11:22, 19 abendua 2018ko berrikusketa aldatu Theklan (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 408.183 edits →‎Ekologia Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin ← Aurreko ezberdintasuna		11:26, 19 abendua 2018ko berrikusketa aldatu desegin Theklan (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 408.183 edits No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin Hurrengo ezberdintasuna →
44. lerroa: Gainerako onddoek ez dute egitura makroskopikorik garatzen, eta horregatik ez dira hain ezagunak. Denen artean, lurreko landare gehienekin erlazionaturik dauden [[glomeromikoto]]ak aipatu behar dira, [[endomikorriza]]k garatzen baitituzte<ref name="ZT" />. == Giza erabilera ==▼ [[Fitxategi:S cerevisiae under DIC microscopy.jpg\|thumb\|200px\|right\|''Sacharomyces cerevisiae'' onddoaren zelulak]]▼ [[Fitxategi:Perretxiko_saltzailea_Gasteizen.jpg\|thumb\|200px\|Perretxiko saltzailea Gasteizen, [[udaberriko zizazuri]]ak, [[Boletus]]ak eta [[karraspina]]k saltzen.]]▼ Betidanik eta modu zabalean erabili izan dira onddoak janaria prestatzeko edo kontserbatzeko. Esaterako, [[legamia]]k ezinbestekoak dira garagardoaren, ardoaren eta ogiaren [[hartzidura]]rako. Perretxikoen laborantza eta perretxikoen bilketa jarduera ekonomiko handiak dira hainbat herrialdetan. [[Penizilina]] eta [[zefalosporina]] bezalako [[bakterio-kontrako\|antibiotikoak]] ekoizteko, onddoak erabiltzen dira. Antibiotiko hauek XX. mendearen hasieran hasi ziren erabiltzen [[tuberkulosi]]a, [[sifili]]a, [[legenar\|legena]] eta beste gaixotasun asko tratatzeko, eta oraindik ere lan garrantzitsua betetzen dute [[bakterio]]en aurkako borrokan. Onddoen erabilera historikoa eta inpaktu soziologikoa ikertzen dituen zientziari [[etnomikologia]] deritzo. == Ekologia == 79 ⟶ 74 lerroa: Onddoen [[ugalketa]] konplexua da, hain heterogeneoa den organismo-talde honetan espero den bezala. Onddo gehienak modu [[sexu ugalketa\|sexualean]] zein [[ugalketa asexual\|asexualean]] ugal daitezke, ingurumen-baldintzen arabera. Baldintza hauek [[gene]]tikoki finkatuta dauden garapen-programak abiarazten dituzte onddoetan, eta ugalketa sexualerako edo asexualerako espezifikoak diren egitura espezializatuak sortzea eragiten dute. ▲== Giza erabilera == ▲[[Fitxategi:S cerevisiae under DIC microscopy.jpg\|thumb\|200px\|right\|''Sacharomyces cerevisiae'' onddoaren zelulak]] ▲[[Fitxategi:Perretxiko_saltzailea_Gasteizen.jpg\|thumb\|200px\|Perretxiko saltzailea Gasteizen, [[udaberriko zizazuri]]ak, [[Boletus]]ak eta [[karraspina]]k saltzen.]] Ekosistemetako berezko balioaz gain, gizakiak onddoak erabili izan ditu betidanik. Espezie askok, basidiomikotoek gehienbat, [[janari\|jangarri]] diren karpoforoak ekoizten dituzte, eta, lurralde batzuetan oso preziatuak direnez, elikagai-iturri gisa erabili ohi dira. Perretxiko horien ustiaketa jatorrizko ekosisteman egin daiteke edo, saprobioen kasuan bereziki, industria-ekoizpenaren bidez; azken horren adibide dira, besteak beste, ''[[Agaricus bisporus]]'', txanpinoia, ''[[Pleurotus ostreatus]]'', belarri perretxikoa, edo, ''[[Lentinula edodes]]'', shiitakea<ref name="ZT" />. Egia da, bestalde, onddo askok metabolito sekundario ugari ekoizten dituztela. Batzuetan, substantzia horiek onuragarriak dira, [[penizilina]], kasu; beste batzuetan, berriz, toxikoak dira gizakiarentzat. Horregatik, onddo batzuk toxikoak izaten dira, esate baterako, ''[[Amanita phalloides]]'' eta ''[[Galerina marginata]]'' espezieak. Horiek [[amatoxina]]k eta [[falotoxina]]k ekoizten dituzte, eta janez gero oso arriskutsuak edo ia hilgarriak dira. Eragiten duten intoxikazioa, [[ziklopeptidiko]]a edo [[faloidiano]]a deritzona, larrienetarikoa da, agresiboa izateaz gain sintomak berandu agertzen direlako<ref name="ZT" />. == Patogenia ==▼ Gizakiarentzat oso onuragarriak izan dira [[anaerobiko\|anaerobiosian]] hazteko gaitasuna duten onddoak ere, hartzidurako zenbait produktu ustiatzen baitituzte. Talde honen barruan sartzen dira [[legami]]ak (''[[Saccharomyces cerevisiae]]''), [[lizun berde]]ak (''[[Penicillium roqueforti]]'') eta [[lizun beltz]]ak (''[[Mucor]]'' eta ''[[Rhizopus]]'' generoak). Lehenak ezinbestekoak dira [[ardogintza]]n, [[garagardo]]gintzan, [[ogi\|okintzan]] eta abarretan; bigarrenak, berriz, [[gazta]]gintzaren ardatz dira; eta azkenak ekialdeko munduan [[tempeh]]-a eta [[soja-saltsa]] egiteko edo azido organikoak ekoizteko erabiltzen dira<ref name="ZT" />. Azken urte hauetan, landareek onddo mikorrizikoekiko duten menpekotasuna kontuan hartu, eta landare mikorrizatuak erabiltzen ari dira, bai basogintzan bai barazkigintza estentsiboan; alde batetik, espezieen biziraupena areagotzen delako eta, bestetik, ongarri natural gisa erabiltzen delako<ref name="ZT" />. Eta, azkenik, saio ugari egiten ari dira onddoak erabiliz izurriteen kontrol biologikoa egiteko<ref name="ZT" />. ▲== Patogenia == Onddo gehienak lur-zoruan bizi diren [[saprofito]] ez-kaltegarriak dira. Ezagutzen diren 100.000 espezietatik 50 inguru besterik ez dira giza-[[patogeno]]ak. Esan daiteke, hortaz, [[bakterio]]en aldean onddoak gaixotasun gutxi batzuen sorburu besterik ez direla.

Onddo: berrikuspenen arteko aldeak