Neptuno: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
19. lerroa:
| semimajor = {{val|4498542600|u=km}} <br> {{val|30.070900|u=UA}}
| eccentricity = {{val|0.00867797}}
| period = {{val|60190.03|u=egun}}<ref name="
| synodic_period = 367.49 egun<ref name="
| avg_speed = 5.43 km/s<ref name="
| inclination = {{val|1.767975|u=°}} [[Ekliptika]]ra <br> 6.43° [[Eguzkia]]ren ekuatorera <br> 0.72° [[plano inbariante]]ra<ref>{{Erreferentzia|izenburua="The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter"|hizkuntza=en|url=https://www.webcitation.org/5glwILykY?url=http://home.comcast.net/~kpheider/MeanPlane.gif|aldizkaria=www.webcitation.org|sartze-data=2018-10-05}}</ref>
| asc_node = {{val|131.782974|u=°}}
28. lerroa:
| satellites = 14
| physical_characteristics = yes
| flattening = {{val|0.0171|0.0013}} <!-- calculated from data in ref name="
| equatorial_radius = {{val|24764|15|u=km}}<ref name="
| polar_radius = {{val|24341|30|u=km}}<ref name="
| mean_radius = {{val|24622|19|u=km}}<ref name="
| surface_area = {{val|7.6183|e=9|u=km2}}<ref name="
| volume = 6.254×10<sup>13</sup> km<sup>3</sup><ref name="
| mass = 1.0243×10<sup>26</sup> kg<ref name="
| density = 1.638 g/cm<sup>3</sup><ref name="
| surface_grav = 11.15 [[Azelerazio|m/s<sup>2</sup>]]<ref name="
| escape_velocity = 23.5 km/s<ref name="
| sidereal_day = 0.6713 day<ref name="
| rot_velocity = 2.68 km/s <br> 9660 km/h
| axial_tilt = 28.32°<ref name="
| right_asc_north_pole = {{RA|19|57|20}}<ref name="
| declination = 42.950°<ref name="
| albedo = 0.290 (Bond) <br>
0.41 (geom.)<ref name="
| magnitude = 8.02 to 7.78<ref name="
| angular_size = 2.2–2.4″<ref name="
| temperatures = yes
| temp_name1 = 1 bar level
| min_temp_1 =
| mean_temp_1 = 72 [[Kelvin (unitatea)|K]] (−201 °C)<ref name="
| max_temp_1 =
| temp_name2 = {{convert|0.1|bar|kPa|abbr=on}}
| min_temp_2 =
| mean_temp_2 = 55 K<ref name="
| max_temp =
| pronounced =
60. lerroa:
| atmosphere = yes
| atmosphere_ref =
<ref name="
| scale_height = 19.7 ± 0.6 km
| atmosphere_composition = 80 ± 3.2% [[hidrogeno]] (H<sub>2</sub>)<br>19 ± 3.2% [[helio]] (He)<br>1.5 ± 0.5% [[metano]] (CH<sub>4</sub>)<br>~0.019% [[hidrogeno deuteruro]] (HD)<br>~0.00015% [[etano]] (C<sub>2</sub>H<sub>6</sub>)<br>'''Izotzak''':<br>[[amoniako]] (NH<sub>3</sub>)<br>
71. lerroa:
Neptuno ezin da ikusi begi hutsez, eta planeta bakarra da Eguzki-sisteman kalkulu matematikoen ondorioz aurkitu zena, behaketa enpirikoaren ordez. Uranoren orbitan zeuden aldaketen ikerketak aztertu zituen [[Alexis Bouvard]]ek, beste planeta baten perturbazioen ondorio izango zirela ebatziz. [[1846]]ko [[irailaren 23]]an [[Johann Galle]]k [[Urbain Le Verrier]]rek aurretik esandako leku zehatzean aurkitu zuen planeta [[teleskopio]] bat erabilita<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Dark Spots in Our Knowledge of Neptune|hizkuntza=en|url=https://www.nytimes.com/2014/08/19/science/dark-spots-in-our-knowledge-of-neptune.html|sartze-data=2018-10-29}}</ref>. Planetak Lurrarekiko duen distantziaren ondorioz, [[itxurazko tamaina]] oso txikia da, eta horrek zaila egiten du Lurrean dagoen teleskopio batetik behatzea. ''[[Voyager 2]]'' espazio-ontziak bisitatu zuen lehenengoz, [[1989]]ko [[abuztuaren 24]]ean. [[Hubble Espazio Teleskopioa]]ren sorrerak eta beste teleskopio handi batzuek lagundu dute xehetasun gehiago lortzen.
[[Jupiter]] eta [[Saturno]] bezala, Neptunoren [[atmosfera]] batez ere [[hidrogeno]] eta [[helio]]z osatuta dago, [[hidrokarburo]] traza txikiekin eta, baliteke, [[nitrogeno]]arekin. Hala ere, beste planetek baino [[izotz]] gehiago du, urarena zein [[amoniako]] eta [[metano]]arena. Bere barnealdea, Uranoren kasuan bezala, batez ere izotz eta arrokaz osaturik dago<ref>{{Erreferentzia|izena=M.|abizena=Podolak|izenburua=Comparative models of Uranus and Neptune|orrialdeak=1517–1522|abizena2=Weizman|abizena3=Marley|izena2=A.|izena3=M.|data=1995-12|url=https://doi.org/10.1016/0032-0633(95)00061-5|aldizkaria=Planetary and Space Science|alea=12|zenbakia=43|issn=0032-0633|doi=10.1016/0032-0633(95)00061-5|sartze-data=2018-10-29}}</ref>, eta horregatik esaten zaie bi planeta horiei "izotzezko erraldoiak"<ref
Uranoren atmosfera ia lauarekin alderatuta, Neptunoren atmosfera aktiboa da eta [[eguraldi]]ari lotutako fenomenoak ditu. Adibidez, ''Voyager 2'' bertatik 1989an pasa zenean, planetaren hego [[hemisferio]]an [[Orban Ilun Handia]] zegoen, Jupiterren dagoen [[Orban Gorri Handia]]ren parekoa. Eguraldi fenomeno hauek Eguzki-sistemako haizerik bortitzenek mantentzen dituzte, neurtutako 2.100 km/h-rekin<ref>{{Erreferentzia|izena=V. E.|abizena=Suomi|izenburua=High Winds of Neptune: A Possible Mechanism|orrialdeak=929–932|hizkuntza=en|abizena2=Limaye|abizena3=Johnson|izena2=S. S.|izena3=D. R.|data=1991-02-22|url=http://science.sciencemag.org/content/251/4996/929|aldizkaria=Science|alea=4996|zenbakia=251|issn=0036-8075|pmid=17847386|doi=10.1126/science.251.4996.929|sartze-data=2018-10-29}}</ref>. Eguzkitik hain urrun egonda, Neptunoren kanpo atmosfera Eguzki-sistema osoko lekurik hotzenetako bat da, 55 [[Kelvin (unitatea)|K]] (-218 [[Celsius gradu|ºC]]) tenperaturekin<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=W. B.|abizena=Hubbard|izenburua=Neptune's Deep Chemistry|orrialdeak=1279–1280|hizkuntza=en|data=1997-02-28|url=http://science.sciencemag.org/content/275/5304/1279|aldizkaria=Science|alea=5304|zenbakia=275|issn=0036-8075|pmid=9064785|doi=10.1126/science.275.5304.1279|sartze-data=2018-10-29}}</ref>. Planetaren erdialdean dauden tenperaturak, ordea, 5.400 K ingurukoak dira. Neptunok eraztun sistema zatikatu bat du, "arku" izena ematen zaiona, [[1984]]an aurkitua<ref>{{Erreferentzia|izena=John Noble|abizena=Wilford|izenburua=DATA SHOWS 2 RINGS CIRCLING NEPTUNE|hizkuntza=en|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=technology&res=950DE3D71F38F933A25755C0A964948260&n=Top/News/Science/Topics/Space|sartze-data=2018-10-29}}</ref>.
118. lerroa:
[[File:Neptune-Methane.jpg|thumb|Neptunoren [[infragorri]] irudia, [[metano]] bandak eta atmosfera erakusten. Gainera, lau satelite natural ikusten dira, [[Proteo (satelitea)|Proteo]], [[Larisa (satelitea)|Larisa]], [[Galatea (satelitea)|Galatea]] eta [[Despina (satelitea)|Despina]].]]
[[Fitxategi:Neptune_clouds.jpg|thumb|Neptunoko goi geruzatako hodeiek itzalak sortzen dituzte azpiko geruzatan.]]
Goiko geruzatan, Neptunoren atmosfera %80 hidrogeno eta %19 helio da. Gainontzekoan, batez ere, [[metano]]a da. Metanoak eguzki-argiaren [[xurgapen]]a egiten du 600 [[nanometro|nm]]ko frekuentzian, espektroaren portzio gorri eta infragorrian. Uranon bezala, atmosferako metanoak xurgatzen duen argi gorri honek ematen dio Neptunori bere kolore urdina<ref>{{Erreferentzia|izenburua=HubbleSite: Image - Neptune|url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1995/09/image/a/|aldizkaria=hubblesite.org|sartze-data=2018-10-30}}</ref>, nahiz eta Neptunoren urdin bizia Uranoren [[zian]] kolorearen ezberdina izan. Neptunok eta Uranok metano kopuru antzekoa dutenez, uste da beste atmosferako osagai ezezagunen batek ematen diola kolore hori<ref name="
Neptunoren atmosfera bi eskualdetan dago banatuta: beheko [[troposfera]], non tenperaturak jaisten doazen altueran irabazi ahala, eta [[estratosfera]], non tenperaturak igotzen diren altueran irabazi ahala<ref name="
Neptunoren troposferan dauden hodei banden konposizioa altueraren arabera aldatzen dela uste da. Goiko geruzako hodeiak bar bateko presioaren azpitik daude, non tenperatura onargarria den metanoa kondentsatzeko. Bat bat eta bosten artean, amoniakozko eta [[azido sulfhidriko]]zko hodeiak daudela uste da. Bost baren presioa gaindituta, hodeiak amoniako, [[amonio hidrosulfuro]]a, azido sulfhidrikoa eta urezkoak izango lirateke. Hodei sakonagoetan ur izotza egongo litzateke, 50 bareko presioena, eta tenperaturak 273 K inguru izango lirateke. Azpian, amonioa eta azido sulfhidrikoa egongo litzateke berriro ere<ref name="
Neptunoko hodei altuek itzalak egiten dituzte azpiak dituzten hodei opakoetan. Badaude ere altuera handiko hodei zerrendak planeta inguratzen dutenak latitude zehatzetan. Zerrenda zirkunferentzial hauek 50 eta 150 kilometro arteko zabalera dute eta hodeien gainean 50 eta 110 kilometro inguru egoten dira<ref>{{Erreferentzia|izena=C. E.|abizena=Max|izenburua=Cloud Structures on Neptune Observed with Keck Telescope Adaptive Optics|orrialdeak=364–375|hizkuntza=en|abizena2=Macintosh|abizena3=Gibbard|abizena4=Gavel|abizena5=Roe|abizena6=de Pater|abizena7=Ghez|abizena8=Acton|abizena9=Lai|izena2=B. A.|izena3=S. G.|izena4=D. T.|izena5=H. G.|izena6=I.|izena7=A. M.|izena8=D. S.|izena9=O.|data=2003-01|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003AJ....125..364M|aldizkaria=The Astronomical Journal|alea=1|zenbakia=125|issn=0004-6256|doi=10.1086/344943|sartze-data=2018-10-31}}</ref>. Altuera horietan [[eguraldi]]a ematen da, [[troposfera]]n. Ez dago meteorologiarik estratosfera eta termosferan.
Neptunoren espektroak esaten digu behe atmosferan langarra dagoela metanoaren [[fotolisi]] ultramorearen produktuen kondentsazioaren ondorioz, besteak beste [[etano]] eta [[azetileno]]a<ref name="
Ezagunak ez diren arrazoien ondorioz, planetaren termosfera oso beroa da, 750 K inguru<ref>{{Erreferentzia|izena=A. L.|abizena=Broadfoot|izenburua=Ultraviolet Spectrometer Observations of Neptune and Triton|orrialdeak=1459–1466|hizkuntza=en|abizena2=Atreya|abizena3=Bertaux|abizena4=Blamont|abizena5=Dessler|abizena6=Donahue|abizena7=Forrester|abizena8=Hall|abizena9=Herbert|izena2=S. K.|izena3=J. L.|izena4=J. E.|izena5=A. J.|izena6=T. M.|izena7=W. T.|izena8=D. T.|izena9=F.|data=1989-12-15|url=http://science.sciencemag.org/content/246/4936/1459|aldizkaria=Science|alea=4936|zenbakia=246|issn=0036-8075|pmid=17756000|doi=10.1126/science.246.4936.1459|sartze-data=2018-11-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Floyd|abizena=Herbert|izenburua=Ultraviolet observations of Uranus and Neptune|orrialdeak=1119–1139|abizena2=Sandel|izena2=Bill R.|data=1999-08|url=https://doi.org/10.1016/S0032-0633(98)00142-1|aldizkaria=Planetary and Space Science|alea=8-9|zenbakia=47|issn=0032-0633|doi=10.1016/s0032-0633(98)00142-1|sartze-data=2018-11-01}}</ref>. Planeta Eguzkitik urrunegi dago horrelako beroa jasotzeko erradiazio ultramorearen ondorioz. Aukeretako bat izango litzateke atmosferan elkarrekintzak daudela planetaren [[eremu magnetiko]]aren eta [[ioi]]en artean. Baliteke ere [[grabitazio uhin]]ak barnealdetik atera eta atmosferan zehar barreiatzea. Termosferak [[karbono dioxido]]a eta [[ur]]a ditu, baliteke [[meteorito]] edo [[hauts]]ak utzita<ref name="
=== Magnetosfera ===
142. lerroa:
== Sorrera eta migrazioa ==
{{sakontzeko|Eguzki sistemaren sorrera eta garapena}}
[[Fitxategi:Lhborbits.png|thumb|Kanpo planeten eta Kuiper gerrikoaren simulazio bat: a) Jupiter eta Saturno
Neptuno eta Urano gasezko erraldoien formazioa ereduen bitartez sortzea zaila izan da orain arte. Gaur egungo ereduen arabera, Eguzki-sistemaren kanpo eskualde horretan ez zegoen materia nahikorik horrelako gorputz handiak sortzeko, gutxienez onartzen den [[akrezio]] sistemaren bidez, eta beraz beste hipotesi batzuk egin behar izan dira sorrera azaltzeko. Horietako bat da izotzezko erraldoiak ez zirela sortu nukleoen akrezio bidez, baizik eta [[disko protoplanetario]]aren ezegonkortasunen ondorioz eta, beranduago, euren atmosferak deuseztatu zituela gertu egongo litzatekeen [[OB izar]] baten erradiazioak<ref>{{Erreferentzia|izena=Alan P.|abizena=Boss|izenburua=Formation of gas and ice giant planets|orrialdeak=513–523|data=2002-09|url=https://doi.org/10.1016/S0012-821X(02)00808-7|aldizkaria=Earth and Planetary Science Letters|alea=3-4|zenbakia=202|issn=0012-821X|doi=10.1016/s0012-821x(02)00808-7|sartze-data=2018-11-02}}</ref>.
| |||