Pizkundea: berrikuspenen arteko aldeak

== Ezaugarriak ==

=== Gizakia ===

Errenazimentuaren izpiritua, azken aldian, hainbat eratan gorpuztu bazen ere, hasieran pentsaera mugimendu batek gauzatu zuen, [[Berpizkundeko humanismo|humanismo]] deritzanak hain zuzen ere. Humanismoak hainbat ezaugarri ditu:

* Lehenbizi, gizakia bera, ikuspegi guztietatik, eta bere lorpen guztiekin, hartzen du gaitzat.

 

== Italiako Pizkundea ==

Italian, Pizkundearen aurretik, ''proto-pizkunde'' bat izan zen [[XIII. mende]]aren bukaeran eta XIV.aren hasieran, [[Frantzisko Asiskoa]]ren irakatsiek inspiratua. Frantziskok ukatu egiten zuen kristau teologiaren eskolastika formala, eta pobreengana jo zuen izadiaren edertasuna eta balio izpiritualak predikatzera. Eredu horretxek bultzatu zituen italiar artista eta poetak inguruko munduaz gozatzera.

 

 

=== Lehen Pizkundea ===

[[1401]]ean lehiaketa bat egin zen [[Florentzia]]n, [[San Joan bataiotegia (Florentzia)|San Giovanniko bataiategiko]] [[brontze]]zko ateak nork egin erabakitzeko. Besteren artean, [[Brunelleschi]], [[Donatello]] eta [[Ghiberti]] aurkeztu ziren lehiaketa hartara. Ghiberti urregile eta margolariak eskuratu zuen lana. Brunelleschi eta Donatellok [[Erroma]]ra alde egin zuten, eta han Antzinateko arkitektura eta eskulturaren azterketan murgildu ziren. Florentziara itzuli eta Erroman ikasiak gauzatzen hasi zirenean, bigarrenez jaio zen antzinako munduko arte errazionala.

 

 

=== Goi Pizkundea ===

Goi Pizkundearen garaiko arteak 35 bat urte zuen, [[1490]] ingurutik [[1527]] arte, [[Karlos V.a]]ren osteek [[Erromaren arpilatzea|Erroma arpilatu]] zuten arte alegia, eta hiru artista handiren inguruan loratu zen: [[Leonardo da Vinci]] ([[1452]]-[[1519]]), [[Michelangelo]] ([[1475]]-[[1564]]) eta [[Rafael]] ([[1483]]-[[1520]]). Leonardo izan zen [[Errenazimentu]]ko gizon handiena, jeinu bakartia, jakintzaren adar bat bera ere baztertu ez zuena; Michelangelok ahalmen sortzaile izugarria zuen, proiektu handiak egin zituen, beti ere giza gorputza hartuz emozioen adierazpide nagusitzat; Rafaelek izpiritu klasikoa bete-betean agertzen duten obrak sortu zituen, armonia, baretasun, edertasunez beteak.

 

Leonardo bere garaian bertan artista handitzat hartu bazuten ere, margotzeko ez zioten denbora askorik utzi anatomiari, hegan egiteari, eta landare eta animalien bizitzari buruz egin zituen azterketa luzeek. Margolan gutxi bukatu zituen, ospe handia eman ziotenak halere. Horietakoak dira ''[[Mona Lisa]]'' ([[1503]]-[[1505]]), ''[[Arroketako Ama Birjina]]'' ([[1458]] ingurukoa), eta [[Azken Afaria (Leonardo da Vinci)|Azken Afaria]] freskoa ([[1495]]-[[1498]]), gaur egun hondaturik dagoena.

 

Michelangeloren aurreneko eskultura lanei, hala nola ''Pietà'' ([[1499]]), eta ''David'' ([[1501]]-[[1504]]) obrei, trebetasun tekniko izugarriaz gainera, anatomia eta proportzioaren legeak muturreraino eramateko joera nabari zaie. Bere burua, batez ere, eskultoretzat zeukan arren, Michelangeloren lan ezagunena [[Vatikano]]ko [[Kapera Sixtinoa|Kapera Sixtinoko]] sabaiko fresko erraldoia da. Lau urtetan egin zuen, [[1508]]tik [[1512]]ra, eta konposizio guztiz konplexua du, baina, aldi berean, kristau teologia tradizionala eta pentsamolde platonikoa elkartzen baititu, bateratzailea da filosofian.

 

 

== Artea ==

Gai berriak lantzen hasi baziren ere (mitologia, erretratua, ikuspegiak…), Erdi Arokoak bezala [[Kristautasuna]]ri buruzkoak dira Errenazimentu garaiko arte lan geheintsuenak. Irudiak askoz ere naturalagoak dira, ordea, eta ez dira hain zurrun eta geldiak, edertasuna eta bizitzearen poza adierazten baitute. Bizitzaren beste zenbait alor bezala, artea ere ''paganizatu'' egin zen nolabait. [[Antzinako Erroma|Erroma]] eta [[Antzinako Grezia|Greziako]] klasikoen lanak hartu zituzten oinarri Errenazimentuko artistek, eta espazioa eta adierazkortasun indarra izan ziren haien ardura nagusiak.

=== Arkitektura ===

{{Nagusia|Pizkundetar arkitektura}}

Errenazimentuko arkitektura profanoa izan zen hasieratik, eta gotikoak ia indarrik ez zuen hiri batean sortu zen: [[Florentzia]]n. Proportzio neurtuak erabiltzea, ordenak bata bestearen gainean jartzea, [[kupula]]k erabiltzea eta tamaina erraldoiak sartzea izan ziren Errenazimentuko arkitekturaren ezaugarriak. [[Quattrocento]] delakoan (XIV. mendeko Italiako Errenazimentuan) sarritan erabili ziren atxikituriko zutabeak eta pilastrak, [[kapitel]] klasikoak, [[fuste]] lauak, [[erdi puntuko arku]]ak eta zirkulu erdiko [[ganga]]k.

=== Pintura ===

Pinturak gorakada handia izan zuen garai horretan, ez Italian bakarrik, baita Flandesen eta Alemanian ere. Italian, Quattrocentoko pinturaren ezaugarriak marrazkiaren zehaztasuna, [[sfumato]]a, dotorezia eta konposizioaren oreka izan ziren. Cinquecentoan Erroma eta [[Venezia]] bihurtu ziren pinturaren gune nagusi. Lehenengo hiriko pinturaren ezaugarria handitasuna izan zen ([[Rafael]]), eta bigarrenekoarena, berriz, kolorearen eta argiaren erabilera trebea ([[Tiziano]], [[Tintoretto]]).