Aldizkari: berrikuspenen arteko aldeak

Aldizkariak faktore ezberdinen arabera sailkatu daitezke: gaia (sukaldaritza, kirola, politika, erlijioa, denbora-pasa...), zuzentzen den adin tartea edo generoaren arabera (umeak, gazteak, helduak, gizonak, emakumeak...), alor profesionalaren arabera (zientzia, zuzenbidea, ekonomia...) eta abar.

 

{{Sakontzeko|Euskarazko aldizkarien zerrenda}}

 

 

== Munduan ==

* ''[[Bild]]''

* ''[[Billboard]]''

Bi jarrera politikoak erradikalizatuz joan ziren, eta, horren ondorioz, bi astekari ezagunen sorrera gauzatu zen: ''Le Réveil Basque'' gorrien aldekoa eta ''Eskualduna'' xuria.

 

 

Errepublikazaleen aldizkariari aurre egitearren, [[1887]]an, Baionan, ''Eskualduna'' –''Escualduna'' hasieran, ''Eskualdun ona'' tartean– astekaria argitaratu zen. [[Louis Etxeberri]] politikariak sortu zuen eta xurien proiektu horrek etsaienak baino askoz gehiago iraun zuen, [[1944]]an kaleratu baitzen azken alea. ''Eskualduna''ren eragina handia izan zen Iparraldean, laborariengan bereziki, pentsamolde bat finkatu zuelako. Hasieran frantsesez eta euskaraz agertzen bazen ere, euskararen presentzia % 90 izatera iritsi zen, [[nafar-lapurtera|lapurtera]] eta behe-nafarrera erabiliz. [[Arnaud Pochelou]] izan zen lehen zuzendaria baina [[Jean Hiriart-Urruti]]rekin, bigarrenarekin alegia, lortu zuen astekariak gailurra jotzea: 10.000 irakurle. [[Lapurdi]], [[Nafarroa Beherea]] eta [[Zuberoa]]ko herri gehienetako berriak biltzen zituen, eta Euskal Herriko albisteak ez ezik bestelakoak ere zabaltzen zituen, ideologia bertsuko ''Le Courrier de Bayonne'' egunkaritik jasotakoak gehienak. Fedea eta nekazaritza –''Laborarier'' zen bizitza osoan iraun zuen atalaren izena– izan ziren astekariaren bi ardatz nagusiak.

Iparraldeko zein Hegoaldeko euskaldun asko, bestalde, Ameriketara joan ziren [[XIX. mendea]]ren erdialdean. Han euskaldunen topagune garrantzitsu batzuk sortu zituzten, euskal nortasuna gordetzearren, eta [[Montevideo]]n, [[Argentina]]n, [[Kuba]]n edo [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]] gune indartsuak eratu ziren. Haien helburuetako bat hizkuntza ez galtzea zen, eta, horretarako, besteak beste, euskarazko aldizkariak argitaratzeari ere ekin zioten.

 

 

Kazetaritza politikoak ere bere esparrua eratu zuen, batik bat [[Sabin Arana|Sabino Aranaren]] eskutik. [[1893]]an ''[[Bizkaitarra (aldizkaria)|Bizkaitarra]]'' aldizkaria argitaratu zuen «Jaun-Goikua eta Lagi-Zarra» goiburuarekin.

Bi urte iraun zuen eta, [[1895]]ean, ''[[Baserritarra]]'' astekariak bete zuen aurrekoaren lekua. Euskarari buruzko pentsamolde abertzalea erakusten zuen: «Euskereari eutsi egixube zeuen Abenda ta odolaren izkerea dalako». Aranak euskararen berpiztea abertzaletasunaren sorrerarekin lotzen zuen, eta bere ideologiak ez zuen etenik izan: ''La Patria'' ([[1901]]-[[1903]]), ''Patria'' (1903- [[1906]]), ''Aberri'' (1906-[[1908]]) eta ''Aberrija'' (1908). Bestalde, lurralde bakoitzean aldizkari [[abertzaletasun|abertzale]] bana argitaratu zuen: [[Gipuzkoa]]n ''Gipuzkoarra'', [[1907]]an; ''Bizkaitarra'' [[Bizkaia]]n, [[1909]]an; [[Araba]]n, ''Arabarra'' sortu zen [[1912]]an eta [[Nafarroa]]ko ''Napartarra'' [[1911]]n agertu zen –haren jarraitzaileak ''La Voz de Navarra'' eta ''Amayur'' izan ziren–. Lau orrialdeko astekariak izaten ziren, eta euskarak % 10 betetzen zuen. Lau lurraldeetako aldizkari haien ondoren, eta abertzaletasunaren gorakada nabarmena zenez, [[Euzko Alderdi Jeltzalea]]k egunkari bat argitaratzea erabaki zuen: ''[[Euzkadi (egunkaria)|Euzkadi]]''. [[1913]]an kaleratu zen lehen zenbakia, Bilbon, eta 10.000 ale saltzera iritsi zen garairik onenean. [[Evaristo Bustintza|Ebaristo Bustintza ''Kirikiño'']] izan zen euskarazko atalaren zuzendaria eta Aranaren hizkuntza-eredua erabili zuen. [[1915]]ean, euskarak bi atal betetzen zituen, «Egunekoa» eta «Euzko Abendaren Elez» izenekoak.

 

Gerra aurreko kazetaritzak gerra garaian jo zuen gailurra. Oparoa izan zen mugaz bi aldeetan bizi izan zen garaia, [[Espainiako Gerra Zibila]]k eta [[Bigarren Mundu Gerra]]k suntsitu zutena.

 

 

[[Baiona]]n, [[1939]]an, erbesteratuek kazeta berri bat argitaratu zuten: ''[[Euzko Enda]]''. Urtarrilean kaleratu zen lehen alea ''Comité Basque de secours aux réfugiés'' talde eragileari esker. José Javier Leguía buru zela, bertan idatzi zutenen artean [[Jose Migel Barandiaran]], [[Ixaka Lopez|Ixaka Lopez Mendizabal]], [[Jesus Maria Leizaola]], [[Inazio Eizmendi|Basarri]], [[Joseba Zubimendi]], [[Orixe]]… aurkitzen ziren.

[[Donibane Lohizune]]n, 1945ean, talde bat osatu zen Gernika izenekoa –zerikusirik ez zuena Barandiaranen izen bereko taldearekin–. Mugimendu apolitikoa eta askotarikoa izan nahi zuen. Ideologia ezberdineko jendea bildu zen talde honen inguruan eta 1948an ''Gernika'' aldizkaria argitaratzen hasi ziren. [[Rafael Pikabea]]ren zuzendaritzapean Lafittek, Barandiaranek, Orixek, Ixaka Lopez Mendizabalek, [[Jon Mirande|Mirandek]], [[Iratzeder]]rek, Basarrik, [[Luis Villasante|Villasantek]], [[Federiko Krutwig|Krutwigek]]… idatzi zuten bertan, era guztietako arloez: artea, olerkigintza, literatura, filosofia, filologia, etab.

 

 

1949an [[Jokin Zaitegi]] ''Euzko Gogoa'', kultura-argitalpen garrantzitsuenetakoa –agian garrantzitsuena–, hasi zen argitaratzen Guatemalan. Bederatzi urtez euskara hutsezko bihilabetekari horrek eragin handia izan zuen 50eko hamarraldian, euskal kulturan oro har eta euskal kazetaritzan bereziki. Zaitegirekin batera, [[Andima Ibiñagabeitia]]k eta geroxeago Orixek «euskararik gabe ez dago Euskal Herririk» goiburuarekin jardun zuten. Egitasmo nagusia euskara berpiztea zen, eta helburu horren inguruan euskal kulturako eta politikako lagun asko aritu zen: [[Seber Altube]], [[Telesforo Monzón|Telesforo Monzon]], Jose Migel Barandiaran, Jon Mirande, [[Txillardegi]], Villasante, Krutwig, [[Jose Antonio Agirre]] lehendakaria… Guatemalatik [[Biarritz|Miarritzera]] aldatu zuen ''Euzko Gogoa''k bere egoitza, bigarren aro bati ([[1956]]-[[1959]]) ekinez. Garai hori izan zen, hain zuzen, eraginkorrena, filosofiaz, historiaz, erlijioaz, etab., idatzi arren literaturarako joera zen nagusi.