Trikuharri: berrikuspenen arteko aldeak

{{HezkuntzaPrograma|Plastika eta ikus-entzunezkoak}}

{{argitzeko|megalitoari|Trikuharri (argipena)}}

:''"Jentilarri" artikulu honetara birzuzentzen du, izen hori duen Aralarko trikuharria gaitzat duena beste artikulu hau da: [[Jentilarri (Aralarko trikuharria)]].''

[[Fitxategi:Bilar -Sorginaren Txabola - 7.jpg|thumb|300px|eskuinera|[[Sorginaren Txabola]] trikuharria [[Bilar]] udalerrian ([[Araba]]).]]

'''[[Dolmen]]''' edo '''trikuharriak''' gorpuak ehorzteko eraturiko [[megalito|monumentu megalitikoak]] dira. Trikuharrik edo horien aztarnak, beste monumentu megalitikoekin batera, Europa mendebalde osoan, [[Eskandinavia]]tik [[Iberiar Penintsula]]ra, baita [[Euskal Herria]]n ere, eta [[Mediterraneo]] aldean, baina [[Kaukaso]]ko mendebaldean eta [[Indiar azpikontinente]]<nowiki/>ko hegoaldean<ref>{{en}} {{Erreferentzia

|izenburua=Megalithic astronomy in South India

 

[[Frantzia]], [[Italia]] zein [[Iberiar penintsula]]<nowiki/>n ere auki daitezke. Azken honetan [[Portugal]], [[Galizia]], [[Euskal Herria|Euskal Herri]], [[Aragoi|Aragón]], [[Andaluzia]] eta [[Extremadura]]<nowiki/>n nagusitzen dira.

 

== Dolmen estilo ezberdinak ==

Euskal Herriko trikuharrien izenak kokatuta dauden tokiko toponimoa hartzen dute batzuetan. Batzuetan, toponimo horri ''mendi'' atzizkia eransten zaio, trikuharriak inguratzen duen [[tumulu]]ari erreferentzia eginez. Izenak bakan batzuetan soilik egiten dio erreferentzia mitologiari edo elezaharrari; hain zuzen, trikuharri gehienak XIX. mendearen erdialdetik aurrera identifikatu ziren.

[[Fitxategi:Euskal Herriko trikuharri esanguratsuenen lokalizazio mapa.png|thumb|Euskal Herriko trikuharri esanguratsuenen lokalizazio mapa]]

 

== Trikuharriak kulturan ==

Batzuetan [[Ehiza|ehiztari]] eta [[Artzaintza|artzainen]] arteko borroka-toki eta [[Nekazaritza|nekazaritzaren]] eta [[Kristautasun|kristautasuna]]<nowiki/>ren etorrerarekin lotuak izan dira. Hilobiak izan zirelako kondaira ere zabaldua dago, [[Beruete]]ko [[Bi Ahizpen Sepultura]] izeneko trikuharrian bezala. Deigarria da, dena den, artzain eta baserritarren artean megalito horiek jendearen hilobiak zirelako ezaguera gaur egun arte heldu izana, kontuan harturik dirudienez duela milaka edo ehunka urte ez direla horretarako erabili. Hala ere, hori ez dago gaur egun oso argi ere, zenbait aurkikuntzak erakusten dutenez hainbat lurperatze oso berriak baitira. Fenomeno berbera ikusi ahal izan da [[Asturiasko Printzerria|Asturiasko]] zenbait trikuharritan.{{erref behar}}Horrek argituko luke zergatik heldu den gaur egun arte ezaguera hori: artzainen kulturak [[Erdi Aroa|Erdi Aro]] arte behintzat hilobitzat erabili dituelako zenbait trikuharri, nahiz eta gutxi izan.{{erref behar}}

 

=== Stonehenge-ren kondaira ===

[[Stonehenge]] eraikuntzarekin zerikusia duten [[mito]] eta kondaira<nowiki/> asko daude. Hori dela eta, zenbait iritzi galdu egin dira denboran zehar, eta britainiar uhartetatik ([[Erromatar Inperioa|erromatarrak]], [[feniziarrak]], [[daniarrak]]... besteak beste) zapaldutako hainbat herriri eman zaie monumentu multzo hau, historikoki kontrastatu ezinik egon barik. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Traslado y elevación|hizkuntza=es|data=2015-01-29|url=https://www.nationalgeographic.com.es/historia/grandes-reportajes/stonehenge_8857/1|aldizkaria=www.nationalgeographic.com.es|sartze-data=2019-03-01}}</ref>

Kleriko Gales honi, eransten zaio sinesmen bat jendarteratu izana, denbora batez indarrezko sinesmena izan zena eta monumentu megalitikoa [[Merlin]]<nowiki/>ekin erlazionatzen duena, [[Arturo erregea]]<nowiki/>ren mago famatu laguna eta babeslea. Gertaerak ez du ezer arrarorik, "Merlin en profiziak" (1135 baino lehenago idatzita) eta "Merlin en bitza" (1149 eta 1151 bitartean idatzita) liburuen idazlea bera baita prelatua. Liburu hauek magoaren bizitza eta gertaera fantastikoak kontatzen dituzte, non Stonehenge harriak Irlandatik [[Wiltshire]]-ko lautadetara eraman zirelaren baieztapena ematen da, dirudienez, tramankulu batzuk lagunduta, bretoien hileta masiboaren oroitzapena egiteko asmoz. Sinesmen hau, sarritan gertatzen denez, denborarekin deuseztatuz joan da, [[XIII. mendea]]<nowiki/>n guztiz ahaztuta gelditu zen arte. Garai hartako edo ondorengo erreferentzia idatziak irakurtzeari esker, badago gaur egun honen iraunkortasuna.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mitos y Leyendas «Stonehenge, entre el mito y la realidad» por Ana Granados Venegas|url=http://www.gibralfaro.uma.es/leyendas/pag_1776.htm|aldizkaria=www.gibralfaro.uma.es|sartze-data=2019-03-01}}</ref>

 

== Erreferentziak ==

 

== Ikus, gainera ==

[[Kategoria:Historiaurrea]]

[[Kategoria:Arkeologia]]