Irlanda: berrikuspenen arteko aldeak

| azalera = 81.638,1 km²<ref>{{en}} [http://islands.unep.ch/Tiarea.htm Uharteak, euren azaleraren arabera]. 1998ko abuztuaren 30a. UN system-wide earthwatch. United Nations Environment Programme.</ref>

'''Irlanda''' edo '''Irlanda uhartea'''<ref>{{Web erref |izena=19 or.|izenburua=159. araua: Europako toponimia fisikoa|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0159.pdf|argitaletxea=Euskaltzaindia|sartze-data=2010-12-29}}</ref> ([[ingeles]]ez ''{{lang-en|Ireland''}};<ref>'Ingelesezko ''Ireland''' (izenaren ahoskera: {{ahoskera|En-us-Ireland.ogg}}) izen irlandarraren ahoskera euskaldun batentzako "Airland" edo "Eirland" izango litzateke).</ref>, [[irlandako gaelera{{lang-ga|irlanderaz]] ''Éire''}};<ref>'Irlanderazko ''Eire''' (izenaren ahoskera: {{ahoskera|Eire pronunciation.ogg}}) izen irlandarraren ahoskera euskaldun batentzako "Eire/a" izango litzateke).</ref>, [[eskoziera]]z ''{{lang-sco|Airlann''}}; eta [[latin]]ez ''{{lang-la|[[Hibernia]]''}}) [[Europa]] osoko hirugarren uharterik handiena da eta munduko hogeigarrena. [[Europa|Europar kontinentearen]] ipar-mendebaldean kokatzen da eta milaka uharte eta uhartetxoz inguratuta dago. Irlandak [[Britainiar uharteak|Britainiar uharteetako]] zati da, gehiago zehaztuz, Britainiar uharteetako bi [[uharte]] nagusietako txikiena da. [[Britainia Handia]] uharte handiaren mendebaldean dago Politikari dagokionez, Irlandako estatu subiranoak ([[Irlandako Errepublika]] deritzana<ref>[http://www.irishstatutebook.ie:80/1948/en/act/pub/0022/sec0002.html#zza22y1948s2. Irlandako Errepublikaren 1948ko Agiria. 1948. 2. Atala. Irlandako Gobernua. 2008ko urriaren 23a.]</ref>) uharteko bost seirenetan agintzen du eta gainontzeko ipar-ekialdeko seirena ([[Ipar Irlanda]]ko) [[Erresuma Batua]]ren zatia da eta haren agindupean dago.

Irlandako lehendabiziko bizilekuak K. a. 8.000 urte ingurukoak dira. K. a 200. urtean, [[Zelta|zelten]] emigrazioak eta eraginak uharte osoa menperatu zuten. Erlatiboki maila txikiagokoak ziren [[Erdi Aroa|erdi aroko]] [[bikingo]]en eta [[Normandiar|normandarren]] kokalekuek ondorengo 1600. urte inguruko Ingelesen nagusitasunari bidea eman zioten. Ingeles [[Protestantismo|protestanteek]] [[Katolizismo|irlandar katolikoen]] gehiengoaren gainetik gobernatu zuten, baita erabat alboratu ere. Uharteko ipar-ekialdean, Ulsterko kolonizazioaren ondorioz, protestanteek gehiengoa lortu zuten. [[1801]]ean Irlandako uharte osoa [[Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua]]ren zati bihurtu zen. [[XIX. mendea]]ren erdialdera [[Irlandako Gosete Handia]] gertatu zen: horren ondorioz, jende asko eta asko hil zen edo atzerrira emigratu. [[1921]]<nowiki/>ean, [[Irlandar Independentzia Gerra]] amaitu ostean, Britainiar Gobernuak akordio bat proposatu eta [[Anglo-irlandar Ituna|Itun Anglo-Irlandarra]] sinatu zen. Horrek [[Irlandako Estatu Askea]] sortu eta [[Britainiar Inperioa|Britainiar Inperiotik]] atera zuen: herrialdeak bere barne independentzia eraginkorra berreskuratu zuen, nahiz eta oraindik konstituzionalki Britainiar Koroari loturik segitu<ref>Olson, 58. orr.</ref>. [[1920]]ko Irlandako Gobernuaren Agiriaren arabera, [[Irlandaren banaketa administratiboa|Irlandako 32 konderrietako]] seik osatu zuten [[Ipar Irlanda]]ko eskualde berria: handik gutxira, protestanteek eta unionistek gehiengoa zutenez, eskualde horrek aukera probestu eta [[Erresuma Batua]]ri lotuta mantentzea erabaki zuen.<ref>Magee, 108. orr.</ref>. [[1949]]an [[Irlandako Estatu Askea]]k behin betiko [[Commonwealth]] erakundea laga eta [[Irlandako Errepublika]] bilakatu zen: honela, artean [[Erresuma Batua]]rekiko zituen lotura politiko eta administratibo murritzak erabat eten ziren. [[1973]]an, [[Irlandako Errepublika]] [[Europako Ekonomia Erkidegoa]]n sartu ziren. 1960.1960ko hamarkadatik hasi eta 1990. hamarkadara1998 arte, [[Ipar Irlandako gatazka]] politikoa ([[ingeles]]ez, ''[[Ipar Irlandako gatazka{{lang-en|"The Troubles"]]''}}) jazoizan zen,; [[1998]]ko [[Ostiral Santuko Hitzarmena]]rekin, nolabaiteko konponbidea lortu arte irauneman zuenazioten.