Laba: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-\{\{Vikidia\|.*\}\} +) |
tNo edit summary |
||
3. lerroa:
[[Fitxategi:Pahoeoe fountain sharpen.jpg|thumb|250px|10m-ko laba iturria [[Hawaii]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]].]]
'''Laba''' [[Sumendi-erupzio|erupzio]] batean [[sumendi]] batek jariatutako [[arroka]] [[Urtze|urtua]] da. Labak [[magma]]n du jatorria, planeta barnean eratzen dena [[lurrazal]]a baino geruza sakonagoetan.
Behin azaleratzean, laba 700-1.200 °C arteko [[likido|isurkaria]] da, [[ur]]a baino 100.000 aldiz [[biskositate|biskosoagoa]] izan daitekeena. Gainera, distantzia handian zehar isur daiteke hoztu eta gogortu baino lehen, dituen ezaugarri [[tixotropia|tixotropikoak]] direla-eta<ref>{{erreferentzia
9. lerroa:
|izenburua=ScienceDirect - Journal of Volcanology and Geothermal Research : Transient phenomena in vesicular lava flows based on laboratory experiments with analogue materials|argitaletxea=www.sciencedirect.com|sarrera data=19 June 2008|last=H. Pinkerton|first=N. Bagdassarov }}</ref><ref>{{erreferentzia|url=http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=5970696|izenburua=Rheological properties of basaltic lavas at sub-liquidus temperatures: laboratory and field measurements on lavas from Mount Etna|argitaletxea=cat.inist.fr|sarrera data=19 June 2008}}</ref>. Hoztean arroka bolkanikoak eratzen ditu, hala nola, [[basalto]]ak. Arroka plutonikoekin batera [[arroka igneo]]en taldea sortzen dute.
Erupzio leherkoiak [[errauts
[[Fitxategi:Lava flow at Krafla, 1984.jpg|thumb|Laba isurketa [[Islandia|Islandia<nowiki/>n]]. 1984.]]
''Laba'' [[italiera]]zko (edo [[napoliera]]zko) ''lava'' hitzetik dator, eta hau seguru asko [[latin]]ezko ''labes'' hitzetik, "erori", "irrist" esanahiarekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Definition of LAVA|hizkuntza=en|url=http://www.m-w.com/dictionary/lava|sartze-data=2017-11-13}}</ref>. Lehen aldiz [[Francesco Serao|Francesco Seraok]] erabili zuen idatzi labur batean [[1737]]an izandako [[Vesuvio]] mendiaren erupzio bat deskribatzean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Vesuvius Erupts, 1738|url=http://vulcan.lindahall.org/9.shtml|sartze-data=2017-11-13}}</ref>. Seraok, hau hurrengo modura deskribatu zuen "laba arin fluxu bat" uraren fluxua eta sumendiaren hegalen erorketak euri astun bat jarraitzen.
44. lerroa:
== Labaren elementu geografikoak ==
Likatsuak diren harri urtuz osatuta dagoenez, labaren jarioek eta erupzioek bereizgarriak diren hainbat formazio, egitura geografiko eta topografiko sortzen dituzte, eskala handian nahiz txikian.[[Fitxategi:Arenallong.jpg|thumb|[[Arenal Sumendia]] ([[Costa Rica]]) [[Geruza-sumendi|geruza-sumendia]] da.|183x183px]]
=== Sumendiak ===▼
<blockquote>''Artikulu nagusia: [[Sumendi]]''</blockquote>Sumendiak labaren erupzioz eta keaz sortzen diren oinarrizko egiturak dira. Zenbait mota daude: [[ezkutu formako sumendiak]], handiak direnak eta malda txikikoak, jarraian izandako erupzio basaltikoengatik; [[Geruza-sumendi|geruza-sumendiak]] (edo [[sumendi konposatuak]]), kono formakoak eta altuak, labazko kapa anitzez osatuak, errautsezkoak eta laba likatsuzkoak, laba feltsikoa eta bitartekoa izanik. [[Fitxategi:Mauna Kea from Mauna Loa Observatory, Hawaii - 20100913.jpg|thumb|[[Hawaii|Hawaiiko]] [[Mauna Kea]] [[ezkutu-sumendia]] da.|230x230px]]Geruza-sumendiek galdarak sortzen ahal dituzte, hainbat erupzio izan ondoren altuegiak izaten ahal direlakoz bere basearen sendotasunarendako, hala, base horrek ezin du kontu sumendia eta hondoratzen da, krater edo laku antzeko egiturak sortuz. Galdarak eratzeko modu ohikoena hori izan arren, posible da ere gradualki magma ateratzean pixkana hondoratzen joatea. Ezkutu formako sumendien kasua da hori. ▼
▲=== Sumendiak ===
{{sakontzeko|Sumendi}}
▲
=== Kīpukak ===
{{sakontzeko|Kolada}}
Hawaiitar hizkuntzatik eratorria den [[Kīpuka]] hitzak bulkanismoa dagoen lurralde bateko altuera duen lekua erran nahi du, hau da, muinoak, gailurrak edo laba zaharrez betetako kupulak. Labaren isurketa berriak izatean inguruko lurrak estaliko ditu kīpuka isolatuz. Hala, kīpukak gehienetan basodun irla moduan agertzen dira labaz osatutako lugorrietan.
=== Eskoriazko konoak eta kono bolkanikoak ===
[[Fitxategi:Kipuka1.jpg|thumb|Kīlauea sumendiko kīpuka, labaz inguratua.|184x184px]]
55 ⟶ 59 lerroa:
=== Laba domoak ===
{{sakontzeko|Laba domo}}
[[Laba domo|Laba domoak]] [[Magma feltsiko|magma feltsikoaren]] estrusioaren bidez eratzen dira. Forma borobileko tontorrak osatzen ahal dituzte [[Valles Caldera|Valles Calderan]] badirenak bezalakoak, erraterako. Sumenditik siliziozko laba ateratzen denez, inflazio domoa deritzona osatzen ahal du, pixkanaka almohada formako estruktura handia sortuz. Honek, haustean eta irekidurak izatean, harri eta zabor zatiak askatzen ahal ditu. Laba domoen goitiko bazterrek harri, errauts eta [[Bretxa (geologia)|bretxa]] zatiak izaten dute estaltzen.
68 ⟶ 73 lerroa:
=== Laba iturriak ===
Laba iturriak
=== Laba lakuak ===
[[Fitxategi:Erta-ale lac-de-lave 2001.jpg|thumb|[[Erta ale|Erta Aleko]] ([[Etiopia]]) laba lakua.|201x201px]]Inoiz edo behin gertatzen da kono bolkaniko bat labaz betetzea baino erupziorik ez izatea. Galdararik gabeko laba urmaelei laba laku deritze. Laku hauek ez dira denbora luzez existitzen, berriz magma ganbarara joaten delakoz behin presioa galdu duela, edo idortzen direlakoz labaren erupzioz edo eztanda piroklastikoz.
Munduan leku guti daude non laku hauek modu egonkorrean existitzen diren:
* [[Erebus mendia
* [[Puʻu ʻŌʻō]] eta [[Halemaumau]] Kraterra [[
* [[Erta Ale]], [[Etiopia|Etiopian]].
88 ⟶ 93 lerroa:
Laba deltak laba isurketa sub-aerialak ur-gorputzetan sartzean osatzen dira. Laba hozten eta hausten da urarekin kontaktua izatean, ondorioz sortutako gorputza itsas hondoan sartuz, hala, labak itsasoan desplazatzen jarraituko du. Laba deltak orokorrean bulkanismo basaltikoari lotzen zaizkie.
== Labaren
Labaren portaera fisikoa, [[laba-fluxuen]] edo [[sumendi]] baten forma fisikoak sortzen ditu. Laranja basalto fluxu gehiago fluidoen xafla laua osatzen duten gorputzek lausotzen dute, eta laino erraldoi lauko fluxuak korapiloak osatzen dituzte.
[[
Laba fluxuaezin hobea izango dute bretxatuen goian, bai burukoaren laba garapena, autobreccia eta hondakin tipikoa ''<nowiki/>' a ' ā'' eta likatsua fluxuen edo besikulako edo apartsu oskol esaterako zepa edo arroka ¨pomez¨. Laba-goian beiratsua izango da, airearekin edo urarekin kontaktuan izozten izana.
| |||