Durangoko bonbardaketa: berrikuspenen arteko aldeak

'''Durangoko bonbardaketa''' nagusia [[1937]]ko [[martxoaren 31]]n burutu zuten [[Italia]]ko ''[[Aviazione Legionaria]]''ko hegazkinek. Martxoaren 31 eta [[apirilaren 4]]an arteko bonbardaketetan, erregistratutako datuek diotenez, bonbardaketak 336 hildako eragin zituen [[Durango]]n. Guztira hegazkinek 281 bonba baino gehiago jaurti zituzten, hau da, guztira 14.840 kilo inguru guztiz lehergailutan.<ref name="Correo2012">{{Erreferentzia|url=http://www.elcorreo.com/vizcaya/v/20120401/sociedad/nunca-hablo-bombardeo-20120401.html|egunkaria=[[El Correo]]| data= 2012-04-01|izena=Marta|abizena=Aranbarri| izenburua= Nunca más se habló del bombardeo}}</ref>. Durangok ez zuen aireko erasoen kontrako inolako babesik.<ref name="eitb"/>.

Garai hartan Durango [[Bizkaia|Bizkaiko]] hiri garrantzitsuenetako bat zen: 8.797 biztanle zituen erroldatuta. Gerra hasi zenean, Durangoko Udalaren alkatea [[karlismo|karlista]] zen, [[Adolfo Uribasterra]]. [[Comunión Tradicionalista|Tradizionalistek]] zortzi zinegotzi zeukaten udaletxean, [[Euzko Alderdi Jeltzalea|Alderdi Jeltzaleak]] hiru eta [[Fronte Popularra (Espainia)|Fronte Popularrak]] bi.<ref name="Irazabal">{{Erreferentzia|url=http://books.google.es/books/about/Durango.html?id=wtj8HAAACAAJ&redir_esc=y|izena1=Jon|abizena1=Irazabal Agirre|izenburua= 1937 martxoak 31 Durango |egile1-lotura= Jon Irazabal |argitaletxea= Gerediaga Elkartea|urtea= 2001 |lekua= Abadiño| isbn= 2910007990854}}</ref>.

[[1936]]ko [[irailaren 25]]ean [[Gasteiz]]tik heldutako hegazkinek hainbat bonba jaurti zituzten Durangon 11:00k aldera. Bonba horietako bat [[Ezkurdi pilotalekua|Ezkurdi pilotalekura]] jausi eta bertan ziren [[Gipuzkoa]] aldeko iheslarien artean 12 hildako eta zauritu asko eragin zituen. Iheslari eta milizianoek mendekua hartu zuten: herriko kartzelara joan, presoak atera eta Santi Kurutzeko kanposantuan tiroka hil zituzten. Guztira 22 preso hil zituzten, [[uztailaren 18]]an altxatzeko prest zeuden [[errekete]]ak gehienak.<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.deia.com/2011/03/27/politica/euskadi/fuimos-tan-ninos-de-la-guerra-o-mas-que-los-que-exiliaron-a-otros-paises-|data=2011-03-27|egunkaria=[[Deia]]|izena=Iban|abizena=Gorriti|izenburua= Fuimos tan niños de la guerra, o más, que los que exiliaron a otros países}}</ref>.

1937ko martxoaren 31n 07:00etan [[Soria]]tik ([[Espainia]]) bonbardaketa astuneko 24. taldeko 213 eta 214. eskuadrilako [[Savoia S-81]] bederatzi hegazkin aireratu ziren. 08:00etan [[Logroño]]tik (Espainia) [[Fiat Cr-32]] hamazortzi ehiza-hegazkin abiatu eta [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxa]] gainean elkartu ziren Soriatik irtendakoekin. Handik formazioan joan ziren [[Idiazabal]]eraino. Idiazabal gainean bira eman eta eskuadrila bakoitzak bere helbururantz hartu zuen: 213. eskuadrilako bost hegazkin, Victtorio Cannaviello buru zutela, [[Elorrio]]rantz joan ziren, eta 214. eskuadrilako beste lau, Gildo Simini buru zutela, Durangorantz.<ref name="Irazabal"/>.

Santa Anako kanpaiek alarma deika jo zuten.<ref name="Correo2012"/>. Jendea ez zen larregi larritu, aurreko egunetan hegazkinek errenditu ezik Bizkaia osoa suntsituko zutela mehatxuzko orriak besterik botatzen ez zutelako. Gero Santa Anako kanpaiak etenik gabe jotzen hasi ziren eta batzuk gordelekuetara sartu ziren, babes handirik ematen ez bazuten ere. Sirena entzun zenerako, 13 hegazkin ikusi ziren sortaldetik [[Abadiño]] gaineko zerutik zetozela, lau hegazkin astun bonbardaketakoak eta bederatzi arin ehizakoak.

Andra Maria elizan ere meza zen.<ref name="Berria2012">{{Erreferentzia|url=http://paperekoa.berria.info/harian/2012-04-01/012/001/Durango_1937.htm|egunkaria=[[Berria]]|data=2012-04-01| izenburua= Hiru minutu; 75 urteko samina| izena= Jon |abizena= Olano}}</ref>. Carlos Morilla abade asturiarra ari zen meza ematen, eta bertan hilko zen. Sagaratzearen mementoa zen, kaliza gora zuela erori zen sabaia koroarekin eta horma batzuekin batera abadearen eta jendearen gainera.

Bonbardaketa amaiturik ehiza-hegazkinak 400 bat metrora jaitsi eta jendea metrailatzen hasi ziren.<ref name="Irazabal"/>.

Arratsaldeko bonbardaketa honetan kanposantura daraman zeharkalea bonbardatu zuten batez ere. Jendea hiltzeko leku aproposa suertatu zen, jende ugari zebilelako kanposantu eta ospitale artean goizeko bonbardaketaren ostean.<ref name="Irazabal"/>.

Aurreko bonbardaketaren albisteak frogatzeko etorritako lekuko ingelesak izan zituen bonbardaketa honek. [[Hewet Johnson]], [[Canterbury]]ko dean edo burua; [[John MacMurray]], [[Londres]]ko unibertsitateko filosofia irakaslea, [[Monica Whateley]], ''[[London County Council]]''ekoa; [[Margaret Beer]], idazlea eta beste. Bonbak botatzen eta ehiza-hegazkinak ihesean eta gordeleku bila zebilen jendea metrailatzera jaisten zirela ikusi zuten. Canterburyko deanaren lekukotasuna garrantzitsua izan zen nazioartean zibilizazioaren aldeko gurutzada katolikoaren argudio frankista desmuntatzeko.<ref name="Irazabal"/>.

Durangoko bonbardaketa Bizkaiaren kontrako erasoaldiaren planifikazioaren barruan egindako erasoa izan zen<ref name="eitb">{{Erreferentzia|url=http://www.eitb.com/eu/albisteak/osoa/860601/durangoko-bonbardaketa-75-urte--hegazkin-faxisten-airebonbardaketa/|egilea=[[Euskal Irrati Telebista|EiTB]]|izenburua= Durangok duela 75 urteko bonbardaketako biktimak omendu ditu| data= 2012-03-31}}</ref>. ''Ejercito del Norte'' delakoaren komandante [[Emilio Mola]] jeneralak erasoaldirako planak zehazten hasi zenerako zeregin behinena eman zion aireko erasoei.<ref name="Correo2012"/>. Mola jeneralak herritarrei propaganda orriak airetik bota zizkien errendizioa eskatzen, bestela, Bizkaia birrinduko zuela agindu zuen, "horretarako bitarteko nahikoak zituela".

Bizkiaren kontrako erasoaldiaren planifikazioan Emilio Mola, ''Brigadas de Navarra''ren komandante [[Juan Vigon]] eta [[Espainiako AireAireko Armada|AireAireko Armada frankistaren]] buru [[Alfredo Kidelan]]ekin batera, alemanek ere parte hartze zuzena izan zuten. [[Wolfram von Richthofen]]ek eta ''[[Kondor Legioa]]'' zelakoaren logistika zerbitzuek egin zuten aire erasoen planifikazio teknikoa. Han zen [[Hugo Sperrle]] ere, Kondor Legioko komandantea. Bai eta Velani aireaireko jeneral italiarra ere, armada italiarra berrantolatzen zen artean Gasteizera etorri zena.

Bando nazionalaren bozeramaile eta historiagileen joera nagusia gertaerak minimizatzea izan zen. Manuel Aznar, Juan Vigon, Jesus Salas Larrazabal eta halakoentzat Durangon ez zen ia ezer gertatu.<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.deia.com/2012/04/01/politica/euskadi/bombas-por-palabras| egunkaria =[[Deia]]| izena=Iban|abizena=Gorriti|data=2012-404-101| izenburua= Bombas por palabras}}</ref>. Ezer egin bazuten, gune militarren kontrako erasoa izan zen, eta gainerako guztia propaganda gorria litzateke. [[Ricardo de la Cierva]]k, esate baterako, 1970. urtean esan zuen Gernikan 12 pertsona baizik ez zirela hil.

[[Nurenbergeko epaiketak|Nurenbergeko epaiketa]] orduko, 1934az geroztik AireAlemaniako IndarAireko alemanarenIndarraren ministro izandako [[Hermann Göring]]i Gernikakoa bezalako bonbardaketak zergatik egin ziren galdeturik, hiri bonbardaketa haiek ''[[Luftwaffe]]''rentzat probaleku modukoak izan zirela erantzun zuen. Eta froga ariketa haien biktimak aipatu zitzaizkionean, honela erantzun omen zuen:

Espainian ez da inongo epaiketarik ez ikerketa ofizialik egin gertakari hauek argitu, zehaztu edota beren lekuan jartzeko.<ref name="Berria2012"/>.