Matxinada Espartakista: berrikuspenen arteko aldeak

'''Altxamendu Espartakista''' ({{lang-de|Spartakusaufstand}}) bezala ezagutzen da, [[1919]]<nowiki/>ko urtarrilaren 5 eta 12aren artean [[Berlin|Berlinen]]en eman zen [[Grebagreba orokor|greba orokorra]]ra eta [[Borrokaborroka armatu|borroka armatua]]a.

Terminoaren erabilera jeneralizatu egin da, egiatan [[Espartakisten Liga|Espartakisten Ligak]]k, geroago Alemaniako Alderdi Komunista bihurtu zenak, ez zuen langileen eta soldaduen altxamendua hasi, ezta ere zuzendu, altxamendua behin hasita zegoenean harekin kooperatu baizik.

[[1918]]<nowiki/>ko Urrian iraultza nahia sortu zen [[Alemania|Alemanian]]n, [[Hohenzollern dinastia|Hohenzollerndarren]] uzkailtzearen ondoren eta [[Weimarko Errepublika|Weimarko errepublika]] izendatu zenetik.

Gobernu berriak, [[Friedrich Ebert]] buruan zutela, barne ordena mantentzen saiatzen zen, [[burgesia]] eta klase ertainaren arteko gatazkak baretzen eta fronte batu bat erakusten saiatzen zen munduko potentzien begitara. Bide batez, proletalgoaren iraultza ekiditen zuten, nahiz eta sozialista erradikalenak errusiar [[Boltxebike|boltxebikeakboltxebike]]ak imitatu nahi izan. Horretarako, Eberten gobernuak tropa desmobilizatuak eta langile eta soldaduen sobieten sortzaileak kontrolpean izan beharra zituen, erregimenarentzat oztopo bat ez izateko. Beste alde batetik, [[Errusiako Iraultza|Errusiar Iraultzaren]] albisteak ziurgabetasuna sortu zuen Alemanian; izan ere, [[Vladimir Lenin|Leninek]] zuzendutako boltxebikeek gobernu deskonposatu bat aprobetxatu zuten erregimenean aldaketa bat eragiteko. Ondorioz, Ebertek eta bere ingurukoek hori gertatzea saihetsi nahi zuten.

Friedrich Eberten gobernu sozialdemokratak eskari hauek ezeztatu zituen, Hindenburg mariskalak ordezkatutako armadak lagunduta eta lasaitasun tentso bat mantenduz 1918. urteko azken egunetan. Hala ere, urtarrilaren 5ean, ezkertiar erradikalenak, [[Espartakisten Liga|Espartakisten Ligak]]k lagunduta, Vörwarts egunkariaren sedea hartu zuten.

Hain zuzen, buru komunista zen [[Rosa Luxemburg|Rosa Luxemburgek]]ek zion, 1919ko Alemaniako egoera ez zela 1917ko Errusiakoaren berdina eta soldadu desmobilizatuekin ezinezkoa zela gobernua uzkailtzea lortuko zuen borrokalari masa batzea. Beste alde batetik, erregimen boltxebike errusiarrak ezin zieten komunista alemaniarrei lagundu, ez baitzeuden horretarako egoera onean.

Hori gutxi balitz, Eberten gobernua, langileen ordainketaren eta baldintzen hobekuntzen ziurgabetasun hori lasaitzen saiatzen ari zen. Gobernuak zioen, [[Woodrow Wilson|Woodrow Wilsonek]]ek zuzendutako Estatu Batuetako gobernuak laguntza ekonomikoa emango ziela nahigabe sozial horrekin amaitzeko; horrek langileen errebuelta nahia izugarri jaitsi zuen.

Altxatutakoek gobernuaren dimisioa eskatu zuten, beraz Ebertek armadaren laguntza eskatu zuen.

Armadaren kontraerasoa 1919ko urtarrilaren 9an hasi zen, Walther von Lüttwitz generala buru zutela eta ''[[Freikorps]]'' antikomunistek lagunduta. Altxatutako langileen borrokak, "Aste Odoltsua" izenez ezagututakoari eman zion hasiera, hainbat egunetan zehar Berlingo kaleak guda-zelai bihurtuz. Langile espartakistek, fabriketan lubakituta zeudenak, ez zuten beste langile eta soldaduen laguntza handirik jaso, beraz ezin izan zuten denbora askoan eutsi. Gauzak horrela, pixkanaka-pixkanaka hauek hiltzen edo harrapatzen joan zen gobernua.

Urtarrilaren 15eko arratsalderako, Berlingo altxamendu komunistak porrot egin zuen eta espartakistek hartutako hiriko puntu guztiak berreskuratuta zituen gobernuak. Ligako bi buru nagusiak, Luxemburg eta Liebknecht, harrapatuak eta erailduak izan ziren. Hilketa hauek gatazka asko piztu zituzten Alemania guztian zehar.