Azido nukleiko: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
3. lerroa:
Azido nukleiko artifizialak ere badira, hala nola, [[azido nukleiko peptido]]a (ANP / PNA), [[Morfolino]]a eta [[azido nukleiko itxi]]a (LNA).
== Funtzioa ==
[[DNA]] [[prokarioto]]etan zein [[eukarioto]]en zelulen nukleoan dago, eta [[informazio genetiko]]a gordetzeaz eta [[ugalketa|hurrengo belaunaldietara pasatzeaz]] arduratzen da. [[RNA]]k DNAren informazioa [[proteina|proteinetara]] itzultzen du. Zenbait RNA-mota daude, eta bakoitzak funtzio bat du. [[RNA erribosomiko]]a (rRNA) [[erribosoma|erribosomen]] osagaia da, [[RNA mezularia|RNA mezulariek]] (mRNA) informazio genetikoa erribosometara eramaten dute, eta [[RNA garraiatzaile]]ek (tRNA) mRNAen informazioa [[aminoazido]]-sekuentzietara itzultzen dute. Horiez gain, funtzio bereziak dituzten beste RNA batzuk daude<ref name="ZT" />.
== Egitura kimikoa ==
[[Fitxategi:ADN animation.gif|thumb|ADN molekularen 3D diagrama biziduna]]
Azido nukleikoen egiturazko unitateak [[nukleotido]]ak dira, eta [[lotura kobalente|kobalenteki lotuta]] daude. Nukleotido baten [[monosakarido]]aren 5' aldeko [[fosfato]] taldea ondoko nukleotidoaren 3' [[hidroxilo]] taldearekin elkartzen da [[fosfodiester]] loturaren bidez, hau da, fosfatoak bi [[monosakarido]]en arteko zubia eratzen du asimetrikoki. Azido nukleikoen mota biak nukleotidoen monosakaridoagatik bereizten dira: DNAn [[2'-desoxi-D-erribosa]] da monosakaridoa (desoxirribonukleotidoak), eta RNAn, [[D-erribosa]] (erribonukleotidoak). Fosfodiester loturak kateei polaritatea edo noranzkoa ematen die, eta polinukleotidoetan 5' eta 3' muturrak bereiz daitezke: 5' muturrak ez du beste nukleotidorik [[pentosa]]ren 5' [[karbono]]an eta 3' muturrak 3' aldean (aske daude). Dena den, muturretan bestelako talde kimikoren bat egon daiteke, sarritan fosfato bat edo gehiago (RNA)<ref name="ZT" />.
Azido nukleiko bakoitzean, [[base puriko]]en eta [[pirimidiniko]]en mota bi ager daitezke: DNAn, [[adenina]] (A) eta [[guanina]] (G) dira base purikoak, eta [[zitosina]] (C) eta [[timina]] (T) pirimidinikoak. RNAk, timinaren ordez, [[urazilo]]a (U) dauka; horixe da bi azido nukleikoen arteko bigarren desberdintasuna (lehena pentosa da). Pentosa eta base nitrogenodun horietako bat uztartuta daude lotura glikosidikoaren bidez. Halaber, inoiz beste base nitrogenodun batzuk ere ager daitezke, [[metilazio]], [[hidroximetilazio]] edo [[glikosilazio]]aren bidez base arruntetatik deribatuak (adibidez, [[hipoxantina]], [[5-metilzitosina]], [[7-metilguanina]]...). Base urri horiek RNA-molekuletan sarriago ageri dira, tRNAn batez ere, eta hainbat funtziorekin izan dezakete zerikusia (erregulazioa, babesa, seinale espezifikoak…)<ref name="ZT" />.
Azido nukleikoen kateei, unitate gutxi dituztenean (50 nukleotido baino laburragoak), [[oligonukleotido]] deritze; kate luzeagoei, aldiz, [[polinukleotido]]. Beti 5'→ 3' noranzkoan idazten dira, eta haien sekuentzia eskematikoki adierazteko zenbait aukera daude. Kasu errazenean, baseak bakarrik ageri dira, fosfato talderik eta pentosarik gabe (DNA)<ref name="ZT" />.
Azido nukleikoen monosakaridoak eta fosfato taldeak txandakatuta daude. Hala, [[polimero]]aren bizkarrezurra eratzen dute, eta base nitrogenodunak albora perpendikularki hedatzen dira. Beraz, azido nukleiko guztiek bizkarrezurra ia berdina dute (erribosa ala desoxirribosa, aukeran), baina baseen konposizioa eta ordena desberdina izaten da molekula jakin bakoitzean. Baseen sekuentzian kodetuta dago makromolekula horiek daramaten informazio genetikoa (polinukleotidoen lehenengo mailako egituran, alegia)<ref name="ZT" />.
DNAren zein RNAren bizkarrezurrak hidrofilikoak dira, monosakaridoen hidroxilo taldeek urarekin hidrogeno-loturak eratzen baitituzte, eta fosfato taldeak negatiboki kargatuta baitaude [[pH]] 7an; beraz, azidoak dira. [[Karga]] negatibo horiek proteinekin eta [[ioi]] metalikoekin dituzten elkarrekintza ionikoen bidez neutralizatzen dira<ref name="ZT" />.
Base nitrogenodunen atomoak erresonantziaz egonkortzen direnez, haien loturak partzialki bikoitzak dira; hori dela eta, pirimidinak molekula lauak dira, eta purinak, ia lauak. Baseak bata bestearen gainean txanpon-pila baten moduan ezartzen dira, eta, pilaketa horren ondorioz, haien arteko elkarrekintza hidrofobikoak sortzen dira, azido nukleikoen egitura egonkortzeko garrantzitsuak direnak<ref name="ZT" />.
=== Azido desoxirribonukleikoaren egitura ===
{{sakontzeko|Azido desoxirribonukleiko}}
[[James Watson]] eta [[Francis Crick]]ek DNAren egitura argitu zuten 1953. urtean. Biologiaren mundua irauli zuen aurkikuntza hark erakutsi zuen azido desoxirribonukleikoa bi harizpi osagarriz osatuta dagoela; helize bikoitz destrogiroa osatzen dute, eta hidrogeno-loturen bidez elkarturik daude, aurkako noranzkoan jarrita (antiparaleloki). Datu esperimentaletan oinarrituta, base nitrogenodunen artean eratu daitezkeen hidrogeno-loturen ereduak proposatu zituzten zientzialari horiek. Patroi horren arabera, A T-rekin (edo U-rekin) espezifikoki “parekatzen” da bi zubiren bidez, eta G C-rekin, hiru zubiren bidez. Parekatze espezifikoa denez, polinukleotido-kate bat izanda, harizpi osagarriaren sekuentzia osoa jakin daiteke. Bide horretatik ondorioztatu zen zeluletako DNA bikoizteko mekanismo molekularra<ref name="ZT" />.
=== Azido erribonukleikoaren egitura ===
{{sakontzeko|Azido erribonukleiko}}
RNA-molekulak, aldiz, gehienetan harizpi bakunak dira, nahiz eta kate horren eskualde batzuk bere buruarekin parekatu, tRNAetan eta rRNAetan gertatzen den bezala, espazio-egitura jakin bat emateko. [[Zelula|Zeluletako]] DNA-molekulak bikoitzak badira ere, [[birus]] batzuen [[genoma|genometan]] harizpi bakuna agertzen da. [[Erretrobirus]]en kasuan, RNA da genomaren azido nukleikoa. RNAk ez du, DNAren helize bikoitzarekin gertatzen den bezala, espazio-egitura bakarra, erreferentzia izan daitekeena; aldiz, proteina globularrekin gertatzen den bezala, [[polirribonukleotido]] bakoitzak hiru dimentsioko egitura propioa izan dezake, base-pilaketaz eta eskualde osagarrien hidrogeno-loturen bidez egonkortuta. Helize bikoitzaren egitura duten zatiak eratu daitezke harizpi bakunean, sekuentzia auto-osagarriei esker<ref name="ZT" />.
== Azido nukleikoen jarduera biologikoa ==
|