Txikipedia:Ipar Amerika: berrikuspenen arteko aldeak

'''Ipar Amerika''' [[Txikipedia:{{txp|Kanada|Kanadak]]}}, [[Txikipedia:{{txp|Estatu Batuak|Estatu Batuek]]}}, [[Txikipedia:{{txp|Alaska|Alaskak]]}} eta [[Txikipedia:{{txp|Mexiko|Mexikok]]}} osatzen duten azpikontinente bat da. 24 709 000 km²-ko zabalera du eta 565 milioi biztanle ditu (2013ko datuen arabera). Punturik altuena [[Txikipedia:{{txp|McKinley mendia|McKinley mendia]]}} da, 6 236 m-ko altuera daukana.

Iparraldean [[Txikipedia:{{txp|Ozeano Artikoa|Ozeano Artikoarekin]]}} du muga; ekialdean, [[Txikipedia:{{txp|Ozeano Atlantikoa|Ozeano Atlantikoarekin]]}}; hego-ekialdean, [[Txikipedia:{{txp|Karibe itsasoa|Karibe itsasoarekin]]}}; eta hegoalde eta mendebaldean, [[Txikipedia:{{txp|Ozeano Barea|Ozeano Barearekin]]}}. Ipar eta [[Txikipedia:{{txp|Hego Amerika|Hego Amerika]]}} [[Txikipedia:{{txp|Erdialdeko Amerika|Erdialdeko Amerikak]]}} lotzen ditu. Azken hori lur-zubi oso estua da.

Oro har, [[Txikipedia:{{txp|Ozeano Barea|Ozeano Barean]]}} itsasoratzen diren ibaiak motzak, azkarrak eta higadura-indar handikoak dira. Ozeano Atlantikoan itsasoratzen diren ibaiak, aldiz, luzeak, emaritsuak eta nabigagarriak dira, eta arro hidrologiko oso zabalak dituzte. Haien artean munduko ibairik luzeenetakoak daude, hala nola [[Txikipedia:{{txp|Mississippi|Mississippi]]}} eta haren ibaiadarretako bat, Missouri, [[Txikipedia:{{txp|Amazonas (ibaia)|Amazonas ibaiaren]]}} antzeko luzera dutenak. Aipagarria den hurrengo ibaia San Laurendi da, 1 600 000 km²-ko arroa duena.

Horretaz aparte, [[Txikipedia:{{txp|Ozeano Artikoa|Artikoan]]}} isurtzen diren [[Txikipedia:{{txp|Ibai|ibaiak]]}} ere nabarmengarriak dira, neguan izozten baitira.

Munduko laku handienen lurralderik handienetako bat Amerikan dago. Lakuek jatorri glaziarra dute eta, batez ere, [[Txikipedia:{{txp|Kanada|Kanadan]]}} daude. Asko dira Kanadako lakuak.

Iparraldean, landaredia likenek, goroldioek eta belar baxuek osatzen dute. Kanadan eta Estatu Batuetako mendebaldean koniferoz betetako eremu zabalak nabarmentzen dira, batez ere [[Txikipedia:{{txp|sekuoia|sekuoiak]]}}, [[Txikipedia:{{txp|pinu|pinuak]]}} eta [[Txikipedia:{{txp|izei|izeiak]]}}.

Ia lurraldearen erdia ordoki handiek osatzen dute. Mexikoko kostaldeko lautadek [[Txikipedia:{{txp|Patagonia|Patagoniako]]}} estepen antza dute, eta Mississippiko sabanak Brasil, Paraguai eta Argentinako [[Txikipedia:{{txp|panpa|panpen]]}} antzekoak dira. Gauza bera gertatzen da [[Txikipedia:{{txp|Appalache mendiak|Appalache mendiekin]]}} eta Brasilgo mendikateekin.

Kokagune geografikoa dela eta, [[Txikipedia:{{txp|Ipar Polo|Ipar Polotik]]}} ia [[Txikipedia:{{txp|Ekuatore|ekuatorera]]}}, azpikontinentean zenbait zona klimatiko daude (Mexikoko hegoaldeko gune baxuetako [[Txikipedia:{{txp|Oihan|oihan]]}} eta [[Txikipedia:{{txp|Sabana|sabanetatik]]}} hasi eta [[Txikipedia:{{txp|Groenlandia|Groenlandiako]]}} izotz-eremuetaraino). Iparraldean, Kanadan eta [[Txikipedia:{{txp|Alaska|Alaskan]]}}, [[Txikipedia:{{txp|Tundra|tundrak]]}} eta [[Txikipedia:{{txp|taiga|taigak]]}} dira ohiko paisaiak. [[Txikipedia:{{txp|Kontinente|Kontinentearen]]}} barnealdean, berriz, [[Txikipedia:{{txp|basamortua|basamortuak]]}} eta inguru elkorrak gailentzen dira. Hala ere, kontinentearen eremu zabal batzuek klima epela dute bizitzeko eta [[Txikipedia:{{txp|nekazaritza|nekazaritzarako]]}}.