00:33, 21 abendua 2016ko berrikusketa aldatu Bizikoxetzia (eztabaida \| ekarpenak) 45 edits No edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		01:02, 21 abendua 2016ko berrikusketa aldatu desegin Xabier Armendaritz (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 85.324 edits t hamarkaden izendapena zuzentzea Hurrengo ezberdintasuna →
3. lerroa: Kriptografiaren bilakaera zuzenki lotuta egon da [[Kriptoanalisi\|kriptanalisiarenarekin]] ([[Kode sekretu\|kode]] eta [[Zifratze algoritmo\|zifratuak]] "hausteko" artea). Maiztasunen analisiak historian eragina izan du birritan. Horrela Zimmermannen telegramak Estatu Batuak [[Lehen Mundu Gerra\|Lehen Mundu Gerran]] sartzea ekarri zuen; eta Aliatuek Alemania naziaren mezu zifratuak irakurtzeak, Bigarren Mundu Gerra bi urtez laburtu zuela esaten da. ~~70.~~1970eko hamarkada arte, kriptografia segurua ia soilik gobernuei zegokien. Baina hau domeinu publikokoa bihurtu da bi ekintzen ondorioz: zifratze publiko estandar baten sorrera (DES) eta kriptografia asimetrikoaren asmakuntza. == Kriptografia klasikoa == : <br> Kriptografiaren erabilera zaharrena Antzinako Egiptoko monumentuetako hieroglifikoetan aurki dezakegu (duela 4500 urte baino gehiago). Hala ere, ez dira komunikazio sekretuko saiakera gisa hartzen, misterioa, intriga eta baita entretenimendua ere lortzeko modutzat baizik. Kriptografiaren beste erabilera baten edo antzeko zerbaiten adibide dira. Beranduago hebreeraren jakintsu batzuek ordenatze mono-alfabetikoaren bidezko zifratzeak erabili zituzten (Atbash, esate baterako), agian kK. a. [[K. a. 600eko hamarkada\|600]]etik [[K. a. 500\|500]]era. Erlijio idazketetan ere kriptografia oso erabilia izan da urte askotan, kultura gainartzailea edota autoritate politikoak ez iraintzearren. Horren kasu famatuenetakoa ‘666’ zenbakiarena da. Hau erreferentzia arriskutsu bat modu kriptografikoan ezkutatzeko modua izan daiteke; hainbat adituen ustetan [[Erromatar Inperioa]] edo seguruenik [[Neron]] enperadorea (eta horrela garai hartako Erroman zeuden politikak) adierazten ditu. Idatzi kristauen kasuan, kriptografiaren behar hau amaitu zen [[kristautasuna]] Inperioko erlijio ofizial bihurtu zenean, Constantino enperadorearekin. [[Fitxategi:Skytala&EmptyStrip-Shaded.png\|eskuinera\|thumb\|Eszitala, antzinako gailu kriptografikoa.]] Grezia klasikoan ere kriptografiaren ezagutzak bazituztela esaten da. Herodotok zenbait adibide aipatzen ditu: mezu sekretuak egurrezko taulen argizariaren atzean ezkutatuak, edo esklaboen ile azpian gordetako tatuaiak. Baina hauek [[Esteganografia\|esteganografiako]] kasuak dira, mezua behin ezagututa zuzenean irakurri baitaiteke. Erromatarrek ere bazuten kriptografiaren berri ([[Zesar zifratu\|Zesar zifratua]], adibidez). 18. lerroa: Babingtonen konspirazioan, [[Elisabet I.a Ingalaterrakoa]]ren erreinaldian hain zuzen ere, kriptografia, kriptanalisia eta agente eta mezulariek egindako traizioak, [[Maria I.a Eskoziakoa\|Maria]], eskoziarren erreginaren exekuzioa ekarri zuen. Kriptografia eta haren erabilera okerrak [[Mata Hari\|Mata Hariren]] exekuzioa ere ekarri zuten, eta baita [[Dreyfus afera\|Dreyfusen kondena eta espetxeratzea]] ere. Ekialde Hurbil eta Europatik kanpo kriptografia atzeratuta egon zen. Japonian ez zen 1510. urtera arte erabili, eta teknika aurreratuagoak ez ziren ~~[[1860ko hamarkada\|~~1860. urte]] ingurura arte erabili, herrialdea mendebaldera ireki zen arte. == Kriptografia 1800etik Bigarren Mundu Gerrara == 47. lerroa: ===Kriptosekretismoa=== Pixkanaka, kriptografia [[espioitza]] eta kontraespioitza bezalako gobernuko erakundeetan zentratu zen. Esan daiteke [[Estatu Batuak\|Estatu batuetako]] [[NSA]] (''National Security Agency)'' izan zela garrantzitsuena. [[NSA\|NSAk]] kriptografia arloaren inguruko edozein argitalpen blokeatu eta bereganatu zuen ~~50.~~1950eko hamarkadaren hasieratik ~~70.hamarkadaren~~1970eko ~~erdi~~hamarkadaren ~~alderaino~~erdialderaino. Horregatik, kriptografiari buruzko informazio guztia oso oinarrizkoa zen. Hau lortzeko, hurrengoak izan ziren erakundearen estrategiak: * NSAren aurrekontu handia zela eta, beren langileak ongi ordaintzeko aukera izan zuen, kolaboratzaile kopuru zabala lortu zuen, eta eskuratzeko oso zaila zen ekipamendua bereganatu zuen. Guzti horrekin, kriptografiaren arloko ikertzaile hoberenak erakarri zituen. 64. lerroa: ===Estandar zifratu bat=== [[~~1970\|70.~~1970eko ~~hamarkadaren~~hamarkada]]ren erdi aldean, bi aurrerapen publiko (hau da, ez sekretu) garrantzitsu gertatu ziren. Lehenengoa, ''Data Encryption Standard'' zirriborroa izan zen, Estatu Batuetako ''erregistro federalean'' [[1975]]eko [[Martxoaren 17\|martxoaren 17an]] ateratakoa. [[IBM\|IBMk]] bidali zuen proposamen hau. [[NSA\|NSAk]] aldaketa batzuk egin ondoren, 1977an Federal Information Processing Standard bezala argitaratua izan zen (FIPS 46-3, gaur egun). [[DES]] (Data Encryption Standard) izan zen NSAk onartutako lehen zifratze algoritmoa, publikoki eskuragarria zena. Gainera, kriptografiarekiko interes publiko eta akademiko handia sortu zen NBSk (National Bureau of Standards) argitaratutako espezifikazioak zirela eta.

Kriptografiaren historia: berrikuspenen arteko aldeak