|
[[Fitxategi:Txomin.webm|thumb|Txomin Egiluz]]
'''[[Dolmen]]''' edo '''trikuharriak''' gorpuak ehorzteko eraturiko [[megalito|monumentu megalitikoak]] dira. TrikuharrikTrikuharriak edo horien aztarnak, beste monumentu megalitikoekin batera, [[Mendebaldeko Europa mendebalde]] osoan, daude: [[Eskandinavia]]tik [[Iberiar Penintsula]]ra, baita [[Euskal HerriaMediterraneo]]n erealdean, eta [[MediterraneoKaukaso]]ko aldeanmendebaldean, bainaeta baita [[KaukasoEuskal Herria]]kon mendebaldean etaere. [[Indiar azpikontinente]]<nowiki/>ko hegoaldean<ref>{{en}} {{Erreferentzia
|izenburua=Megalithic astronomy in South India
|izena1=Srikumar M.
|abizena2=Vahia
|url=http://www.tifr.res.in/~archaeo/papers/Prehistoric%20astronomy/Megalithic%20astronomy%20in%20south%20India.pdf
|urtea=2011}}</ref> ere kokatzen dirabadaude. Europako trikuharri zaharrenak [[Neolitiko]] eta [[Kalkolitiko]] aroetan eraiki eta erabili ziren gehienbat, [[Kristo aurretik|K. a.]] 4.500 urtearen inguruan hasita eta [[K. a. XXV. mendea|K.a. 2500]] urtera arte gutxi gorabehera, orduan iritsi baitzen Europako fenomeno megalitikoaren bukaeranbukaera.<ref>{{en}} {{Erreferentzia
|izenburua=Megalithism: Sacred and Pagan Architecture in Prehistory
|izena=Alberto
|orrialdea=100
|urtea=2014
|url=https://books.google.es/books?id=ib-XBAAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false}}</ref>
|url=https://books.google.es/books?id=ib-XBAAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false}}</ref> ''Dolmen'' [[bretainiera]]z osaturiko hitza da eta ''harrizko mahaia'' esan nahi du. Hain zuzen ere, lurrean zutik finkatutako harlauza batzuek eta horien gainean horizontalean jarritako beste harlauza batek, arkeologian [[ortostato]] deitzen direnek, osatzen dute dolmena. Hilobi hauek lurrez nahiz harriz eraikitako muinoen gainean, ''[[tumulu]]'' izenekoetan, jartzen ziren maiz eta honen mugak batzuetan harriz osaturiko zirkuluez inguratzen ziren, [[harrespil]] edo peristalito izenekoak. Dolmenetan tipologia zabala dago baina: dolmen sinpleak hilobi kamara soila duten hilobiak dira, baina korridore-dolmenak eta galeria-dolmenak ere badaude, tokiko aldaera anitzekin batera. Bestalde, dolmenak edo trikuharriak [[hilobi megalitiko]] deitzen den kategoria zabalago batean daude, non [[zista]]k, maiz [[harrespil]]en barruan, eta tumulu luzeak ere biltzen diren, besteak beste. ▼
▲|url=https://books.google.es/books?id=ib-XBAAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false}}</ref> ''Dolmen'' [[bretainiera]]z osaturiko hitza da eta ''harrizko mahaia'' esan nahi du. Hain zuzen ere, lurreanLurrean zutik finkatutako harlauza batzuek eta horien gainean horizontalean jarritako beste harlauza batek, arkeologian [[ortostato]] deitzen direnek, osatzen dute dolmena. Hilobi hauek lurrez nahiz harriz eraikitako muinoen gainean, ''[[tumulu]]'' izenekoetan, jartzen ziren maiz eta honen mugak batzuetan harriz osaturiko zirkuluez inguratzen ziren, [[harrespil]] edo peristalito izenekoak. Dolmenetan tipologia zabala dago baina: dolmen sinpleak (hilobi kamara soila duten hilobiak dira), baina korridore-dolmenak eta galeria-dolmenak . ereHorrez badaudegain, tokiko aldaera anitzekinanitz baterabadago. Bestalde, dolmenak edo trikuharriak [[hilobi megalitiko]] deitzen den kategoria zabalago batean daude, non [[zista]]k, maiz [[harrespil]]enharrespilen barruan, eta tumulu luzeak ere biltzen diren, besteak beste.
Dolmen bretoieraz “harrizko mahi handia” esan nahi du eta Euskal Herrian trikuharri izenez ere ezagutzen dira. Lehen aldiz [[Théophile-Malo de La Tour d'Auvergne-Corret|Theophile Corret de la Tour d’Auvergne]]<nowiki/>k erabili zuen arkeologikoko, “dolmin” bezala idatzita. Harrizko hormadun eraikuntza megalitiko bat da posizio bertikal zein teilatu eran antolaturik egoten direnak. Denek batera, kamara bat osatzen dute eta gehienetan, horma bertikalak lurrez edo harri txikiez heldurik egiten dira, muino artifizial bat sortuz, ehorztetxe monumentuak izaten dira. ▼
== Hitzaren jatorria ==
▲''Dolmen '' bretoieraz[[bretainiera]]z “harrizkoosaturiko mahihitza handia” esan nahi duda eta Euskal''harrizko Herrianmahaia'' trikuharriesan izeneznahi ere ezagutzen diradu. Lehen aldiz [[Théophile-Malo de La Tour d'Auvergne-Corret|Theophile Corret de la Tour d’Auvergne]]<nowiki/>k erabili zuen arkeologikokoarkeologikoki, “dolmin” bezala idatzita. Harrizko hormadun eraikuntza megalitiko bat da posizio bertikalbertikalean zein teilatu eran antolaturik egoten direnakantolatua. Denek batera, kamaraganbara bat osatzen dute eta gehienetan, horma bertikalak lurrez edo harri txikieztxikiz heldurik egiten dira, eta horrela muino artifizial bat sortuz,sortzen dute. ehorztetxeEhorztetxe monumentuak izaten dira.
Euskal Herrian trikuharri izenez ere ezagutzen dira.
== Dolmenen ezaugarriak ==
Gehienetan hilobi kolektiboak izaten dira non inguruko herrietako hildakoak egoten diren, hileta baten ostean lurperatuak izaten direnak.
Estruktura hauek neolitiko eta kalkotiko garaian emaneraiki zirenzituzten mendebaldekoMendebaldeko Europan. BeraieiHaiei emaniko funtzioa hilobi izatea den arren, beste sinismen batek lurralde baten erreklamazio puntu direla ere esaten du, [[BrontzezkoBrontze garaiAro|brontzezkoBrontze garaiAroko]]<nowiki/>ko herri neolitikoen adierazgarri gisa.
Trikuharri ohikoenaren forma,ohikoenek bi harri horizontal eta horren gainean jarritako bertikal bat jarria izaten dadituzte. Normalean, bere inguruko dimentsio handietan harri txikiak ere aurkitu daitezke.
Kanpoan dagoenarekin konektatzen duen bide txiki bat eransten zaionean trikuharriari, korridorearen hilobia deritzo, hileta-prozesioa desfilatzeko bide bat bezala. Giza trebetasunaren adierazgarri bezala har daiteke, estruktura zutik mantentzearren. Milaka pertsonen lan gogor eta denbora luzearen ikur bezala ikus daiteke trikuharria,. harriHarri bakoitzabakoitzak 100 tonadatiktonatik gora pisa dezakete,dezake. kasuKasu batzuetan amildegi batetik hartuak izaten zirelarikziren eta oso leku urrunetatik. Adibidez, [[DolmenSotoko delDolmena|Sotoko Soto deDolmenaren]] ([[Huelvako probintzia|Huelva]], harriak[[Espainia]]) harriek 40 tona pisatzen dituzte eta 35 kilometro urrunago zegoen amildegi batetik hartuakhartu izan zirenzituzten.<ref>{{Erreferentzia|izena=Charles|abizena=Holcombe|izenburua=A History of East Asia: From the Origins of Civilization to the Twenty-First Century|argitaletxea=Cambridge University Press|hizkuntza=en|data=2011|url=https://books.google.co.kr/books?id=rHeb7wQu0xIC&pg=PA79&dq=dolmen+in+korea+europe&hl=ko&sa=X&ved=0ahUKEwjlgYKZqabLAhUGKpQKHXqaAGcQ6AEITDAH#v=onepage&q=dolmen%20in%20korea%20europe&f=false|isbn=9780521515955|sartze-data=2019-03-01}}</ref>
== Dolmenak munduan ==
===Asia===
Dolmen ezagunenak Corear[[Koreako penintsula|Koreako penintsulan]] aurki daitezke. 35000 mila35.000 dolmenetik gora daude herrialdean, iahala nola munduko %40 akia direlarik%40.
[[India]]<nowiki/>ko [[Karnataka]] estatuan, erealdiz, 50 dolmenetik gora agertu dira Pandavara Bettako goialdean Somwarpetetik 7 kilometro ingurura, Mendikeri auzoan.
[[Eurasia]]<nowiki/>ren kasuan, 3000 dolmen eta beste hainbat estruktura megalitiko ikusgai dira Caucasoko ipar-mendebaldean [[Errusia|Errusian]], non urtero dolmen berriak aurkitzen diren eta hauek, [[Maikop kultura|Maykop kultura]]<nowiki/>rekin erlazio estua dute. Dolmen hauek, segurtasun kutxa bezala eraiki ziren metalezko objektuak,bitxiak eta beste hainbat altxor ezkutatu ahal izateko zeinak Persia, Asiria, Egipto eta Cretako komertzioetako objektu ziren. ▼
[[Israel]], [[Siria]], [[Iran]] eta [[Jordania]]<nowiki/>n ere badaude. Haietako asko Israelko parke nazionalean Galman aurki daitezke eta beste batzuk [[Meshkin Shahre]]<nowiki/>n, [[Shahr Yeri]]<nowiki/>n edo [[Pirazimia]]<nowiki/>n. ▼▲[[Eurasia]]<nowiki/>ren kasuan, 30003.000 dolmen eta beste hainbat estruktura megalitiko ikusgai dira CaucasokoKaukasoko ipar-mendebaldean , [[Errusia|Errusian]] ,. nonHan urtero dolmen berriak aurkitzen direndituzte etadolmen hauek,berriak. Horiek [[Maikop kultura|Maykop kultura]]<nowiki/>rekin erlazio estua dute. Dolmen hauek, segurtasun kutxa bezalamodura eraiki zirenzituzten, metalezko objektuak, bitxiak eta beste hainbat altxor ezkutatu ahal izateko , zeinak [[Persiar Inperioa|Persia ]], [[Asiria ]], [[Egipto ]] eta Cretako[[Kreta|Kretako]] komertzioetako objektu ziren.
▲[[Israel]], [[Siria]], [[Iran]] eta [[Jordania]]<nowiki/>n ere badaude. Haietako asko IsraelkoIsraelgo parke nazionalean , Galman , aurki daitezke eta beste batzuk [[Meshkin Shahre]]<nowiki/>n, [[Shahr Yeri]]<nowiki/>n edo [[Pirazimia]]<nowiki/>n.
===Afrika===
Alde batetik, [[Afrikako golkoa]]<nowiki/>n, [[Somalia]] iparraldea garai bateko hainbat estruktura zaharrez dago inguratua, hala nola, trikuharriaktrikuharri, tumuluaktumulu, menhirs[[menhir]] eta estelez. Bestalde, [[Afrika|Afrikako]] iparraldean, Tunezko eskualdean [[Tunisia|Tunisian]],[[Dougga]] izeneko gune [[Arkeologia|arkeologiko]] bat dago zeinak nekropoli bat duen trikuharriekin.
===Europa===
[[Erresuma Batua|Erresuna Batua]]<nowiki/>n [[Lanyot Quoit]] izeneko dolmen bat dago. Honen gaikaldekogoikaldeko harriak 2.1m,1 kometroko altuera du, 2.,7 bidermetroko 5.3mzabalera koeta dimentsioekin5,3 etametroko 13luzera. 13,5 tona pisatzen ditu. [[Irlanda]] mendebaldean kokatzen da Europako dolmen handiena, [[Brownshill trikuharria|Brownshill]] -eko dolmena,: bereharen gainaldeko harriak 150 tona pisatzen dituelarikditu.
[[Frantzia]], [[Italia]] zein [[Iberiar penintsula]]<nowiki/>n ere auki daitezke. Azken honetan , [[Portugal]], [[Galizia]], [[Euskal Herria |Euskal Herri]], [[Aragoi |Aragón]], [[Andaluzia]] eta [[Extremadura]]<nowiki/>n nagusitzen dira. ▼
▲[[Frantzia]], [[Italia]] zein [[Iberiar penintsula]]<nowiki/>n ere auki daitezke. Azken honetan [[Portugal]], [[Galizia]], [[Euskal Herria|Euskal Herri]], [[Aragoi|Aragón]], [[Andaluzia]] eta [[Extremadura]]<nowiki/>n nagusitzen dira.
== Dolmen estilo ezberdinakmotak ==
Munduan zehar zabalduta dauden dolmenen artean, honako hauek dira bereiz daitezkeen bost:
[[Fitxategi:Sorginaren txabola 1.jpg|thumb|[[Sorginaren Txabola|Sorginaren txabola]]]]
===Trikuharri sinplea===
Trikuharri sinplearen prototipoari “bloque cist” deritzo, albo guztietatik itxia eta zoruan induskatutainduskatua. Ez du inolako sarrerarik eta behin itxia izaten deladenean, zaila da gaitua ez den erabiltzailearentzaterabiltzaileek zaila dute zabaltzea. Hortaz, erabilera bakarrera zuzenduta zegoen.
===Trikuharri handia===
Trikuharri handiak bi azpimota desberdinetanazpimotatan sailka daitezke: ganbara aurrea dutenak edo portxea dutenak. Garai hartan erabiltzen zen materiala dela eta, zabalera mugatua izaten zuten dolmenek, horren ondorioz, ganbaren tamaina handitzea izan zen euren luzatze diseinuaren helburua. Dolmen handiekhandiak, 14 metro karratuko barnealdea izatera ailegatzen dira eta 5 pilare ere izaten dituzte 8-12 harri euskarriren gainean.
===Trikuharri poligonala===
Dolmen poligonala bisualki erakargarria den eraikuntza arkitektonikoa da, horregatik, batzuetan dolmen arketipiko gisa aurkezten da. Bost eta bederatzi bitartekoharri harriekbitartean ematenerabiltzen diotezituzten forma dolmen honen ganbara poligonalariemateko. Kapa bakarrak estaltzen ditu, maiz bereziki handia izaten dena. Kanpotik eraikitako pasarteekpasarte gehienekgehienak ezdesagertuta diradaude gaur egun mantentzen, baina bere garaian beharrezkoak ziren sarrera moduan erabiltzeko.
===Trikuharri errektangularra, zabaldua edo luzatua===
[[Fitxategi:Trikuharri Sinplea.jpg|thumb|Trikuharri sinplea]]
Dolmen errektangeluarrak, orokorrean 2 metro baino luzeagoak izaten dira, baita 3 metro baino luzeagoak ere, eta 0.,9 eta 1.,5 metro bitarteko zabalera izaten dute. Hauek, ganbararen barnea handitzearen ohiturarekin jarraitu zuten, trikuharri sinpleetan ikusi den ohitura.
===Pasarte larria===
[[Fitxategi:Trikuharri Poligonala.jpg|thumb|Trikuharri poligonala]]
Pasarte larria harri handi eta lupetzaz edo harriz estalitako ehorzketa ganbara batenbatean edo gehiagotan datza. Ganbara bat baino gehiago dutenek bigarren mailako ganbara gehiago eduki ditzakete, lehen mailako hiletaren ganbaratik ateratzen direnak. Ohikoa izaten da mota honetako dolmenek gurutze forma izatea. Noizbehinka, mugarriz estalita ere egoten dira, bereziki osteko garaikoak. Mugarri motako pasarte hilobiek, sarritan, mendel formako sabaiak izaten dituzte, lauzazkoak beharrean. PasarteaPasarteak berez, kasu askotan, alineazio berezi bat dauka urteko data zehatzekin zerikusia duena, esate baterako egunsentian, neguko solstizioan edo ilunabarrean, ekinozioan.
[[Fitxategi:Trikuharri Pasartea.jpg|thumb|Trikuharri pasartea]]
== Trikuharrien toponimia Euskal Herrian ==
[[Fitxategi:Euskal_Herriko_megalitoen_zonaldeak.png|thumb|Euskal Herriko megalitoen zonaldeak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kondaira|hizkuntza=eu-ES|url=http://www.kondaira.eus/index.php/kondaira/historiaMateriala/mapak|sartze-data=2017-11-21}}</ref>]]
Euskal Herriko trikuharrien izenaktrikuharriek kokatuta dauden tokiko toponimoa hartzen dute batzuetan. Batzuetan, toponimo horri ''mendi'' atzizkia eransten zaio, trikuharriak inguratzen duen [[tumulu]]aritumuluari erreferentzia eginez. Izenak bakan batzuetan soilik egiten dio erreferentzia mitologiari edo elezaharrari; hain zuzen, trikuharri gehienak [[XIX. mendea|XIX. mendearen]] erdialdetik aurrera identifikatu ziren.
[[Fitxategi:Euskal Herriko trikuharri esanguratsuenen lokalizazio mapa.png|thumb|Euskal Herriko trikuharri esanguratsuenen lokalizazio mapa]]
== Trikuharriak kulturan ==
=== Trikuharrien inguruko sinesmen eta elezaharrak Euskal Herrian ===
Euskal Herriko trikuharri gehienak [[XIX. mendea|XIX. mendeti]]<nowiki/>kmendetik identifikatu dira. Hala ere, badira batzuk antzinatik ezagunak direnak,zirenak. etaAzken horiei interpretazioa emateko hainbat sinesmen eta elezaharren leku izan zirenakziren, [[sorgin]], [[jentil]], [[mairu]] eta [[altxor]] ezkutuen inguruan.<ref>{{es}} {{Erreferentzia
|izenburua=Atribución mágica de los dólmenes vascos y su posible explicación
|izena=José Ignacio
|abizena=Vegas Aramburu
|url=http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/zainak/08/08077086.pdf
|urtea=1991}}</ref> Hain zuzen, trikuharriari ''jentil-harri'' ere deitu izan zaio. Batzuetan elezahar horiek trikuharriaren izenean bertan ere islatzen dira, hala nola: [[Sorginaren Txabola|Chabola de la Hechicera]] ([[Bilar]]ren), [[Sorginetxeko trikuharria|Sorginetxe]] ([[Arrizabalaga|Arrizalan]]), [[Kapelamendi]] eta [[Eskalmendi]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El dolmen hallado en Eskalmendi puede ser el mayor de Euskadi. Noticias de Alava|hizkuntza=es|url=https://www.noticiasdealava.eus/2017/10/20/araba/el-dolmen-hallado-en-eskalmendi-puede-ser-el-mayor-de-euskadi|aldizkaria=Noticias de Álava|sartze-data=2019-03-26}}</ref> ([[ArrazuaArratzua-Ubarrundia|Arratzua]]), [[TartaloetxeAltzaniako Estazio Megalitikoa|Tartaloetxeta]]<ref>http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/munibe/karta1990/040.pdf</ref> ([[Zegama]]n), [[Urrezuloko Armura]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=URREZULOKO-ARMURA - Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=eu|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/urrezuloko-armura/ar-135362/|aldizkaria=aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus|sartze-data=2019-03-26}}</ref> ([[Ataun]]en), [[Bi Ahizpen Sepultura]]<ref>{{Erreferentzia|abizena=Berria.eus|izenburua='Bi ahizpen sepultura'|hizkuntza=en|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1483/036/001/2012-04-13/bi_ahizpen_sepultura.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-03-26}}</ref> ([[Aritz]]en), [[Mairietxe]], [[Xuberazain-harri]] eta [[Malluxeko-harri]] (''Mairuetxeko harri'') ([[Mendibe]]n), [[Xantxote-harria]] ([[Urepele]]n), [[Diruzulo]], [[Jentilarri (Aralarko trikuharria)|Jentillarri trikuharria]] ([[Aralar]]ren), [[Urrezulko Armureako trikuharria]] ([[Idiazabal]]en).
Oso zabalduta egon da Euskal Herrian, bai eta [[Pirinioak|Pirinio]] guztian ere, trikuharrietan [[Urre|urrea]] eta beste altxorrak lurperatuta zeudela.<ref>{{es}} {{Erreferentzia
|izena=Juan
|abizena=Gorostiaga
|url=http://www.euskaltzaindia.net/dok/ikerbilduma/53372.pdf}}</ref> Hori dela eta, historian maiz induskatu dira megalito horiek, eta horren ondorioz hainbat hondatu ere egin dituzte.{{erref behar}} Iberiar Penintsulako beste hainbat dolmenen inguruetan ere, trikuharriak mairuen etxe, kobazulo eta haien altxorren ezkutalekuaezkutalekuak izan zirelako kondairak zabaldu dira.<ref>{{es}} {{Erreferentzia
|url=http://blogs.hoy.es/extremadurasecreta/2012/04/20/el-oro-y-el-moro/
|izenburua=Extremadura: Moros en la Costa (Dulce)
|data=2012-06-09}}</ref>
Batzuetan [[Ehiza|ehiztari]] eta [[Artzaintza|artzainen]] arteko borroka-tokitokiekin eta [[Nekazaritza|nekazaritzaren]] eta [[Kristautasun|kristautasuna]]<nowiki/>ren etorrerarekin lotuak izan dira. Hilobiak izan zirelako kondaira ere zabaldua dago, [[Beruete]]ko [[Bi Ahizpen Sepultura]] izeneko trikuharrian bezala. Deigarria da, dena den, artzain eta baserritarren artean megalito horiek jendearen hilobiak zirelako ezaguera gaur egun arte heldu izana, kontuan harturik dirudienez duelabadirela milaka edo ehunka urte ez direla horretarako erabili. Hala ere, hori ez dago gaur egun oso argi ere, zenbait aurkikuntzak erakusten dutenez hainbat lurperatze oso berriak baitira. Fenomeno berbera ikusi ahal izan da [[Asturiasko Printzerria|Asturiasko]] zenbait trikuharritan.{{erref behar}} Horrek argituko luke zergatik heldu den gaur egun arte ezaguera hori: artzainen kulturak [[Erdi Aroa|Erdi Aro]] arte behintzat hilobitzat erabili dituelako zenbait trikuharri, nahiz eta gutxi izan.{{erref behar}}
=== Stonehenge-ren kondaira ===
[[Stonehenge]] eraikuntzarekin zerikusia duten [[mito]] eta kondaira<nowiki/> asko daude. Hori dela eta, zenbait iritzi galdu egin dira denboran zehar, eta [[Britainiar uharteak|britainiar uhartetatikuhartetan]] ([[Erromatar Inperioa|erromatarrak]], [[feniziarrak]], [[Danimarka|daniarrak]]... besteak beste) zapaldutako hainbat herriri eman zaie monumentu multzo hau, historikoki kontrastatu ezinikezin izan egonbada barikere. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Traslado y elevación|hizkuntza=es|data=2015-01-29|url=https://www.nationalgeographic.com.es/historia/grandes-reportajes/stonehenge_8857/1|aldizkaria=www.nationalgeographic.com.es|sartze-data=2019-03-01}}</ref>
Izena ezaguna duten pertsonahainbat desberdinenpertsonaren testigantza idatziak badaude, esate baterako [[Geoggrey Monmouth]], [[San Aspah]]-eko gotzaina ( [[1100 ]]- [[1154 ]]) . Hark, bere kroniketan , aipatzen du uste popularrak dioela monumentu multzoak harri bihurtutako erraldoien borobila adierazten duelaren uste popularra islatzen zuenaduela. Horren eraginez “Erraldoien Dantza” bezala ezagutzen zen antzina, baina gaur egun nekez erabiltzen da ezizena. ▼
Kleriko [[Gales |Galesko]] apaiz honi , eranstenegozten zaio sinesmen bat jendarteratu izana, denbora batez indarrezko sinesmena izan zena eta monumentu megalitikoa [[Merlin]] <nowiki/>ekin erlazionatzen duena,magoarekin [[ ArturoArtur erregea|(Artur erregea]]<nowiki/>ren mago famatu lagunalagun eta babeslea ) lotzen duena. GertaerakHorrek ez du ezer arrarorik, "Merlin en''Merlinen profiziak"profeziak'' (1135 baino lehenago idatzitaidatzia) eta "Merlin''Merlinen en bitza"bizitza'' (1149 eta 1151 bitartean idatzitaidatzia) liburuen idazlea bera baita prelatua. Liburu hauek magoaren bizitza eta gertaera fantastikoak kontatzen dituzte, non Stonehenge harriak Irlandatik [[Wiltshire]]-ko lautadetara eraman zirelarenzirela baieztapenabaieztatzen ematen da,den. dirudienezDirudienez, tramankulu batzukbatzuez lagunduta, bretoien hileta masiboaren oroitzapena egiteko asmoz eraiki zuten. Sinesmen hau, sarritan gertatzen denez, denborarekin deuseztatuz joan da, [[XIII. mendea]]<nowiki/>n guztiz ahaztuta gelditu zen arte. Garai hartako edoeta ondorengo erreferentzia idatziak irakurtzeari esker, badago gaur egun honen iraunkortasuna.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mitos y Leyendas «Stonehenge, entre el mito y la realidad» por Ana Granados Venegas|url=http://www.gibralfaro.uma.es/leyendas/pag_1776.htm|aldizkaria=www.gibralfaro.uma.es|sartze-data=2019-03-01}}</ref> ▼▲Izena ezaguna duten pertsona desberdinen testigantza idatziak badaude, esate baterako [[Geoggrey Monmouth]], [[San Aspah]]-eko gotzaina (1100-1154), bere kroniketan monumentu multzoak harri bihurtutako erraldoien borobila adierazten duelaren uste popularra islatzen zuena. Horren eraginez “Erraldoien Dantza” bezala ezagutzen zen antzina, baina gaur egun nekez erabiltzen da ezizena.
▲Kleriko Gales honi, eransten zaio sinesmen bat jendarteratu izana, denbora batez indarrezko sinesmena izan zena eta monumentu megalitikoa [[Merlin]]<nowiki/>ekin erlazionatzen duena, [[Arturo erregea]]<nowiki/>ren mago famatu laguna eta babeslea. Gertaerak ez du ezer arrarorik, "Merlin en profiziak" (1135 baino lehenago idatzita) eta "Merlin en bitza" (1149 eta 1151 bitartean idatzita) liburuen idazlea bera baita prelatua. Liburu hauek magoaren bizitza eta gertaera fantastikoak kontatzen dituzte, non Stonehenge harriak Irlandatik [[Wiltshire]]-ko lautadetara eraman zirelaren baieztapena ematen da, dirudienez, tramankulu batzuk lagunduta, bretoien hileta masiboaren oroitzapena egiteko asmoz. Sinesmen hau, sarritan gertatzen denez, denborarekin deuseztatuz joan da, [[XIII. mendea]]<nowiki/>n guztiz ahaztuta gelditu zen arte. Garai hartako edo ondorengo erreferentzia idatziak irakurtzeari esker, badago gaur egun honen iraunkortasuna.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mitos y Leyendas «Stonehenge, entre el mito y la realidad» por Ana Granados Venegas|url=http://www.gibralfaro.uma.es/leyendas/pag_1776.htm|aldizkaria=www.gibralfaro.uma.es|sartze-data=2019-03-01}}</ref>
== Erreferentziak ==
| 