Frantses: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
No edit summary
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
1. lerroa:
{{HezkuntzaPrograma|Hizkuntzak}}
{{beste erabilpenak|hizkuntzari|herritartasuna|Frantziar}}
{{Hizkuntza infotaula
| izena = Frantsesa
16 ⟶ 17 lerroa:
| maparen testua = Frankofoniaren Mundua</br>Urdin iluna: frankofonia; urdina: hizkuntza ofiziala; urdin argia: kulturaren hizkuntza; berdea: gutxienekoa.
}}
{{beste erabilpenak|hizkuntzari|herritartasuna|Frantziar}}
'''Frantsesa'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> ({{lang|fr|''français, la langue française''}}) [[hizkuntza erromantzeak|erromantze hizkuntza]] da, [[hizkuntza indoeuropar]] bat. [[Erromatar Inperioa]]n hitz egiten zen [[latin arrunt]]etik eratorri zen, beste hizkuntza erromantzeak bezala. [[Hizkuntza galo-erromantzeak|Hizkuntza galo-erromantzeetatik]] eratorri zen, [[Galia]]n hitz egiten zen [[latin]]aren forma, zehazkiago Iparraldeko Galian. Bere ahaiderik gertukoenak [[Frantzia]]ko iparraldean eta [[Belgika]]ko hegoaldean tradizionalki hitz egin diren beste [[Oïl hizkuntzak]] dira, frantsesak ia guztiz gainditu dituenak. Frantsesak [[Galia Belgika]]ko [[hizkuntza zelta|hizkuntza zelten]] eragina izan du, eta beranduago [[frankiar hizkuntza]]rena, [[frankoak|frankoen]] inbasioaren ondorioz. Gaur egun, Frantziak iraganean izandako itsasoz-haraindiko hedapena dela eta, [[frantziar kreolera]]k ugari dira, [[Haitiko kreolera]] nabarmen. Frantsesa hitz egiten duen pertsona edo nazio bati '''frankofono''' ({{lang-fr|Francophone}}) deritzo.
 
Frantsesa hizkuntza ofiziala da munduko 29 herrialdetan, kontinente guztietan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Countries and Languages - Megalanguages around the World - Nations Online Project|url=https://www.nationsonline.org/oneworld/countries_by_languages.htm|aldizkaria=www.nationsonline.org|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. Horietako gehienak [[Organisation Internationale de la Francophonie]] (OIF) erakundeko kide dira, frantsesa erabili edo irakasten duten 84 herrialdeen elkartea. Lehen hizkuntza gisa erabiltzen da [[Frantzia]]n (baita [[Ipar Euskal Herria]]n ere), [[Kanada]]ko [[Quebec]]en zein [[Ontario]] eta [[New Brunswick]]en, [[Belgika]]n (bereziki [[Valonia]] eta [[Brusela]]n), [[Suitza]]ko mendebaldean ([[Berna kantonamendua|Berna]], [[Friburgo kantonamendua|Friburgo]], [[Geneva kantonamendua|Geneva]], [[Jura kantonamendua|Jura]], [[Neuchâtel kantonamendua|Neuchâtel]], [[Vaud]], [[Valais]] kantonamenduetan), [[Monako]], [[Ameriketako Estatu Batu]]etako eskualde batzuetan ([[Louisiana]], [[Maine]], [[New Hampshire]] eta [[Vermont]]), [[Luxenburgo]]ko eskualde batzuetan, [[Italia]]ko iparraldean ([[Aostako Harana]]) eta munduan zehar dauden hainbat komunitatetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Statistics Canada|abizena=Government of Canada|izenburua=Census in Brief: English, French and official language minorities in Canada|data=2017-08-02|url=https://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2016/as-sa/98-200-x/2016011/98-200-x2016011-eng.cfm|aldizkaria=www12.statcan.gc.ca|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. 2015ean L2 zein hiztun partzialen %40 [[Europa]]n bizi zen, %35 [[Saharaz hegoaldeko Afrika]]n, %15 [[Afrika]]n eta [[Ekialde Hurbil]]ean, %8 [[Amerika]]n eta %1 [[Asia]] eta [[Ozeania]]n<ref name="status">{{Erreferentzia|izena=Ministère de l'Europe et des Affaires|abizena=étrangères|izenburua=The status of French in the world|hizkuntza=en|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/en/french-foreign-policy/francophony-and-the-french-language/the-status-of-french-in-the-world/|aldizkaria=France Diplomatie :: Ministry for Europe and Foreign Affairs|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. Frantsesa [[Europar Batasun]]ean hitz egiten den laugarren hizkuntza nagusia da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2016-01-06|url=https://web.archive.org/web/20160106183351/http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_386_en.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-02-26}}</ref>, eta Europan beste lehen hizkuntza bat duten baina bigarren hizkuntza bat hitz egiteko gai direnen %20 inguruk frantsesa du bigarren hizkuntzatzat<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Why learn French?|data=2008-06-19|url=https://web.archive.org/web/20080619042509/http://www.cpfalta.ab.ca/Learning/whyfrench.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. Frantsesa da EBn gehien irakasten den bigarren hizkuntza<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le français est la deuxième langue la plus étudiée dans l'Union européenne|data=2017-02-25|url=http://www.lefigaro.fr/langue-francaise/actu-des-mots/2017/02/25/37002-20170225ARTFIG00101-le-francais-est-la-deuxieme-langue-la-plus-etudiee-dans-l-union-europeenne.php|aldizkaria=FIGARO|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. Frantsesa da ere munduan natiboki gehien hitz egiten den 18. hizkuntza, hiztun kopuru osoaren arabera 6.a eta munduan zehar gehien ikasten den bigarrena, 120 milioi ikaslerekin<ref>{{Erreferentzia|abizena=Babbel.com|izenburua=How Many People Speak French, And Where Is It Spoken?|hizkuntza=en|abizena2=GmbH|izena2=Lesson Nine|url=https://www.babbel.com/en/magazine/how-many-people-speak-french-and-where-is-french-spoken/|aldizkaria=The Babbel Magazine|sartze-data=2019-02-26}}</ref>.
 
Frantziar eta belgikar [[kolonialismo]]aren ondorioz [[XVI. mende]]tik aurrera, frantsesa asko hedatu zen Amerikan, Afrikan eta Asian zehar. Bigarren hizkuntza frantsesa dutenen gehiengoa [[Afrika Frankofonoa]]n bizi dira, bereziki [[Gabon]], [[Aljeria]], [[Maroko]], [[Tunisia]], [[Maurizio]], [[Senegal]] eta [[Boli Kosta]]n<ref>{{Erreferentzia|izena=Organisation internationale de la|abizena=Francophonie.|izenburua=La francophonie dans le monde. 2006-2007|argitaletxea=Nathan|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/144615162|isbn=9782098821774|pmc=144615162|sartze-data=2019-02-26}}</ref>.
 
Frantsesak 76 milioi hiztun natibo dituela kalkulatzen da, beste 235 milioi pertsonek ondo hitz egiten dute egunero<ref>{{Erreferentzia|izenburua=French|hizkuntza=en|url=https://www.ethnologue.com/language/fra|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2019-02-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Francophonie («Qu'est-ce que la Francophonie?»)|url=http://www.axl.cefan.ulaval.ca/francophonie/francophonie.htm|aldizkaria=www.axl.cefan.ulaval.ca|sartze-data=2019-02-26}}</ref> eta beste 77 eta 110 milioi artean bigarren hizkuntza gisa dute eta maila ezberdinetan hitz egiteko gai dira, bereziki Afrikan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Most Widely Spoken Languages|data=2011-09-27|url=https://web.archive.org/web/20110927062910/http://www2.ignatius.edu/faculty/turner/languages.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. OIFren arabera mundu osoan zehar 300 milioi inguru dira "hizkuntza hitz egiteko gai direnak", azaldu gabe zer nolako irizpidea erabiltzen duten neurketa egiteko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=French language is on the up, report reveals|hizkuntza=en-GB|data=2014-11-06|url=https://www.thelocal.fr/20141106/french-speakers-world-language-english|aldizkaria=www.thelocal.fr|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. [[Université Laval]]ek eta [[Réseau Démographie de l'Agence universitaire de la francophonie]]k egindako ikerketaren arabera 2025ean 500 milioi hiztun izango ditu eta 2050ean 650 milioi<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Agora: La francophonie de demain|hizkuntza=fr|url=https://www.ledevoir.com/opinion/idees/69236/agora-la-francophonie-de-demain|aldizkaria=Le Devoir|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. OIFren kalkuluak dio 2050erako 700 milioi hiztun inguru izango dituela, gehienak Afrikan<ref name="status" />.
[[Frantses Akademia|Académie française]] izeneko erakunde beteranoa, [[1635]]ean sortua, hizkuntzaren araugilea da.
 
Frantsesak nazioarteko eta literatura hizkuntza gisa historia luzea du, eta askotan erabilia izan da [[zientzia]]ren hizkuntza nagusi gisa. [[Nazio Batuen Erakundea]]k, [[Europar Batasuna]]k, [[NATO]]k, [[Munduko Merkataritza Erakundea]]k, [[Nazioarteko Komite Olinpikoa]]k eta [[Gurutze Gorria]]rentzat lehen edo bigarren hizkuntza da. [[Bloomberg Businessweek]] aldizkariaren arabera frantsesa da negozioetarako hirugarren hizkuntzarik garrantzitsuena, [[ingeles]]a eta [[txinera]]ren ondoren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bloomberg - Are you a robot?|url=https://www.bloomberg.com/tosv2.html?vid=&uuid=a6187f80-3a0d-11e9-a99b-b7d372d1fea2&url=L25ld3MvYXJ0aWNsZXMvMjAxMS0wOC0zMC9tYW5kYXJpbi1jaGluZXNlLW1vc3QtdXNlZnVsLWJ1c2luZXNzLWxhbmd1YWdlLWFmdGVyLWVuZ2xpc2gtMS0=|aldizkaria=www.bloomberg.com|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. [[Frantses Akademia|Académie française]] izeneko erakunde beteranoa, [[1635]]ean sortua, hizkuntzaren araugilea da.
 
== Historia ==