Animalia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
200. lerroa:
[[Antzinako Grezia]]n, [[Aristoteles]]ek animaliak banatu zituen, bere behaketaren arabera, [[odol]]a zutenen eta odola ez zutenen artean. Lehen taldean [[ornodun]]ak zeuden, gutxi gora behera. Animaliak eskala baten arabera antolatu zituen, [[gizaki]]engandik hasita goian (odola dute, bi hanka eta arima arrazionala), ''beheranzko'' norabidean: [[erditze]]n duten tetrapodoak (odola, lau hanka, arima sensitiboa), beste talde batzuk [[krustazeo]]ak bezala (odolik ez, hankarik ez, arima sensitiboa) [[belaki]]etaraino iritsi arte, ''espontaneoki'' sortzen ziren animaliak (odolik ez, hankarik ez, barazki arima). Aristotelesek ez zekien belakiak animaliak ziren edo ez, bere sisteman animaliek sentimenduak, jateko gogoa eta mugikortasuna zutelako, edo landareak, ez zutelako hori: bazekien belakiak ukituz gero sentikorrak zirela, eta uzkurtzen zirela arrokatik kentzerakoan, baina ezin ziren mugitu eta ''sustraiak'' zituzten landareen bezala<ref>{{Erreferentzia|izena=Leroi, Armand|abizena=Marie.|izenburua=The lagoon : how Aristotle invented science|url=https://www.worldcat.org/oclc/883341616|isbn=9780698170391|pmc=883341616|sartze-data=2019-01-07}}</ref>.
[[1758]]an [[Lineo]]k izaki bizidunen lehen sailkapen hierarkikoa sortu zuen bere ''[[Systema Naturae]]'' lanean<ref>{{Erreferentzia|izena=Carl von|abizena=Linné|izenburua=Caroli Linnaei...Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.|argitaletxea=Impensis Direct. Laurentii Salvii,|abizena2=Salvius|izena2=Lars|data=1758|url=https://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/542|sartze-data=2019-01-07}}</ref>. Bere jatorrizko eskeman, animaliak ziren hiru erreinuetako bat. Animaliak [[Vermes]], [[Insecta]], [[Pisces]], [[Amphibia]], [[Aves]] eta [[Mammalia]] taldeetan sailkatzen ziren. Azken lauak gaur egun phylum bakar batean sailkatzen dira, [[Chordata]] eta Insecta (non krustazeoak eta [[araknido]]ak sartu zituen) zein Vermes talde askotan banatu dira. Prozesu hori [[1793]]an hasi zen, [[Jean-Baptiste Lamarck]]ek esan zuenean Vermes kaos mota bat zela (''un espéce de chaos''), taldea banatuz filum berrietan, [[zizare]], ekinodermatu eta polipoetan. 1809an, bere ''[[Philosophie Zoologique]]'' liburuan 9 talde sortu zituen ornodun eta moluskuez gain: [[Cirripedia]], [[Annelida]], [[Crustacea]], [[
[[1817]]an [[Georges Cuvier]]rek ''[[Le Régne Animal]]'' lana argitaratu zuen, [[anatomia konparatu]]a erabiliz animaliak sailkatzeko lau adarretan: ornodunak, moluskuak, animalia artikulatuak (artropodo eta anelidoak) eta zoofitoak (radiata; ekinodermoak, knidarioak eta beste batzuk)<ref>{{Erreferentzia|izena=Wit, H. C. D.|abizena=de.|izenburua=Histoire du développement de la biologie. Volume 3|argitaletxea=Presses polytechniques et universitaires romandes|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/31472684|isbn=2880742641|pmc=31472684|sartze-data=2019-01-07}}</ref>. Lau taldeko banaketa hau [[Karl Erns von Baer]] enbriologoak erabili zuen 1828an, [[Louis Agassiz]] zoologoak 1857an eta [[Richard Owen]] anatomistak 1860ean<ref>{{Erreferentzia|izena=Valentine, James|abizena=W.|izenburua=On the origin of phyla|argitaletxea=University of Chicago Press|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/52821100|isbn=0226845486|pmc=52821100|sartze-data=2019-01-07}}</ref>.
| |||