Martin Gilbeau: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Otalazt wikilariaren 6245004 berrikuspena desegin da: euskal idazlea da, euskaraz (ere) idatzi baitzuen Etiketa: Desegin |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
5. lerroa:
== Bizitza ==
Martin Gilbeau Oiartzabal Urruñan sortu zen 1839ko agorrilaren 3an. Aita itsasgizona zuen eta ama Pexeeneberriko etxekoandrea. Aita ''Le Lapin'' izeneko ontzian aritzen zen lanean, eta itsasoan desagertu zen Martin sortu zen urte bereko abenduan. Hiru anaia-arreba izan zituen, baina hiruak haurtzaroan hil zirenez gero, Martin umezurtz gelditu zen, amarekin bakarrik, lau hilabete zituelarik. Umezurtza zela eta, estatuak eman hainbat laguntzaren bitartez, goi mailako irakaskuntzara iritsi ahal izan zen. Medikuntza ikasketak burutu zituen Bordeleko Saint-André ospitalean, eta 1869ko otsailaren 16an mediku titulua atzeman zuen.
Sendagile titulua eskuan zeukala, Euskal Herrira itzuli zen, eta Donibane Lohizunen aritu zen lanean, Hazparneko seme zen [[Jan Battitt Larralde|Xan Battitt Larralde]] mediku eta olerkariarekin batera. Urtebetez bakarrik, 1870. urtean hil baitzen hazpandarra. Orduz geroztik Donibanen bizi izan zen Marie Dihursuribehere-rekin ezkondurik.
Arras ezaguna zen garaiko donibandarren artetan, eta horrek bultzatu zuen 1878ko urtarrilaren 6an izan zen bozketan errepublikarren zerrendaburu aurkezteko. 213 bozka atzeman zituzten eta horren arabera lau ordezkari egokitu zitzaizkien. Eskuindarrek, berriz,
1878ko agorrilaren 28 eta 29ko eta 1882ko otsailaren 11ko ekaitz handien ondoren, badia hetsi zuen eta portu hobetu. Bainuetxe pare bat eraiki zuen, kasinoa zabaldu zuen eta 1879an, hiri osorako gasa bermatu zuen gas-lantegia eraiki zuen. 1881 eta 1883 urteen artean, lintzurako lurrak idorrarazi zituen eta urbanizazio plangintza zehatz bati jarraiki,
Lau urteko legealdia bukatzean, berriro hautatu zuten auzapez 1881eko urtarrilaren 9an. Urtebete berantago, hau da, 1882ko martxoaren 28an, [[Frantziako Parlamentua|Pariseko Parlamentuak]]
1884ko maiatzaren hauteskundeetan hirugarren aldiz hautatu zuten auzapez. Donibane Lohizuneko irakaskuntzan bi apez aritzen ziren, Etxeberri eta Elizaga. Gilbeauk, irakaskuntza [[laiko]]aren alde eginez, ordura arte herriko etxeak hilero pagatzen zien ordaina kendu zien. Honek eskandalua eta kalapita sortu zuen. Donibandar fededunak, baita alderdi errepublikanoari bozka ematen ziotenak ere, Gilbeau doktorearen aurka jarri ziren. Azkaineko erretorea, I. Doihanbehere Donibaneko bikarioen alde lerrotu zen. Hauek Gilbeauren antiklerikalismoa bazter guztietan barna zabaldu zuten, eta horrela, 1888ko maiatzaren 6an izan ziren hauteskundeetan Goihenetxe doktorea nagusitu zitzaion eta auzapez kargua kendu zion.
Baina Donibane Lohizunek auzapez ona galdu bazuen, erran beharra daukagu, euskal kulturak eragile eta bultzatzaile bikaina irabazi zuela. Martin Gilbeauk, auzapez kargua galduz geroztik, bete-betean aritu baitzen euskararen eta euskal kulturaren alde. Hala eta guztiz ere, euskal kulturaren arloan mugitzen ziren apez eta fededun ugariek nehoiz ez zioten barkatu auzapez izan zelarik, Etxeberri eta Elizaga bikarioei ordaina kendu izana, eta, nahiz eta Donibane Lohizuneko Elizaga erretorearekin eta [[Grazian Adema|Adema Zaldubi]] kanonikoarekin adiskidetasun handia izan, horietako ainitz
Martin Gilbeauren euskaltzaletasuna zaharra zen. Jadanik, hamasei urte zituela Euskaldun baten bihozminak Indietan izeneko bertso sorta idatzi zuen. 1859an, hogeita hiru urte zituela, [[Antton Abadia]]k Urruñan antolatu zituen Euskal Bestetan hirugarren saria eskuratu zuen ''Euskaldun desterratua'' olerki sortarekin.
23. lerroa:
1869-1870 urteetatik aurrera, ''L´association basque des jeux floraux'' izeneko elkartea sortu zuen, Antton Abadiak bultzaturiko euskal Lore Jokoetatik aparte, euskaltzale ''gorri'' edo errepublikazaleak bildu nahian.
Hortik aitzina, buru-belarri aritu zen ikerketak egiten eta
Sarako bilkura horretan, Gilbeauk eta [[Julien Vinson|Vinson]] euskalariak euskararen ortografia finkatzeko akademia bat sortzea deliberatu zuten. Azkenik, 1901eko irailaren 16an, Hendaian lehen Euskal Ortografia Biltzarra izan zen, eta bertara hurbildu ziren Bidasoaren bi aldeetako euskaltzalerik famatuenak: [[Resurreccion Maria Azkue|Azkue]], [[Sabino Arana|Arana-Goiri]], Arturo Kanpion, [[Txomin Agirre]], [[Serapio Mujika]], Adema Zaldubi, [[Jean Pierre Arbelbide|Arbelbide]], [[Piarres Broussain|Broussain]], [[Jean Hiriart-Urruti|Hiriart-Urruti]], [[Jean Baptiste Daranatz|Daranatz]]...
Urte berean, Martin Gilbeauk bere azken lana plazaratu zuen: Hitztegiko pasarte batzuek izeneko hiztegiñoa. Baionako Euskal Erakustetxean Euskal herriko hizkuntza mapa bat ezarri zuen erakusgai, baina zorigaitzez, ez da gure egunetara iritsi. 1912ko abenduaren 11n Donibane Lohizunen hil zen, hirurogeita hamahiru urte zituela.
56. lerroa:
{{bizialdia|1839ko|1912ko|Gilbeau, Martin}}
[[Kategoria:Urruñarrak]]
[[Kategoria:Euskal idazleak]]
|