Entseiuak (Montaigne): berrikuspenen arteko aldeak

|izenburua euskaraz = Entseiuak I<ref name="entseiuakI">{{erreferentzia|izena= Michel de |abizena= Montaigne|url= http://www.ehu.eus/ehg/klasikoak/?f=26 |izenburua= Entseiuak I |bilduma= Klasikoak, 1992 |argitaletxea= ehu.eus |sartze-data = 2015-07-01}}</ref>, Entseiuak II<ref name="entseiuakII">{{erreferentzia|izena= Michel de |abizena= Montaigne|url= http://www.ehu.eus/ehg/klasikoak/?f=27 |izenburua= Entseiuak II |bilduma= Klasikoak, 1993 |argitaletxea= ehu.eus |sartze-data = 2015-07-01}}</ref> ''eta'' Entseiuak III<ref name="entseiuakIII">{{erreferentzia|izena= Michel de |abizena= Montaigne|url= http://www.ehu.eus/ehg/klasikoak/?f=28 |izenburua= Entseiuak III |bilduma= Klasikoak, 1994 |argitaletxea= ehu.eus |sartze-data = 2015-07-01}}</ref>

Norberaren barrutik mundurako sartu-atera behar hori adierazteko, atzeko gelaren irudia erabili zuen Montaignek : gizakiek badute aurreko gela bat, kalera begira dagoena, eta han aurkitzen ditu gainerako gizakiak eta aritzen da haiekin. ; bainaBaina beti izan behar du bere leku pribatuen atzeko gelara erretiratzeko gai :; hantxe sendotuko du bere askatasuna eta nortasun barnekoena, eta hantxe arituko da esperientziaren bitxikeriez hausnarrean. Babesleku hori eskura izanik beti, Montaignek besteekiko harremana bultzatzen du, sarritan ikas baitaitezke gauza baliagarriak haiengandik.

Horretarako, bidaia, irakurketa -historiako liburuak bereziki- eta adiskideekiko elkarrizketa gomendatzen ditu. Adiskide horiek, Montaignerentzat, gizonezkoak ziren nahitaez . [[Étienne de La BoetieBoétie]] adiskide minaren lekua ezin zuen inork hartu, baina, hala ere, dio idazleak, izan daiteke interesgarria, eta merezi du, talentuko gizonekin jardutea. Emakumeekiko harremanei dagokienez, bere garaian ohikoa ez zen irekitasunaz mintzatu zen Montaigne. Nahasmendurik ez dakarren lotura bakarra, harentzat, ezkontza da, familiaren eta ondorengotzaren mendekoa baita. Maitasunak ordea, bere osagai afektibo eta erotikoekin, askatasuna galtzeko arriskua dakar. Sarritan esan izan da Montaigne misoginoa zela ; baina onartzen zuen, gizonak eta emakumeak berdinak direla funtsean beren beldurretan, desiretan, eta beren benetako nortasuna aurkitzeko ahaleginean, eta usadioak eta ohitura zaharkituei lotzeko ohiturak ezartzen dituztela sexuen arteko itxurazko diferentziak ; hortik aurrera, nolanahi ere, ez zuen egin.

[[Mundu BerrikoBerri]]ko biztanleengana ere zabaldu zuen Montaignek besteenganako jakin-mina, eta tolerantzia eta kultura erlatibotasunaren eredu izan zen horretan. Brasildik[[Brasil]]dik ekarritako hiru indiar ezagutu zituen, esploradore batek Frantziara eramanak, etaaurkitueta aurkitu omen zuen jende horrengan., herenberen izaerari buruzko leialtasunean eta duintasun kultural eta pertsonalean, edertasunaren zentzu bat, [[Mendebaldea (kultura)|Mendebaldeko]] jendearena baino handiagoa :; haiexek ziren Mundu Berriaren konkistan eta beren gerretan ondo asko erakutsi zuten bezala, benetako barbaroak .

Badirudi beti izan zela [[katoliko]] zintzoa, ez ordea suharra ; ez zuen maite esperientzia espiritualaren ezagutza lortzeko giza ahalegina, errealitate bizi jakin bati ez bazegoen lotua ; eta ez zuen espekulaziorik egin nahi izan gizakia baino harantzagoko gauzei buruz.

''Entseiuak'' egilearen pentsamenduen bilduma dira, ez egitura artifizial batez aurkeztuak, aldiz,baizik eta burura etortzen zitzaizkion modura antolatuak, behin eta herrizberriz, idazten eta pentsatzen ari zela. Zenbateraino diren bereak argitzeko, bere umeak bailiran deskribatzen ditu, eta irudi harrigarri -ez gutxiespenezko- batez, "«bere adimenaren gorotza"» direla dio. Ohar eta eten ugariak, pentsamenduaren hariaren atzerakoak eta aurrerakoak, hiztegi mamitsu eta zehatza, dena da pentsamendu bizi eta berehalakorarenberehalakoaren agerpidea. Testuan zehar ugariak dira antzinako egileengandik nahiz modernoengandik, baita herritik ere, hartutako pasadizoak, betiere errealitatearen analisia indartzeko helburua dutenak.

Bere garaiko intelektual gehienek estoizismoaren[[estoizismo]]aren agergarritzat ikusi zuten Montaigne . Horrela hasi zen luzaroan iraun duen nahasketa bat. Maxima filosofikoen antologia baten modura hartu izan dira ''Entseiuak'', jakintza burutu baten bilduma balitz bezala, gizabanako baten pentsakera eta bizikizunen agergarria baino areago.

[[XVII. mendeanmende]]an, noblezia jantzi baten gidaritzapean, ''honnete homme''-ren erretratuagatik miretsi zuten Montaigne : gizon ongi hezia, dotorea, gizartean nola jokatu ongi zekiena, ikusten zuten harengan eta haren obran. Aldi berean, halerehala ere, idazle erlijioso batzuek -Salesko[[Frantzisko San FrantziskoSaleskoa]], [[Blaise Pascal]]-, Montaigneren eszeptizismoa kristautasunaren kontrakotzat jo zuten, eta inmoraltzat salatu zuten bere buruarekiko ardura.

[[XVIII. mendeanmende]]an nagusi izaten jarraitu zuen Montaigneren irudi erlijioaren kontrakoak : [[Diderot]] eta Voltairek[[Voltaire]]k [[Argien MendekoGarai]]ko pentsamendu librearen aitzindaritzat hartu zuten. [[Jean Jacques RousseaurentzatRousseau]]rentzat, ordea, bestelakoak ziren gauzak : harentzat oso liburu garrantzitsua zen ''Entseiuak,'' eta, arrazoi osoz, autoerretratuaren maisu eta eredutzat hartu zuen Montaigne. Era horretan, Montaigneren ikusmolde berri bat inauguratu zuen Rousseauk : bere nortasunarenbilanortasunaren bila dabilen gizakia, bere nolakotasun sakonenaz ikararik gabe mintzatzeko gai dena.