Paris: berrikuspenen arteko aldeak

 

=== Hidrografia ===

 

[[Sena]]k hiria zeharkatzen du arku bat eratuz, hego-ekialdetik sartuz eta hego-mendebaldetik irtenez. Hogeita hamar [[zubi]] baino gehiagok ahalbidetzen dute pasabidea, horien artean [[Pont Neuf]] ospetsua, hiriko zaharrena.

{{sakontzeko|Parisko historia}}

 

''Parisii'' galiar herriak menperatzen zuen gaur egungo Parisko eremua [[Julio Zesar]]ren tropak Paris bisitatu zutenean. Uste da ''Parisii''k fundatu zutela hiria K. a. 250 eta 200 urteen bitartean, baina ezezaguna da hiriaren lehenengo kokapena.

 

XVI. mendearen amaiera eta XVII. mendearen hasiera bitartean, [[Henrike III.a Nafarroakoa|Henrike IV.ak]] lehenengo multzo arkitektonikoak eraikiarazi zituen, hala nola ''Place des Vosges''. Bere oinordekoa Luis XIII.ak harresia luzatu zuen eta [[Luis XIV.a Frantziakoa|Luis XIV.ak]] aipatutako harresia bota eta bere ordez bulebar handiak eraiki zituen. XVIII. mendearen amaieran [[Frantziako Iraultza]]k gogotsu jo zuen Frantzia osoa baina batez ere bere hiriburua, Paris;<ref>{{erreferentzia |url = http://www.victorianweb.org/history/hist7.html |izenburua = consulted 29 November 2008 |argitaletxea = Victorianweb.org |data = 2007|sartze-data = 2009}}</ref> eta bertan jazo ziren lehenengo mugimendu herrikoiak, [[Bastilla|Bastillako kartzelaren]] hartzea, esaterako.

 

Horren ondoren, [[Napoleon Bonaparte]] jeneralak bere burua enperadore izendatu ostean, Paris bihurtu zuen Inperioko hiriburu.<ref>{{erreferentzia |url = http://napoleonistyka.atspace.com/Paris_1814.htm |izenburua = Battle of Paris 1814 |argitaletxea = Napoleonistyka.atspace.com |sartze-data = 2009}}</ref> [[Luis Filipe Frantziakoa|Luis Filiperen]] agintaldian, hiria inoiz baino lasterrago hazi zen. [[Napoleon III.a]]ren agintaldian hiriaren transformaziorik garrantzitsuena egin zen. Enperadoreak [[Georges Eugène Haussmann|Haussmann baroia]] bultzatu zuen, Paris orduko hiririk modernoena bihurtzeko. Hiri zaharra suntsitu eta bulebar handiak eta [[eraikin]] modernoak eraiki ziren, ''Garnier opera'' haien artean. Ur-hornikuntza berriak burutu ziren, baita beste lan publiko asko ere.<ref>Jones, Colin (2005) ''Paris: The Biography of a City'' (New York, NY: Penguin Viking), 318–319. orr.</ref> Paris, XIX. mendearen bigarren erdialdean, hainbat eta hainbat Nazioarteko Erakusketaren egoitza izan zen. Haien artean garrantzitsuena 1889koa da, iraultzaren lehenengo mendeurrena ospatzeko egina. Ekitaldi honetarako eraiki zen [[Eiffel dorrea|Eiffel Dorrea]]; hasiera batean, aldi baterako egin zuten, baina oraindik ere zutik dirau. XX. mendean [[Parisko metroa]]ren lanak hasi ziren.

 

* [[Hôtel des Invalides|Hôtel des Invalides.]]

* [[Luxenburgoko Jauregia|Luxemburgoko jauregia]].

* ''L'Opéra comique''.

* ''[[Chaillot jauregia|Palais de Chaillot]]''.

* [[Orsay museoa]].

* [[Rodin museoa|Rodiin museoa.]]

 

=== Kaleak eta plazak ===

* ''Place de la Bastille''.

* ''Place Charles-de-Gaulle'' (lehenago, ''Place de l'Étoile'' deitua): Erdian, [[Parisko Garaipen Arkua|Garaipen Arkua]] dago.

* ''Place de Grève'' edo ''place de '''l'Hôtel-de-Ville'''''.

* ''Place du Parvis-'''Notre-Dame''''': Bertan dago Notre Dame katedrala.

 

* [[Parisko Unibertsitatea]] edo Sorbona (''La Sorbonne''), [[Latin auzoa]]n kokatua.

* Université de Versailles Saint-Quentin-En-Yvelines (Paristik kanpo)

 

=== Parkeak ===

 

* '''''Le [[bois de Boulogne]]'''''.

* ''Parc des '''Buttes-Chaumont'''''.

* ''Champ-de-'''Mars''''' (7. arrond.): Eiffel Dorrea eta Eskola militarraren artean dago.

* '''''Le [[bois de Vincennes]]'''''.

 

{{Gizateriaren ondarea Frantzian}}

 

 

== Garraioa ==

[[Parisko metroa|Metroa]] da Parisko garraio sistema nagusia. 300 geltoki ditu (384 geraleku), 214&nbsp;km errailek elkartuak. 16 linea ditu, 1 zenbakitik 14ra, gehi 3bis eta 7bis, hasieran jatorrizko lineen adar bat baino ez baitziren. Geltokien arteko distantzia txikia dela-eta, lineak mantsoegiak dira [[aldiri]]etara hedatzeko, beste hiri batzuetan egin duten bezala. Horregatik, 1960ko hamarkadan [[RER]] sarea (''Réseau Express Régional'') sortu zen, urrutiko aldirietara iristeko. RER sareak bost linea ditu (A, B, C, D eta E), 257 geltoki eta 587&nbsp;km errail.

 

Gainera, Parisen [[tranbia]] linea bat dago (T3), Pont de Garigliano eta Porte d'Ivry artean. Parisko inguruetan beste hiru linea ere badaude: T1 ([[Saint-Denis (Seine-Saint-Denis)|Saint-Denis]] eta [[Noisy-le-Sec]] artean), T2 ([[La Défense]] eta Porte de Versailles artean) eta T4 ([[Bondy]] eta [[Aulnay-sous-Bois]] artean).