uhinakuhinak oreka lerroa ebakitzen duen puntua da.
* Elongazioa (χ): Uhinarenuhinaren puntu batetik oreka lerrora elkarzut dagoen distantzia da.
* Zikloa: Oszilaziooszilazio bat gailurraren ibilbidea hasieratzen duen nodotik haranaren ibilbidea bukatzen duen nodora dagoen ibilbidea edo alderantziz, haranaren ibilbidea hasieratzen duen nodotik gailurraren ibilbidea bukatzen duen nodora dagoen ibilbidea da.
* Hedapen-abiadura (ν): Uhindurauhindura-mugimenduaren hedadura zehazten duen abiadura da.
<math>v={\lambda \over T}</math><br />
== Ezaugarriak==
Uhin guztiek egoera estandar baten aurrean jokaera bera daukate. Uhin guztiek fenomeno hauek jasan ditzakete:
* Difrakzioa: Uhinauhina uhin-luzeraren antzeko tamaina duen oztopo edo irekiunearekin topo egitean, bere ibilbide zuzena aldatu egiten da oztopo hori inguratuz.
* [[Doppler efektua]]: Uhinarenuhinaren iturria eta behatzailea erlatiboki mugitzen ari direnean, elkarrekiko hurbildu eta urrundu ahala behatzaileak jasotzen duen uhinaren maiztasun aldaketari deritzo.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ZT Hiztegi Berria|url=https://zthiztegia.elhuyar.eus/kontzeptua/022567|aldizkaria=zthiztegia.elhuyar.eus|sartze-data=2018-12-13}}</ref>
* Interferentzia: Bibi uhin espazioko puntu berean topatzen eta konbinatzen direnean sortzen den efektua da.
* Islapena: Uhinuhin batek ingurune berri batekin topo egiten duenean eta ezin duenean ingurune hori zeharkatu, bere norabidea aldatzen du.
* [[Errefrakzioa]]: Uhinuhin bat ingurune berri batean sartzen denean, bere norabidea eta hedapen abiadura aldatzen ditu.
* Talka-uhina: Uhinuhin kopuru bat inguru batean igarotzen ari denean eta bata besteari gainjartzen zaionean, kono bat sortzen dute.
== Polarizazioa ==
<math>f(x,t) = A\sin(\omega t-kx)\,</math>
Non A uhinaren anplitudea (elongazio maximoa edo uhinaren gailurraren altuera) den. Anplitudearen unitatea uhin motaren araberakoa da -– soka baten uhinen anplitudea distantzia baten bidez adierazita dago (metrotan), soinu uhinak presio baten bidez (pascaletan) eta uhin elektromagnetikoen anplitudea [[Eremu elektriko|eremu-elektrikoen]] anplitudea bezala adierazita daude (volt/metrotan). Anplitudea konstantea edo aldakorra izan daiteke denbora eta espazioaren ondorioz. Anplitudearen formaren aldakuntzari "«uhinaren inguratzailea"» esaten zaio.
Uhin baten ilustrazioa (urdinez) eta bere inguratzailea (gorriz)
[[Uhin-luzera]] (λ) bi gailurren edo ondoz ondoko bi haranen arteko distantzia da. Luzera unitatetan neurtzen da, esate baterako, metrotan. Optikan, uhin-luzera [[Nanometro|nanometrotan]] neurtzen da.
''k'' uhin angeluar bat honako formula hau erabiliz, uhin-luzerarekin erlaziona daiteke:
Uhinak hainbat eratan sailka daitezke:
# Uhinaren '''izaeraren''' arabera.
##[[Uhin mekaniko]]ak (edo '''materialak'''): Inguruneingurune fisiko bat behar dute, horien hedapena molekulen arteko energia trukean oinarritzen baita. Puntu zehatz batean sortu den perturbazio edo bibrazioak energia kantitate bat askatzen du (puntu horretako partikulek energia kantitate zehatz bat jasotzen dute, alegia) [[Newton]]-etan ['''''N'''''] neurtzen dena, eta honen ostean, energia hau, molekulek kontaktua egiten dutenean batetik bestera pasatzen da. Igortze hau norabide guztietan gertatzen da, eta puntu guztietan konstantea da. Horrek esan nahi du, molekula batek jasotzen duen energiaren parte bat ere atzera bueltan bidaltzen duela. Arrazoi honengatik izan ohi dute uhinek (edo hobeto esanda, uhinen hedapenek) itxura esferikoa (edo zirkularra bi dimentsiotan hedatzen bada, uretan bezala), norabide guztietan era konstantean igortzen baita bibrazioa. Energia esfera formako uhin fronteetan hedatzen da. Uhin fronte hauetako bakoitzaren energia konstantea da, beraz handitzen den heinean azalera unitate bakoitzak duen energia txikiagoa izango da. Horrek azaltzen du zergatik uhina zenbat eta hedatuago egon orduan eta ahulagoa den, energia kantitate bera gero eta molekula gehiagoren artean banatzen doalako era konstantean. Hedapen hori kontaktuaren bidez gertatzen denez, edozein materialen bidez heda daiteke: gasa, likidoa edo solidoa. Uhin mekanikoak soinu, olatu, bibrazio eta abarren itxurakoak dira gehienbat.
## [[Erradiazio elektromagnetiko|Uhin elektromagnetikoak]]: Uhinuhin elektromagnetikoek ez dute material fisikorik behar hedatzeko, hau da, espazio hutsean zehar heda daitezke. Uhin mota hauen oinarria ez da eta, molekulen perturbazioa (eta bertan askatutako energia), [[eremu elektromagnetiko]]a baizik. Elektrikoki kargatutako partikulen bidez osatzen da, hauek higitzen direnean energia garraiatzen dutelarik. Uhin elektromagnetikoak uhinaren maiztasunaren edo uhin luzeraren arabera sailkatzen dira, izaera desberdina duten uhinak izen desberdinez ezagutzen ditugularik. Alde batetik argi ikuskorra dago, gure begiek nabari dezaketen uhin elektromagnetiko bakarra. Bere espektroa kolore gorriaren eta bioletaren (morearen) artean kokatzen da. Honez gain, ezagun gertatzen zaizkigun beste hainbat eta hainbat uhin mota daude, hala nola: infragorria, [[mikrouhin]]ak, [[irrati (hedabidea)|irrati]] uhinak, ultra-morea, [[X izpi]]ak, ''Gamma'' izpiak, etab.
# Uhina hedatzen den espazioaren '''dimentsioaren''' arabera.
## '''Dimentsio bakarrean''' hedatzen diren uhinak: norabide bakarrean hedatzen diren uhinak dira, malguki edo soketan agertzen direnak adibidez. Uhinak norabide bakarrean hedatzen badira euren [[Uhin Lau|uhin fronteak lauak]] eta elkarren artean paraleloak dira.
* [[Zirkulazio]] uhinak (autoen dentsitate desberdinen hedapenari deritzo) Sir M. J. Lighthill-ek egin zuen moduan uhin horiek uhin zinematikoak moduan modela daitezke.
* [[Uhin sismiko|Uhin sismikoak]], lurrikaretan.
* [[Grabitazio uhin|Grabitazio uhinak]], [[Erlatibitate orokorra|erlatibitate orokorraren]] arabera espazio-denbora kurbaduraren gorabeherak dira. [[Big Bang]]-aren ondoren unibertsoaren hedapena gertatu zen eta periodo horren barruan agertutako grabitazio uhinen hondarrei buruzko behaketa esperimental bat egiten ari zela 2014ko martxoaren 17an iragarri zen, baina aurrerago aurkikuntza zalantzan jarri zen. <ref>{{Erreferentzia|izena=Ron|abizena=Cowen|izenburua=‘No evidence for or against gravitational waves’|data=2014-05-29|url=http://dx.doi.org/10.1038/nature.2014.15322|aldizkaria=Nature|issn=1476-4687|doi=10.1038/nature.2014.15322|sartze-data=2018-11-15}}</ref>
Adibide horiek lege fisiko berdinen arabera jokatzen dute.
| 