Wikipedia

Beterriko gipuzkera: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
tNo edit summary
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
8. lerroa:
| data2 = [[Tolosaldea]] eta [[Donostialdea]]
| label3 = Beste azpieuskalkiekiko lotura eremua
| data3 = [[TolosaldeTolosaldea|Tolosaldeko]]ko udalerriak: [[Abaltzisketa]], [[Alegia]], [[Altzo]], [[Amezketa]], [[Bedaio]] eta [[Orendain]]<br />
[[Oiartzualdea]] eta [[Bidaso Beherea]]
}}
'''Beterriko gipuzkera'''<ref>Euskaltzaindiaren 57. arauko azalpenak: «Euskalkia gipuzkera da. Bereizi behar denean erants daiteke Goierriko, Beterriko, etab.»</ref> [[gipuzkera]]ren azpieuskalki bat da, [[Gipuzkoa]]ko erdi-ekialdean eta ipar-ekialdean mintzatzen dena.
 
[[Beterri]] eskualdea Gipuzkoako behealdea da ([[Goierri]] eskualdeari kontrajarrita), baina zer eremu hartzen duen ez dago garbi: ''Beterri'' hitza nork erabiltzen duen, aldatu egiten da eremu hori. [[Euskara|Euskal]] [[dialektologia]]ren ikuspegitik ere, hainbat erabilera izan ditu. Nagusiak, bi hauek:
 
* [[Luis Luziano Bonaparte]]ren sailkapenari jarraitu diotenen artean, oro har, Beterriko gipuzkera da [[Goierriko gipuzkera]]ren mugatik kostalderaino bitarteko gipuzkera guztia (erlojuaren noranzkoan eta ipar-mendebaldetik hasita, muga hauen barruko eremua: [[Mutriku]], [[Pasaia]], [[Errenteria]], [[Berastegi]], [[Lizartza]], [[Tolosa]], [[Albiztur]], [[Zumarraga]], [[Azkoitia]], [[Mutriku]]).<ref>Ikus ''Euskal dialektologiaren hastapenak'' liburuko 41. orrialdeko mapa (Txillardegi eta beste (1987): ''Euskal dialektologiaren hastapenak'', Udako Euskal Unibertsitatea. ISBN 84-86644-00-3).</ref>
21. lerroa:
 
== Beterriko gipuzkera egiten den eremua ==
Beterriko hizkera egiten dute [[Donostialdea|Donostialde]] osoan eta [[TolosaldeTolosaldea|Tolosaldeko]]ko erdialde eta iparraldean.
 
=== Beste azpieuskalkiekiko lotura eremuak ===
27. lerroa:
Bi aldetan du halako lotura eremua Beterriko gipuzkerak:
 
# Hegoaldean, [[TolosaldeTolosaldea|Tolosaldeko]]ko hegoaldean egiten den hizkerak [[Goierriko gipuzkera|Goierriko azpieuskalkiarekiko]] lotura egiten du.
# Ipar-ekialdean, [[OiartzualdeOiartzualdea|Oiartzualdeko]]ko eta [[Bidaso BehereBeherea|Bidaso Behereko]]ko hizkerak [[iparraldeko goi nafarrera]]rekiko lotura egiten du; bai eta, neurri txikiagoan, [[nafar-lapurtera|lapurterarekiko]]rekiko lotura ere.
 
'''1.''' Tolosaldeko hegoaldean dauden udalerriek, esan bezala, [[Goierriko hizkeragipuzkera|Goierriko hizkerarekin]]rekin loturagune egiten dute, hots, bi azpieuskalkien arteko hizkera egiten da han; [[euskal hizkuntzalaritza|euskalari]] batzuek Beterriko gipuzkeratzat sailkatzen dute,<ref>«Gaur egun, behinik behin, Abaltzisketak eta Ikaztegietak egiten dute Goierri eta Tolosaldearen arteko lotura [...]». Koldo Zuazo: ''Euskalkiak: herriaren lekukoak'', Elkar, 2003. 138. orrialdea, [http://www.otamotz.com/UZEuskara/uze/uze_sarrera.html Otamotz.com webgunean aipatua].</ref> eta beste batzuek Goierriko hizkeratzat<ref>Ikus [http://www.otamotz.com/UZEuskara/uze/argazkiak/gr_sarrera_e2.jpg Pedro Irizar euskalariak 1970ean eginiko Goierriko hizkeraren mapa] (Pedro de Yrizar: ''Morfología del verbo auxiliar vasco'', «Subdialecto meridional: variedad de Cegama» atala. Otamotz.com webgunetik hartua). Gorriz, Goierriko hizkeraren aldaera bakoitzaren izenaren ondoan, 1970ean zituen hiztunen kopurua ageri da.</ref><ref>Irene Hurtado euskalariak ere Pedro Irizarrek zehaztutako muga hori gaur egungotzat jotzen du: «Goierri eskualde zabala izanik, sartaldea eta sortaldea bereizi ditu filologo bizkaitarrak zenbait elementu aztertzeko. Aldaketa batzuk herriz herri ematen dira eta beste kasu batzuk Goierri osoan ematen dira eta baita Tolosaldean ere. Bi eskualde nagusi horien arteko hizkera-muga Alegia eta Legorreta artean kokatuko litzateke.» (Joxemi Saizar: [http://www.argia.com/argia-astekaria/1813/goierri-eta-tolosaldeko-hizkeren-azterketa-liburuan «Goierri eta Tolosaldeko hizkeren azterketa, liburuan»], ''Argia'', 2001-06-24)</ref> (horretarako arrazoien adibide bat: herri horietako euskaran, ''ogia'' hitzaren ahoskera Goierriko hizkerako ''ogie'' da zaharren artean, eta ez Beterriko hizkerako ''ogija'').
 
'''2.''' Beste lotura eremuan, [[Errenteria]]-[[Irun]] bitarte horretan, zenbat eta ekialderago, nabarmenagoak dira [[nafarrera]]ren ezaugarriak (eta, neurri txikiagoan, lapurterarenak ere); zenbat eta mendebalderago, berriz, areago nabari dira gipuzkerarenak. Eremu horretan, [[XVI. mendea|XVI. mende]] arte, [[nafar-lapurtera|lapurteraren]]ren eragina izan zen nagusi; [[XVI. mendea|XVI.]] eta [[XVII. mendemendea|XVII. mendeetan]]etan, nafarrerak eragin zuen batez ere; [[XVIII. mendea]]n eta orduz geroztik, ordea, gipuzkeraren eragina izan da nagusi, eta Beterriko gipuzkeraren gero eta ezaugarri gehiago ditu.<ref name="ZuazoOiartzungo">Koldo Zuazo (1997): «Oiartzungo hizkeraren kokagunea», in ''Fontes linguae vasconum: Studia et documenta'', 76. zenbakia, 397-426. orrialdeak.</ref>
 
{{aipu|Laburbilduz, Gipuzkoako gainontzeko hizkeretatik hurbilago azaltzen dira gaurregungo Errenteria-Irun bitartekoak. Gipuzkoarekin batzen dituzten ezaugarriak doaz aurreraka eta Nafarroarekin eta Lapurdirekin batzen zituztenak, aldiz, atzeraka. Gorago esan den bezala, bereizgarri giputz guztiak ere hedatuz doaz —edo dagoeneko hedatu dira— bertara.|Koldo Zuazo<ref name="ZuazoOiartzungo" />}}
 
=== Beterriko azpieuskalkiko udalerrien zerrenda ===
* [[TolosaldeTolosaldea]]ann: [[Aduna]], [[Albiztur]], [[Alkiza]], [[Villabona-Amasa]], [[Anoeta (argipena)|Anoeta]], [[Asteasu]], [[Belauntza]], [[Berastegi]], [[Berrobi]], [[Bidania-Goiatz|Bidegoian]], [[Elduain]], [[Gaztelu]], [[Hernialde]], [[Ibarra]], [[Irura]], [[Larraul]], [[Leaburu]], [[Lizartza]], [[Orexa]], [[Tolosa]] eta [[Zizurkil]].
* [[Donostialdea]]n: [[Andoain]], [[Astigarraga]], [[Hernani]], [[Lasarte-Oria]], [[Donostia]], [[Urnieta]], [[Usurbil]] eta [[Orio]].
 
=== Beste azpieuskalkiekiko lotura egiten duten udalerriak ===
Udalerri hauetan egiten den euskarak baditu Beterriko gipuzkeraren ezaugarriak, eta beste azpieuskalkiren batenak ere.
* [[Goierriko hizkeragipuzkera|Goierriko hizkerarekiko]]rekiko lotura egiten duten udalerriak: [[Abaltzisketa]], [[Alegia]], [[Altzo]], [[Amezketa]], [[Baliarrain]], [[Bedaio]], [[Ikaztegieta]] eta [[Orendain]].
* [[Iparraldeko goi nafarrera]]rekiko —eta, neurri txikiagoan, [[nafar-lapurtera|lapurterarekiko]]rekiko—— lotura egiten duten udalerriak: [[Errenteria]], [[Hondarribia]], [[Irun]], [[Lezo]], [[Oiartzun]] eta [[Pasaia]].
 
== Hego Euskal Herriko beste euskara aldaeren gainetiko estatusa ==
[[Koldo Zuazo]]k hainbat lekukotasun aipatuz erakutsi duenez,<ref name="ZuazoEuskalkienGeroazBeterrikoGipuzkera" /><ref>Koldo Zuazo (1987): «Euskaldunek euskalkienganako izan dituzten jarrerez», ''Julio de Urquijo'' urtekaria, XXI. zenbakia, 927-950 orrialdeak.</ref><ref name="ZuazoEuskalkienKorapiloa">Koldo Zuazo (1993): «Euskalkiak, askatu gabeko korapiloa», ''Jakin'', 76. zenbakia.</ref> Beterriko gipuzkera izan da, [[XVIII. mendemendea|XVIII. mendetik]]tik [[XX. mendea|XX.eraino]] (biak barne) [[Hego Euskal HerriHerria|Hego Euskal Herriko]]ko euskaldunen artean eredugarritzat hartu den hizkera, beste euskalki eta azpieuskalkietako hegoaldetar euskaldunek norberaren hizkera gutxiesteraino. Honela laburbiltzen du Zuazok:
 
{{aipu|Orain arteko lerroetan argazki modura erakutsi diren lekukotasunek garbi asko erakusten dute gaztelania eta euskararen artean dagoen hierarkiaren antzeko beste bat egon dela eta dagoela Hego Euskal Herriko euskalkien barruan. Beterriko gipuzkera dugu hierarkiaren gainaldean eta gainerako guztiak azpialdean.|Koldo Zuazo<ref name="ZuazoEuskalkienKorapiloa" />}}
56. lerroa:
* [[Beterri]]
* [[Gipuzkera]]
* [[Goierriko gipuzkera|Goierriko hizkera]]
* [[Urolaldeko gipuzkera|Urolaldeko hizkera]]
 
== Kanpo loturak ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Beterriko_gipuzkera"(e)tik eskuratuta