Euskal Pizkundea: berrikuspenen arteko aldeak

'''Euskal Pizkundea''' edo "'''Lehen Euskal Pizkundea"''' [[euskal literatura]]k bizi izandako garai emankorraren izena da, [[XIX. mendea|XIX. mendeko]] bigarren erdialdetik [[XX. mende]]ko lehen erdialdera arte luzatutakoa. Mugimendu euskaltzale hori [[Hego Euskal Herri|Hegoaldeko]] lurraldeetan [[karlistaldi|gerra karlistak]]ak galdu eta [[foru]]ak deuseztudeuseztatu zireneko galera-sentimenduarekinsentimenduari dago lotua, [[erromantizismo]]aren eragin nabarmenarekin.

Aro hauhura mugatu zuten gertakariak [[Hirugarren Gerra KarlistaKarlistaldia]] eta [[Espainiako Gerra Zibila]] izan ziren,; zehazki, [[1876]]tik [[1936]] arte irauneziraun zuen [[Hego Euskal Herria]]n.

Mugimendua [[kultura]]ren arlokoa ez ezik politikoa izan zen, [[abertzale]]tasuna sortu zeneko giroan egonik. [[Europa]]ko beste prozesu antzekoekin batera gertatu zen, hala nola [[Katalunia]] eta [[Galizia]]koekin. Bi herri horietako kulturgileekin "batera, [[Galeusca]]" ekimen komunaekimena abiatu zuten euskaldunek [[1923]]an. Data honek markatu zuen garai honen lehenengo erdialdea, orduan hasi baitzen [[Miguel Primo de Rivera]]ren diktadura, [[1930]] arte luzatu zena.

Bestela, batik bat [[euskara]]ren ingurukoa bazen ere, Pizkundean idazle eta kulturgile euskaltzale eta erdaldun batzuek ere parte hartu zuten. Bultzatzaileen artean, [[Anton Abbadia]], [[SeberoSeber Altube]], [[Sabin Arana]], [[Resurreccion Maria Azkue]], [[Arturo Campion]], [[Andima Ibinagabeitia]], [[Sorne Unzueta]] (eta [[Emakume Abertzale Batza]]ko beste kide batzuk), [[Julio de Urquijo]] eta [[Iokin Zaitegi]] ditugu garai guztian zehar.

"[[Euskal Lore Jokoak]]" pizkunde honen agerraldi nagusietakoa izan ziren. Jaialdi hauek [[Anton Abadia]] zientzialari euskaltzalearen dirulaguntzeidiru laguntzei esker hasi ziren. Poesia sariak izaten ziren funtsean, bestelako lehiaketak ere izan arren. Jokoak herri jakin batean egiten ziren, hainbat musika-emandaldiemanaldi eta jolasekin. [[Ipar Euskal Herria]]n lehenagoak [[1853]]an egin ziren, eta [[Hego Euskal Herria|Hegoaldera]] [[1879]]an eraman ziren lehen aldiz, [[Elizondo]]ra (Nafarroa).