Hizkuntzalaritza: berrikuspenen arteko aldeak

'''Hizkuntzalaritza''' edo '''linguistika''' [[hizkuntza]] eta hizkuntzarekin lotura duten fenomenoak aztertzen duendituen [[zientzia]] da. Hau da, hizkuntza adierazpide edo sistematzat hartuahartuta, hizkuntzen arteko harremanak aztertzen dituen jakintza. Hizkuntzalaritza lan arlotzat duen pertsonari '''hizkuntzalaria''' deritzo; eta euskara aztertzen baldin badu, '''[[euskal hizkuntzalari]]a''' edo '''euskalaria.'''

# Hasieran, ([[gramatikaAntzinako Grezia]]n izanhasita, zeneta [[greziafrantzia]]rrek hasi zutena etajarraituta), [[frantziagramatika]]rrek jarraipenaizan eman ziotenazen. Gramatikak forma egokiak eta ezegokiak desberdintzen dituen arauak definitzen ditu.

# Ondoren, [[filologia]] agertu zen. HonekHorrek testuak ulertu eta komentatzea du helburu nagusi.

=== Hizkuntzalaritza diziplina gisa: Estrukturalismoaestrukturalismoa ===

=== [[Gramatika Sortzaile]]asortzailea edo Generatibismoageneratibismoa ===

[[1950]]. urterako hizkuntzalari batzuek estrukturalistei salatu zieten ez zutela behar bezain kontuan hartzen giza hizkuntzaren adimenezko izaera, eta azalean ez zeuden gertaerak ez zituztela aztertzen. [[Noam Chomsky]], Estatu Batuetako hizkuntzalariak, estrukturalistei aurre egin zien hizkuntza guztietan egitura unibertsalak zeudela esan zuenean ([[Gramatikagramatika Unibertsalunibertsal]]a), eta berriro ere hizkuntzalaritzaren helburuak aldatu zituen. Hizkuntza aztertuz adimenaren lana aztertu nahi izan zuen, eta estrukturalistek baztertutako teoria mentalistari garrantzia eman zion: hizkuntza burmuineko zati baten gaitasun batean datzala azpimarratzen zuen, ikusmena edo mugimendua bezala. Hizkuntzaren ezagupen inkontzientea ''(competence)'' aurkitzea zuen helburu, esaldi kopuru amaigabea ''(performance) ''azterketaren oinarrian zuela. Gramatika ''sortzaile-bihurtzailea'' deitu zitzaion joera honi. 1957an Chomskyk lehenengo aldiz aipatu zuenez geroztik, [[Gramatikagramatika Sortzaile | Gramatika Sortzaileaksortzaile]]ak (''Generativegenerative Grammargrammar'' delakoak) etengabe izan ditu aldaketak, [[Printzipioen eta Parametroen Teoria]] kasu. 1970. urteaz gero, hizkuntzalaritza sortzaileak sintaxiaren eta semantikaren arteko harremanak aztertu ditu batez ere. Generatibismoa [[Naturalismo | naturalismo]]arekin, [[Natura zientzi | natur zientzi]]ekin (bereziki [[Biologia | biologiarekin]]) eta [[Filosofia | filosofia]]ko adar [[Objetibismo | objetibistarekin]] du lotura.

=== [[Hizkuntzalaritza Kognitibo]]akognitiboa edo Kognitibismoakognitibismoa ===

50.[[Hizkuntzalaritza kognitibo]]a edo kognitibismoa 1950eko hamarkadako generatibismoari aurre egiteko garatu zen hizkuntzalaritza eskola bat da, eta 1970-1980.1980ko hamarkadetan hartu zuen indarra. Bultzatzaile nagusiak [[Ronald Langacker]] eta [[George Lakoff]] [[Estatu Batuak | estatubatuarrak]] izan ziren. Hizkuntzalaritza honen arabera, [[semantika]]k [[sintaxi]]ak bezainbesteko garrantzia luke, baita garrantzi gehiago ere. Bestalde, generatibistek ez bezala, kognitibistek hizkuntza analisiaren hiru atalak ([[fonologia]], [[sintaxi]]a eta [[semantika]]) elkarri oso loturik daudela diote eta ezin direla banatuta ikertu. Teoria ezberdin anitz badaude ere ([[Prototipoen Teoria]], [[Markoen Teoria]], [[Metafora eta Metonimien Ikerketa]], [[Eredu Kognitibo Idealizatuen Teoria]]... ) helburu bakar batek batzen ditu: esaldien/hitzen esanahia eta horrek egitura sintaktikoarekin dituen loturak ikertzea.

Hizkuntzaren ikerketara bere mailamailen ezberdinetatikbidez gerturatu gaitezke, alde batetik, kodigo linguistiko gisa konfiguratzen duten arau eta erregelei atendituz,begiratuz ([[gramatika]]); gisa ezagutzen denaeta, eta bestetik, komunikazio interakziorako intrumentutresnatzat gisahartuta, [[pragmatika]] eta [[textutestu linguistika]] bezalakodiziplinekin disziplinekinadibidez.