Klima: berrikuspenen arteko aldeak

'''Klima''' eskualde bateko [[lurraren atmosfera|egurats]] edo atmosfera-egoeren seriea da<ref>Maximilien Sorre</ref>, beraz, denbora luzean neurtuak. Honek esan nahi du egoera guztiak kontuan hartzen direla, bai adierazgarriak, bai ez ohikoak: egoeren gertaerak, beren dinamika, nola gertatzen diren eta zein erritmotan gertatzen diren... Klima mota ezartzeko tokian tokiko eguratsaren neurri estatistikoak, urtekoak eta hilabetekoak, kontuan hartzen dira: [[tenperatura]], [[prezipitazio (meteorologia)|prezipitazioa]], [[eguzkia|eguzki]]-orduak, [[argi]]a, [[hezetasun]]a, [[haize]]aren abiadura etab. Ohiz kanpoko datuak ere kontuan hartzen dira. Hitzaren jatorria [[greziera]]zko {{lang|el|kλίμα}}, ''klíma'', da, «inklinazioa» adieran. Izan ere, lehenengo klima eskualdeak banatu zirenean, eguzki izpien inklinazioaren arabera erabaki ziren.

 

Klimatologia da klima aztertzen duen [[ezagutza|jakintza]]. Paleoklimatologiak, aldiz, antzinako klima aztertzen du, hainbat jatorriko laginak ikertuz, hala nola, [[aintzira]] hondoetako sedimentuak, [[izotz]] harriak edo [[koral]] eta [[zuhaitz]] eraztunak.

 

{{clear}}

{{Eguraldia}}

Klimaren definizioan, beraz, kontuan izan behar da eguraldiaren bilakaera normala edo batez bestekoa, dituen gorabehera guztiekin. Hala, leku jakin bateko klimari buruzko zenbakizko ezaugarriak jakin nahi badira, tenperatura, prezipitazio eta haizearen batez besteko balioak ez ezik haiek noiz eta nola eskuratu ziren ere jakin beharra dago, eta orobat batez besteko balioari buruzko maiztasuna eta gorabeherak ere, eta airearen hezetasuna, [[presio atmosferiko|egurats presioa]], hodeiak, [[zeru]] garbiko eguzki orduak, ikusgaitasuna, [[elur]] geruza, eta, oro har, [[estatistika]] bidez bereiz daitekeen meteorologia gertaera oro. Hala egin dira klima mapak, alegia, datuen batez besteko balioak erabiliz eta kalkulu estatistikoak eginez. Denboran zehar aldagarriak baina ''batez besteko'' egoera baten inguruan aldagaitzak diren parametroen multzoa da klima, eta [[klimatologia]], berriz, parametro horiez diharduen jakintza.

 

 

 

Honela zioen definizioak:

Irteerak, berriz, Lurreko klimak dira, bakoitzak bere ezaugarriak dituela eta sarrerako mekanismo bat edo besteren eragina erakusten duela.

 

 

Beste ondorio bat Lurreko uraren oreka da: [[ozeano]]aren, eguratsaren eta kontinenteen artean ura lekuz aldatzeak horien artean sortzen den ur gehiegitasuna eta gutxiegitasuna orekatzen ditu.

Perturbazio batek asaldatu ondoren azpisistema batek atzera orekan jartzeko behar duen denbora da denbora eskala. Denbora eskaletan alde handia dago batetik bestera: eguratsa, bere osoan, eta behe troposfera, bereziki, ozeanoaren gainaldea bezala, duten mugitzeko eta beroa trukatzeko ahalmena dela eta, berehala erreakzionatzen dute tenperatura aldaketa baten aurrean, eta egun gutxi edo aste gutxitan iristen dute oreka. Aitzitik, biosferaren oinarrizko zikloa urtekoa da, eta [[uda]]-[[negu]]ko aldaketa termikoei erantzuten die. Sistemako beste atal batzuek askoz ere denbora eskala handiagoak dituzte. Ozeanoan, ur sakonetan, doitze denborak hamarraldiak edo mendeak izan daitezke. Kriosferaren erantzuna ere aldakorra da oso: elur geruzak urtetik urtera gorabehera handiak dituen bezala, hormategiak eta hormaguneak askoz polikiago aldatzen dira, bolumenean edota hedaduran kontuan hartzeko aldaketak gertatzerako ehunka milioi urte igarotzen dira. Litosfera da, berriz, sistemako osagai motelena; ehunka milioi urtetan gertatzen baitira aldaketak berorretan.

 

 

Ezagutzen den klimen lehen sailkapena grekoek egin zuten. Hiru klima eremu handitan banatu zuten Lurra, tenperaturen banaketa globala kontuan harturik: [[klima tropikal|tropikala]], [[klima epel|epela]] eta [[klima polar|polarra]]. Harrezkero sistema asko formulatu dira, batez ere [[XX. mendea]]n, baina, oro har, bi joera nagusi bereiz daitezke. Batetik, klima aniztasuna sortzen duten faktoreetan (eguratsaren zirkulazioa, aire masak eta eguraldi motak) oinarritzen direnak, sailkapen genetikoak deituak (Flohn, Alissov edo Strahlerrenak, adibidez), eta, bestetik, klimaren hainbat elementu (elkortasuna eta tenperaturak) konbinatzen dituztenak, sailkapen enpirikoak deituak (Papadakis, Thornthwaite eta, batez ere, [[Köppen klima sailkapena|Köppen]]).

 

Flohnen sailkapen genetikoak (1950) Lurreko [[haize]] laster handiak eta prezipitazioa hartzen ditu oinarritzat. Kontuan hartzen ditu halaber egurats zirkulazioaren joera orokorrak arotik arora izaten dituen aldeak. Urte guztia haize sistema beraren mende dauden eskualdeak (klima homogeneoa) eta aroaren araberako haizeen mende daudenak (klima heterogeneoa) bereizten ditu. Orotara, zazpi klima eremu bereizten ditu, baina haietako bakoitza zehatz-mehatz mugatzeko zailtasunak direla eta, ez da haien banaketa geografikoa [[planisferio]] batean irudikatu, eta mapa ideal bat marraztu besterik ez da egin.

 

{{sakontzeko|Köppen klima sailkapena}}

Köppen klima sailkapena da sailkapen metodo ezagunena eta erabiliena geografoen artean. Landaredi naturala klimaren adierazle bat delako ideian oinarritzen da; haren kategorietako batzuk landare mota batzuen muga klimatikoetan oinarritzen dira, hain zuzen. Köppenek urteko eta hilabeteko tenperatura eta prezipitazio batez bestekoen arabera definitzen ditu klimak; zenbait talde eta azpitalde klimatiko bereizten ditu, eta letrazko kode baten bidez izendatzen. Bost talde nagusi daude, letra larriz adieraziak, eta beren ezaugarriak batez ere irizpide termikoetan oinarritzen dira:

 

 

Talde horiek guztiak azpitalde espezifikoagoetan banatzen dira, letra xehez adierazten dira, eta beren ezaugarriak prezipitazioen aroz aroko banaketan oinarritzen dira:

Bi letra multzo horiek konbinatuz [[Köppen klima sailkapena]] osatzen duten hamabi klimak ateratzen dira.

 

{|

|- valign=top |