23:21, 17 martxoa 2014ko berrikusketa aldatu Assar (eztabaida \| ekarpenak) 25.308 edits t 79.144.128.130 (eztabaida) wikilariaren 4491153 berrikuspena desegin da ← Aurreko ezberdintasuna		00:57, 18 martxoa 2014ko berrikusketa aldatu desegin Xabier Armendaritz (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 85.324 edits tNo edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: [[Fitxategi:San Zernin eliza.JPG\|thumb\|right\|250px\|San Zerningo Eliza.]] '''Nabarreriako Gerra''' [[Nafarroako ~~erresuma~~Erresuma]]ko ~~alderdi~~zenbait ~~ezberdinen~~alderdiren arteko tirabirak zirela~~-eta~~ kausa gertatutako [[gatazka]] izan zen. [[Nafarroako Henrike I.a\|Henrike I.a]] hiltzean oinordeko alaba txiki bat baino utzi ez zuela hasi ziren liskarrak azaleratzen. Aldameneko erresumek eskua sartu nahi izan zuten, ~~[[Nafarroa]]n~~Nafarroan norberaren aldeko eta kontrakoen arteko desadostasunak zabalduz. Azkenean, [[Iruñeko ~~burgoak~~burguak\|Iruñeko burguen]] arteko liskar zaharrek piztuta, matxinada eta [[Frantzia]]ko armadaren interbentzioa gertatu ziren. Ondorioz, [[Nabarreria]] guztiz suntsiturik gelditu zen. == Oinordekoaren bila == Henrike I.aren heriotzak ([[1274]]) ondorengotzan krisia eragin zuen: urte eta erdiko alaba, [[Nafarroako Joana I.a\|Joana]], utzi zuen, [[Blanche de Artois]] amaren zaintza eta agindupean harik eta Joanak 12 urte bete eta ezkondu arte. Gobernatzaile [[Pero Sanchiz de Montacut]], [[Cascante]]ko jauna, izendatu zuten. Nolanahi ere, aldameneko erresumen ([[Aragoi]], [[Gaztela]] eta [[Frantzia]]ren) nahiei aurre egin behar izan zuen Nafarroak. [[Aragoiko Jaume I.a]]k berehala ekin zion. [[Uztailaren 29]]an, Nafarroako baroiei, zaldunei eta hiriei, koroaren gaineko eskubideak aldarrikatzeko gutun bat helarazi zien. Gainera, eskubideak eskubide, bere ~~subirontasuna~~subiranotasuna ez zuen Nafarroan derrigorrez ezarri nahi, baizik eta nafarrek beraiek aukera zezaten. Pere bere semea Sosen Pero Sanchiz de Montacut, [[Iruñe]]ko apezpikuekin eta ~~nafarroako~~Nafarroako beste ordezkari batzuekin elkartu zen. Blanche de Artois Frantziara joanda, [[Gares]]en nafarren Gorte Orokorra bildu zen, eta Aragoiko ordezkariek erregearen proposamena aurkeztu zuten. [[Urriaren 16]]an nafar ordezkariek [[Tarazona]]ra bidaiatu zuten [[Aragoiko Pere III.a\|Pere]] printzearekin mintzatzera. Gorteak [[Erriberri]]n bildu ziren geroago, erabakia hartzeko. Aragoiko baldintzak onartuta, [[azaroaren 1]]ean, Pere infanteari homenajea eta zina egin zioten. Erriberrin bildutakoen kopurua altua bazen ere, ~~ausentzia~~absentzia nabarmenak ere bazeuden: Iruñeko apezpikua, [[Gartzia Almoravit]] baroia edo [[Lizarra]]ko ordezkaririk ez ziren bertaratu. Hautagaitza aragoiarra ez zen aho batez onartua Nafarroan. Batzuek [[Gaztela]]ko erregea nahiago zuten. Izan ere, [[Gaztelako Alfontso X.a]]k tronurako horrenbeste eskubide erakutsi ezin arren, indarra erabiltzeko prest agertu zen. Abuzturako [[Errioxa]]ko mugan zegoen. [[Irailaren 8]]an [[Viana]] hartzen saiatu zen alferrik, baina [[Mendabia]] hartu egin zuen. Beste nafar batzuek, azkenik, Aragoiko zein Gaztelako esku-sartzea arbuiatzen zuten. Gainera, Gaztelako erasoaren aurrean, gero eta nafar gehiago bildu ziren Joana txikiaren aldean. Bitartean, Blanche de Artoisek [[Frantziako Filipe III.a]] erregearen babesa bilatu zuen. Joana Filiperen bigarren semearekin ezkonduko zela adostuta, Frantziak Nafarroa defendatuko zuen Aragoi eta Gaztelaren aurrean ([[1275]]eko maiatzean). Nafarrek, azkenean, [[1275]]eko [[ekainaren 8]]an, onartu zituzten Frantziako hautagaitza eta babesa. 15. lerroa: == Ika-mikak == [[Fitxategi:IruñaAncientBurgs.JPG\|thumb\|right\|250px\|Iruñeko burguak.]] Oinordekoa nor izango zen hitzartuta, Pero Sanchiz de Montacutek zeukan, beraz, erresuma gobernatzeko ardura. Aurre egin behar izan zion arazo nagusienetakoa [[Iruñeko ~~burgoak~~burguak\|Iruñeko 3 ~~burgoen~~burguen]] arteko liskarrena izan zen. Nabarreriakoek gotorlekuak eraikitzeari ekin zioten, [[1266]]an Henrike I.aren baimena edukita. Arazoa korapilatu zen San Zerninekoek Nabarreriakoek okupaturiko hainbat soro eta ~~solar~~orube aldarrikatzen baitzituzten. Gobernadoreak San Zerninen alde erabaki arren, Nabarreriak ez zuen men egin nobleziaren zati handi baten babesa, batik bat Gartzia Almoravit Gaztelaren aldeko eta gobernadorearen etsai amorratuarena, zeukalako. Pero Sanchiz de Montacutek, egoera konpontzeko gai ez zelakoan, dimisioa aurkeztu zuen. Hori zela eta, [[Paris]]en, Frantziako erregeak [[Eustace de Beaumarchais]] izendatu zuen gobernadore. Beaumarchais [[Okzitaniako Tolosa\|Tolosan]] zebilen seneskal. Urtearen amaieran Iruñera iritsi zen. Nobleziari zor zitzaiona kitatuta, nobleek eta hiri onek onartu zuten. Gobernadore berriak Gaztelako muga zaindu zuen, Alfontso X.aren aurka matxinatuta zeuden nobleekin (tartean Lope Diaz, [[Bizkaia\|Bizkaiko]] Jaunarekin) elkarrizketatuta. Iruñeko ~~burgen~~burguen arteko liskarra ere konpondu nahian, biltzar batean erabaki zen auzo guztietako gotorlekuak eraistekoak zirela. == Altxamendua eta borroka == 26. lerroa: Aldez aurretik bitan banaturik zeuden nobleak bat egiten joan ziren. Gontzalbo Ibaines de Baztanek Pero Sanchiz de Montacut eta Gartzia Almoravit bat etorrarazi omen zituen. Honela, Nabarreriaren alde eta gobernatzaile atzerritarraren kontra egin zuten, Gaztelako babesa zeukatelakoan. Gobernatzaileak San Zernin zein San Nikolas ~~burgoen~~burguen babesa bakarra zeukan. Maiatzean eta ekainean borroka latza izan zuten Iruñean, [[Gaston de Bearne]], besteak beste, menia adosten ahalegintzen zen bitartean. Gaston de Bearnek Pero Sanchiz de Montacut konbentzitu zuen gobernadorearen alde igarotzeko. Baina horrelakorik saiatu aurretik, hil zuten Nabarrerian Gartzia Almoravitek aginduta. Estu eta larri ibili zen gobernadorea armada frantziarra iritsi ez zen arte. Nafarroan gutxitan ikusitako oste itzela heldu zen irailean, Imbert de Beaujeu eta Robert de Artois, Blancheren anaia, buru zituela. Aldi berean, Gaztelari eskatutako laguntza etorri zen, baina [[Erreniega]]n kanpaturik ez zuten aurrera egin. 36. lerroa: Nabarrerian egindako txikizioak nabarmenak izan ziren. Burgu hori populaziorik gabe geratu zen, harik eta [[1324]]an erregeak berriro etxebizitzen eraikuntza baimendu zuen arte. Esan bezala, erasotzaileek ez zuten katedrala ere errespetatu. Hango klaustroa oso kalteturik suertatu zen, eta erabaki zen beste bat eraikitzea, horko horretan estilo [[gotiko]]an. Nobleziari dagokionez, Gaztelan adostutako hitzarmenetan idatzi zen bezala, Frantziako erregeak matxinoei eta haien familiei amnistia eman zien eta euren ohore zein ondasunak bueltatzekoak zitzaizkien. Baina barkamena paperetatik errealitatera ez zen gauzatu. Imbert de Beaulieu jeneralak Nafarroako gazteluetan ~~konfidantzazko~~konfiantzazko pertsonak ~~kokatu~~ezarri zituen, Joana erregina txikiari fideltasuna agindu ~~ziotenank~~ziotenak. Eustace de Beaumarchais gobernariak politika bera segi zuen. Honela, Gontzalbo Ibaines de Baztan, Gartzia Almoravit edo Johan de Vidaurre baroiak erbesteratu ziren, eta haien ondasunak ~~korora~~koroaren ~~pasa~~eskuetara igaro ziren. Barneko erresistentzia garaituta edo kanporatuta, Nafarroako gobernua frantziarrek izan zuten eragozpen handirik gabe. Joana Frantziako erregearen bigarren semearekin ezkondu zen [[1284]]ko [[abuztuaren 16]]an. Baina orduko Frantziako printzerik zaharrena hilda zegoenez ([[1276]]), eta [[1285]]ean Frantziako errege bera zendu zenez, Frantziako eta Nafarroako koroak Filipe Ederrarengana igaro ziren. Honek Paristik gobernatu zuen, frantziar gobernadoreen bidez Nafarroan. Nahigabea hedatuta, erreginaren heriotzan ([[1305]]) nafarrak berriro matxinatu ziren, eta aukera izan zutenean, [[kapetar leinu]]ko azken erregea hil zenean ([[1328]]), nafarrek beste etxe bat hautatu zuten euren tronurako. == Bibliografia == * Jose Maria Lacarra, ''Historia política del reino de Navarra''. [[Kategoria:Iruñeko historia]]

Nabarreriako Gerra: berrikuspenen arteko aldeak