Laba: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t +txantiloi:Vikidia |
No edit summary |
||
1. lerroa:
''Informazio gehiagorako: [[Magma]]''[[Fitxategi:Pahoeoe fountain sharpen.jpg|thumb|250px|10m-ko laba iturria [[Hawaii]], [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]].]]
'''Laba''' erupzio batean [[sumendi]] batek jariatutako [[arroka]] [[Urtze|urtua]] da. Labak [[magma]]n du jatorria, planeta barnean eratzen dena [[lurrazal]]a baino geruza sakonagoetan.
9 ⟶ 6 lerroa:
|izenburua=ScienceDirect - Journal of Volcanology and Geothermal Research : Transient phenomena in vesicular lava flows based on laboratory experiments with analogue materials|argitaletxea=www.sciencedirect.com|sarrera data=19 June 2008|last=H. Pinkerton|first=N. Bagdassarov }}</ref><ref>{{erreferentzia|url=http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=5970696|izenburua=Rheological properties of basaltic lavas at sub-liquidus temperatures: laboratory and field measurements on lavas from Mount Etna|argitaletxea=cat.inist.fr|sarrera data=19 June 2008}}</ref>. Hoztean arroka bolkanikoak eratzen ditu, hala nola, [[basalto]]ak. Arroka plutonikoekin batera [[arroka igneo]]en taldea sortzen dute.
Erupzio leherkoiak errauts bolkanikoen nahasketa bat sortzen dute, baita tephra deituriko beste zati batzuk ere. Laba eta beste erupzio materien metaketak (bonbak, lapilliak eta errautsak batez ere) sumendien [[kono]]a eratzen dute. Honen itxura labaren biskositatearen eta gas edukiaren araberakoa da.
''Laba'' [[italiera]]zko (edo [[napoliera]]zko) ''lava'' hitzetik dator, eta hau seguru asko [[latin]]ezko ''labes'' hitzetik, "erori", "irrist" esanahiarekin. Lehen aldiz Francesco Seraok erabili zuen idatzi labur batean [[1737]]an izandako [[Vesuvio]] mendiaren erupzio bat deskribatzean. Seraok, hau hurrengo modura deskribatu zuen "laba arin fluxu bat" uraren fluxua eta sumendiaren hegalen erorketak euri astun bat jarraitzen.
== Osagaiak ==
Lurrazaleko laba gehienen konposaketarik ugariena mineral silikatoak dira, gehiengoak [[feldespato]]<nowiki/>ak, [[olibino]]<nowiki/>ak, [[piroxeno]]<nowiki/>ak, [[Anfibol|anfibola]]<nowiki/>k, [[Mika (minerala)|mika]]<nowiki/>k eta [[kuartzo]]<nowiki/>ak.
Arroka igneoak, labak eratzen dituenak, hiru mota kimikotan sailkatu daitezke: felsikoa, andesitikoa eta mafikoa (lau ultramafikoa kontutan hartzen bada). Sailkapen hau kimikoa da, baina labaren osagai kimikoak zerikusi handia du magmaren tenperaturarekin, biskositatearekin eta erupzio motarekin.
=== Laba
[[Arroka igneo|Arroka igneoa]]<nowiki/>k, laba fluxuak sortzen dituztenak, hiru motatan banatu daitezke; feltsikoak, andesitikoak eta mafikoak (lau ultramafikoak sartzen badira).
==== Laba felsikoa ====
Laba felsikoak (edo silizikoa), adibidez [[erriolita]]k edo [[dazita]]k, depositu piroklastikoekin erlazionatuta daude eta labazko orratzak, kupulak eta isuriak eratu ditzakete. Laba silizikoagoak isuri guztiz biskosoak dira. Biskositate eta sendotasun handia osagai kimikoen araberakoa da, [[silizio dioxido|silize]], [[aluminio]], [[potasio]], [[sodio]] eta [[kaltzio]] kopuru handia baitute. Osagai hauek likido [[polimero|polimerizatu]] bat sortzen dute, aberatsa [[feldespato]] eta [[kuartzo]]an, beste magma motek baino biskositate handiagoa sortuz. Magma felsikoak behe tenperaturatan azaleratzen dira, 650-750 °C tartean.
==== Laba andesitikoa ====
Laba andesitikoak [[silizio dioxido|silize]] eta [[aluminio]] kopuru txikiagoa dute, baina [[magnesio]] eta [[burdina]] gehiago dute. Laba mota honek [[andesita]] kupulak eta bloke labak eratzen ditu, ohikoak [[Andeak|Andeetan]]. Felsikoek baino aluminio eta silize gutxiagokoak, normalean beroago azaleratzen dira (750-950 °C tartean), eta ez dira hain biskosoak. Tenperatua handiek lotura polimerizatuak suntsitzen ditu, egoera fluidoagoak sustatuz.
==== Laba mafikoa ====
Laba mafikoek edo [[basalto|basaltikoek]] burdina eta magnesio kopuru handiak dituzte eta 950 °C baino tenperatura handiagoan azaleratzen dira. Gainera, aluminio eta silize kopuru txikiak dituzte. Osagai kopuru hauek polimerizazioa ahultzen dute. Tenperatura handia dela-eta, biskositatea nahiko txikia da, nahiz eta [[ur]]a baino milaka aldiz biskosoagoa izan. Laba basaltiko gehienak ''ʻAʻā'' edo ''Pāhoehoe'' motakoak dira.
| |||