|
Iparraldeko [[Italia]], mendebaldeko [[antzinako germaniarrak|germaniar]] guztiak ([[saxoi]]ak eta bavariarrak barne) azpiratuta, [[Mendebaldeko Europa]]n [[Karlomagno|Karlos Handiaren]] nagusitasuna [[800]]ean [[Erroma]]n enperadore titulua jasotzeak egiaztatu zuen. Nolanahi ere, iloben arteko gatazkak zirela eta Inperioa banandurik amaitu zen, hala nola [[Verdungo Hitzarmena|Verdungo Hitzarmenean]].
Germaniako Erromatar Inperio Santua [[Frankoak|frankoen]] ekialdeko erresumatik garatu zen. [[919]]tik [[936]] arte, germaniar herriak (frankoak, saxoiak, suabiarrak eta bavariarrak) Heinrich Saxoniako dukearen aginpeanagindupean batu ziren, zeineketa errege titulua hartu zuen.
[[Oton I.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Oton I.a Handiak]] [[936]]an koroatu zuten [[Akisgran|Aachenen]]. Erregearen autoritatea apezpikuak eta abadeak Inperioko printze izendatuz areagotu zuen. [[951]]n Adelheid [[Lombardia|Lonbardiako]] erreginarekin ezkondu zen, eta, hortaz, Italiako iparraldea bere aginpeanagindupean geratu zen. Erresumarekiko kanpoko mehatxuak geldiarazi zituen [[955]]ean [[hungaria]]rrak mendean hartuz eta [[Elba (ibaia)|Elba]] eta [[Oder]] ibaien arteko [[eslaviar]]rak garaituz. Hori zela eta, Oton [[962]]an Erroman, enperadore izendatu zuen [[Aita santu|Aita Santuak]]. Oton I.aren eta haren oinordeko Oton II.a eta Oton III.aren garaiari ''[[Otondar pizkundea]]'' deritzo, izandako pizkunde ekonomiko eta artistikoa zela-eta.
=== Gatazkak ===
Hiriak, oro har, ibilbide luzeko merkatari dirudunek kontrolatzen zituzten. Esku langileek gremioak osatzen zituzten, arautegi zorrotzen azpian, hirien gaineko kontrola bereganatu nahian. Ekialdeko eta iparraldeko salerosketak ugaldu ziren, [[Lübeck]] buru zuen [[Hansa|Hansako Liga]] garatzen zen heinean.
Nolanahi ere, Hansan ez zeuden bakarrik Inperioaren azpiko hiria baturik, [[Herbehereak|HerbeheretakoakHerbehereetakoak]], [[Norvegia]]koak eta [[Ingalaterra]]koak ere bazeuden. Batasun hori [[XIII. mendea]]n sortu zen [[Kolonia (argipena)|Kolonia]] eta beste 29 hiriren artean, amankomunekointeres interesakkomunak babesteko asmotan. Merkataritza-pribilejiopribilegio andana jaso zituen batasun horrek, batik bat Ingalaterran, [[Flandria]]n eta [[Errusia]]n ere.
Lübeck eta [[Hanburgo|Hamburg]] hiriek, [[1241]]ean, [[Baltikoa|Itsaso Baltiko]] eta [[Itsaso Beltza]]ren arteko ibilbide komertzialaren gaineko kontrola partekatzeko hitzarmena sinatu zuten. Bi hiri horiek, [[1252]]an Flandriarekin ere salerosketarako itunak sinatu zituzten. Honela, [[Bruges]]ek, Flandriako hiri nagusiak, Hansako garapenean parte hartze handia izan zuen. Geroago [[Londres]]ekin ere hartu-eman komertzialak abian jarri zituzten. [[Bremen]] eta [[Gdańsk|Danzig]] sartu ziren geroago, eta haien atzetik [[Westfalia]]ko, [[Rhin]] aldeko, [[Herbehereak|Herbehereetako]], [[Prusia]]ko, [[Lituania]]ko eta [[Estonia]]ko beste hiri asko.
Federazio hauhori, Hansa [[1343]]an Hansa deituta, [[Danimarka]]ri gerra egitera ausartu zen. Garaituta, Danimarkak kalteordainakkalte-ordainak ordaindu behar izan zituen, eta horrek batasunaren ahalmen ekonomikoa handituzhanditu zuen. Hurrengo urteetan, merkataritza gune berriak zabaldu zituen [[Iparraldeko Europa]]n. HonelaHorrela, nekazaritza eta nolabaiteko industria garatu ahal izan zituen, baita ubideubideak eta errepideenerrepideak eraiki ere.
Nolanahi ere, [[XV. mendea]]ren amaieran, batasunarenbatasuna desintegraziogainbehera hasi zen., [[Europa]]n estatu subiranoen garapenarekingarapenaren, [[Amerika]]ko aurkikuntzarekinaurkikuntzaren eta HerbeheretakoHerbehereetako zein Ingalaterrako itsaso nagusitasunarekinnagusitasunaren bizkortu zen Hansaren gainbeheraondorioz.
== Aro Modernoa ==
Lutherren tesiek Elizaren hierarkiaren oposizioa topatu zuten. Izan ere, [[1521]]ean [[Karlos Habsburgokoa|Karlos V.a]] buru zuen [[Wormseko dieta|Wormseko Dietan]] Lutherren ideiak arbuiatu ziren era ofizialean. Edonola ere, Inperioan zehar Erreformako tesiak azkar eta luze zabaldu ziren. Haiei aurre egiteko, [[Ignazio Loiolakoa|Loiolako Inaziok]] sortutako [[Jesusen Konpainia|Jesusen Lagundiak]], batik bat, bultzatu zuen [[Kontrarreforma|Kontra-Erreforma]] [[Alemania]]n [[1545]]etik aurrera. Erdialdeko zein Ipar-ekialdeko Alemania guztiz protestante zeuden jadanik, eta mendebaldeko zein hegoaldeko Alemaniak katoliko segi zuten.
Apaiz erreformatzaileen erretolikari eutsita, [[Suabia (eskualde historikoa)|Suabia]], [[Frankonia]] eta [[Turingia]]ko nekaziariaknekazariak jaunen aurka matxinatu ziren [[1524]]an. Hala ere, tokian tokiko printzeek altxamenduak menderatu ahal izan zituzten. Erreformatzaile eta Katolikoen arteko borrokek gehiago iraun zuten, aldiz. Katolikoen buru zen Karlos V. enperadoreak protestanteak [[1546]]an garaitu zuen. Alabaina, [[1555]]eko [[Augsburgeko Bakea]]ren bidez, fede lutertarraluteranoa onartu zen. Halaber, itunean, ''[[Cuius regio, eius religio]]'' printzipioaren azpian adierazi zen estatuko [[erlijio]]a gobernatzailearen erlijioa izatekoa zela.
=== Hogeita Hamar Urteko Gerra ===
[[Bohemia]]ko noblezia enperadorearen kontra matxinatzean hasi zen borroka, berehala [[Europa]] osora zabaldu zen arren. [[Espainia]]k enperadore katolikoaren alde egin zuen, eta [[Danimarka]]k, [[Suedia]]k nahiz [[Richelieu kardinala|Richelieu kardinaleko]] [[Frantzia]] katolikoak ere (Habsburgotarren nagusitasunaren beldurrez) printze protestanteen alde. [[Alemania]] gerrako eszenatoki nagusia izan zenez, herrialdeko zonalde zabalak suntsiturik suertatu ziren, haren populazioaren heren bat gutxi gorabehera hil zen eta txirotasuna nagusitu zen nonahi.
Gerra [[1648]]an amaitu zen [[Westfaliako bakea|Westfaliako Bakea]] sinatzerakoan. Enperadoreak Frantziaren eta Suediaren onurako lurraldeak galdu zituen. [[Herbehereak|Herbehereek]], ''de facto'' 80 urtez independienteindependente egon ondoren, Inperio Saindua ''de jure'' uzten zuten. Enperadorearen boterea, honela, murriztu zen tokian tokiko printzearen mesedetan.
=== Prusiaren hedapena ===
{{sakontzeko|Prusia}}
[[Fitxategi:Acprussiamap2.gif|thumb|right|250px|Prusiaren hedapena.]]
Westfaliako Bakeetan etekin handienatakoahandienetakoa atera zuen Inperioko estatua Prusia izan zen, Ekialdeko [[Pomerania]] eskuratuz.eskuratu Bainabaitzuen; baina horren aurretik ere estatu aski handia zen, [[1618]]an Prusiako Dukerria eta [[Brandenburgo|Brandenburgeko]] Margraverria batu zirenetik. Inperiotik kanpo lurraldeak ere zituenez, [[1701]]ean Prusia''n'' Erregeko titulua (ez Prusia''ko'' erregea, enperadorea ez eragoztearren) hartu zuen Frederick I.ak.
Frederick Wilhelm I.arekin izugarrizko armada eraiki zuen Prusiak. [[Voltaire]]ren hitzetan: "Estatu gehienek armada dutendute bitartean,baina Prusiako armadak du estatua du". [[Suedia]] garaitutakoan, Pomeraniako gainerakoa eskuratu zuen Prusiak. [[Frederiko II.a Handia]]k [[Silesia]] konkistatu zion [[Austria]]ri [[Silesiako Gerrak|Silesiako gerretan]] ([[1740]]-[[1763]]). Gainera, [[Zazpi Urteko Gerra]]n, [[Austria]]k, [[Frantzia]]k eta [[Errusia]]k osaturiko koalizioari aurre egin ahal izan zion arrakastaz. Orduz geroztik, Alemaniako politika Prusia eta Austriaren arteko lehiak ([[Alemaniako dualismoa]]) markatu zuen [[1866]] arte.
== Erreferentziak ==
|
